ورازاداعى وي

كوللاجدى جاساعان زاۋرەش سماعۇل، «EQ»

ءبىز بۇل ماقالامىزدا رۋحاني تاقى­رىپتى قاۋزاپ كورەمىز. اتاپ ايتقاندا، تاياقتىڭ ەكى ۇشى بولاتىنىنداي، دۇنيە تىرشىلىگى دە تەك بايلىققا تالپىنۋ ەمەس، ونىڭ ەكىنشى جاعى – رۋحاني كەمەلدىككە جەتۋگە باعىتتالعانى جايىندا سىر شەرتپەكپىز.

ەسەپشوت

بۇگىندە كوپشىلىگىمىزدىڭ بانكتە ەسەپشوتىمىز بار. بۇل ءسوزدى ەستىگەندە كوز الدىمىزعا اقشا، تيىن-تەبەن كەلە­تىنى راس. الايدا دۇنيەلىك ەسەپشوتتان ماڭىزى كەم ەمەس تاعى ءبىر ۇل­كەن ەسەپشوتتىڭ بارىنان ءبىز كوبىنە بەيحابارمىز. ول – اقىرەتتىك ەسەپ-قيسابىمىز. شىن مانىندە، ءاربىر ادام باليعات جاسىنا تولعان شاعىنان باستاپ ونىڭ «اقىرەتتىك ەسەپشوتى» اشىلادى. مۇنى ءدىني تەرمينگە سالساق، «امال داپتەرى» دەپ ايتامىز.

بانكتەردە بىرەۋدىڭ ەسەپشوتى بولۋى مۇمكىن، بىرەۋلەردە مۇلدەم بولماعان دا شىعار. ال اقىرەتتىك ەسەپشوت جەر باسىپ جۇرگەن ءاربىر پەندە بالاسىندا بار.

بۇل ەسەپشوتقا جينايتىن ءبىزدىڭ جيعان-تەرگەنىمىز ساۋاپ دەپ اتالادى. ومىردە ناپاقا تاباتىن جۇمىستاردىڭ ۇزىن-سانى كوپ بولسا، ساۋاپ تەرەتىن امالداردىڭ قاتارى تىپتەن شەكسىز. ەڭ قاراپايىمى – جولداعى وزگەلەردىڭ جۇرۋىنە كەدەرگى بولاتىن كەسەكتى الىپ تاستاۋدان باستاپ، مۇقتاجدارعا قايىرىمدىلىق كومەك بەرۋ سەكىلدى ىزگى ىستەردىڭ ءبارى – مۇنداي تۇردەگى ناپاقانى دوربالاپ تا، دوللارلاپ تا جينايتىن امالدار.

ال ەگەر ءسىز جامان ىستەردى جاسا­ساڭىز، وندا «اقىرەتتىك ەسەپشوتىڭىز» ورتايىپ، ارتى شىعىنعا باتۋعا اكەپ سوقتىرادى. سونىمەن، شىعىن دەگەنىمىز نە؟

شىعىن

وكىنىشكە قاراي، ءسىزدىڭ ەسەپشو­تىڭىزداعى تىرنەكتەپ جيعان تيىن-تەبەنىڭىزدى شەتىنەن جىمقىرىپ، ازايتىپ تاستاپ وتىراتىن ءبىر پالەكەت بار. ول – ءوزىڭىزدىڭ جاساعان كۇنالارىڭىز. دۇنيەلىك تىلمەن ايتساق، ول – شىعىن.

ءسىز نەعۇرلىم كوپ شىعىن جا­سا­ساڭىز، ەسەپشوتىڭىزدىڭ دا جىلدامىراق جۇتالۋىنا سەبەپشى بولاسىز. ءتىپتى ونداعى كوپ جىل بويى ماڭداي تەرمەن تاپقان ازعانتاي قورىڭىز تۇگەلدەي تاۋسىلىپ، قارىزعا بەلشەڭىزدەن باتۋىڭىز دا عاجاپ ەمەس.

ال بۇل ومىردە داۋلەتى اسىپ-تاسىپ جاتقانىمەن، اقىرەتتىك قارىزعا بەلشەسىنەن باتىپ جۇرگەن بەيباق جاندار قانشاما؟! ازىرگە ولاردى دۇنيەلىك بايلىعى قولداپ-دەمەپ، كوتەرمەلەپ، اتاق-داڭقىن اسپانداتىپ ءجۇر. ال ەرتەڭ تەڭگەڭ مەن تيىنىڭ جۇرمەيتىن كەز كەلگەندە ولار نە ىستەيتىنىن ويلاندى ما ەكەن؟ بانكروتتىڭ كوكەسى سول كەزدە بولار...

بانكروت

ءبىز كوبىنە بانكروت دەگەن ءسوزدى – اقشانىڭ تاۋسىلۋى، تاقىرعا وتىرۋ، بيزنەستىڭ تىعىرىققا تىرەلۋى دەگەن ۇعىمداردا قابىلداپ جاتامىز. ال شىن بانكروت دەگەنىڭ باسقا ەكەن.

ءبىر حاديستە پايعامبار ساحابالاردان: «بانكروتقا ۇشىراۋشى كىم ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟»، دەپ سۇرايدى. «بانكروتقا ۇشىراۋشى – اقشاسى دا، مۇلكى دە جوق ادامدار»، دەپ جاۋاپ بەرەدى سەرىكتەرى. سوندا پايعامبار: «شىن مانىندە، مەنىڭ ۇمبەتىمنەن كەيبىر ادامدار (ياعني مۇسىلماندار) ەرتەڭ اللانىڭ الدىنا نامازىمەن، ورازاسىمەن، زەكەتىمەن كەلەدى. بىراق ولار سوعان قاراماستان، بىرەۋدى جامانداعان، بىرەۋلەر تۋرالى عايبات سويلەگەن، باسقانىڭ مۇلكىن تارتىپ العان، ادامنىڭ قانىن توككەن، بىرەۋدى ۇرىپ-سوققان، سول سەبەپتى اقىرەتتە جيعان ساۋاپتارىن وزىنەن ءجابىر كورگەن ادامدارعا بەرەدى، ەگەر ساۋاپتارى جەتپەي قالسا، سول ادامداردىڭ كۇنالارىن مويىندارىنا ارتىپ الادى دا، توزاققا تاستالادى. مىنە، شىن بانكروتقا ۇشىراۋشىلار وسىلار»، دەدى.

ءبىز بۇل مىسالدان ىزگى قوعام قۇرۋ ءۇشىن تەك قۇلشىلىق ەتۋ جەتكىلىكسىز ەكەنىن كورەمىز. اينالاڭا زيانىڭدى تيگىزبەۋ، ەلگە، جۇرتقا پايدالى ادام بولۋ – ەڭ باستى مىندەتىمىز.

دەپوزيت

بۇگىنگى بانكتەر ءوز كليەنتتەرىن دەپوزيتتەرىمەن قىزىقتىرادى. شو­تىڭا اقشا سالىپ، كەيىن ونى ارتى­عىمەن قايتارىپ الۋ كىمگە ۇنامايدى دەيسىز؟ وسى جەردە ءبىز ءۇشىن «اقىرەتتىك دەپوزيتتىڭ» دە بار ەكەنىن ايتپاي كەتۋگە بولماس.

ءبىزدىڭ رۋحاني ەسەپشوتىمىزعا جينايتىن ساۋاپتارىمىزدى بىرنەشە ەسەگە ارتتىرىپ وتىراتىن ءبىر مەزگىل بار: ول – قاسيەتتى رامازان ايى. بۇل ايدا جاساعان ءاربىر يگى امالعا باسقا ۋاقىتتارعا قاراعاندا ەسەلەنىپ ساۋاپ جازىلادى. حاديسكە قۇلاق تۇرەلىك. پايعامبار: « ۇلىلىعى شەكسىز اللا تاعالا: «ق ۇلىم اس-اۋقاتتان، سۋسىننان جانە ءناپسىنىڭ قالاۋلارىنان تەك مەن ءۇشىن باس تارتادى، سوندىقتان ونىڭ ساۋابىن ءوزىم بەرەمىن. ءاربىر جاقسىلىققا ون ەسە ساۋاپ جازامىن»، – دەپ ايتتى»، دەسە، يمام ءمۇسلىمنىڭ xابارىندا: «اللا ەلشىسى: «ادام بالاسىنىڭ بارلىق امالدارىنىڭ ساۋابى ەسەلەنەدى. ءاربىر جاقسىلىققا ون ەسەدەن جەتى ءجۇز ەسەگە دەيىن ساۋاپ جازىلادى»، دەگەن.

ەندەشە بۇل دەپوزيتتىڭ دە يگىلىگىن نەگە كورمەسكە؟

نەسيە

بۇگىندە قاراجاتتان تارلىق كورگەن ادامنىڭ ءبارى بانككە جۇگىرەتىن بولدى. ءبىر قاراعاندا كەرەك كەزىندە قاجەتىڭە جارايتىن كەرەمەت مۇمكىندىك. بىراق سول قاراجات كەيىن قالتامىزدان پايىزىمەن قوسا شىعاتىنى تۋرالى كوبىمىز ويلانا بەرمەيمىز.

ال ءسىز نەسيەنى الۋشى ەمەس، بەرۋشى بولا الاتىنىڭىزدى ويلادىڭىز با؟ ناقتىراق ايتقاندا، «اللاعا بەرىلەتىن نەسيە» جايىندا ەستىگەنسىز بە؟

قۇراندا: «كىم اللاعا كوركەم قارىز بەرسە، سوندا اللا ول ءۇشىن كوپ ەسە ارتتىرىپ بەرەدى»، دەلىنگەن («باقارا» سۇرەسى، 245-ايات). ياعني بۇل جەردە نەسيە بەرۋشى – ءسىزسىز. اللا – ونى ۇستەمەلەپ قايتارۋشى. مۇندا قارىز دەپ ومىردەگى ىزگى امالدار ايتىلىپ وتىر. اياتتىڭ ءمانى – كەز كەلگەن ىزگى امال قايتارىمسىز قالمايدى جانە ول كوپ ەسە ارتتىرىلىپ بەرىلەدى. ەندەشە، ءبىز ەڭ اۋەلى اللاعا بەرىلەتىن «نەسيە» جايىندا كوبىرەك ويلانۋىمىز كەرەك ەكەن.

ءماشھۇر عالىم حيباتۋللا تارازي دۇنيە مەن اقىرەت – ادامنىڭ ەكى كوزى ىسپەتتى ەكەنىن ايتادى. ونىڭ پىكىرىنشە، ومىرگە تەك اقىرەت كوزىمەن قاراپ، اللا تاعالانىڭ دۇنيەلىك پارىز قىپ بەرگەن ىستەرىن (جۇمىس ىستەۋ، ۇيلەنۋ، بالا تاربيەلەۋ، قوعامعا پايدا كەلتىرۋ، ت.ب.) اياق استى ەتكەندەر مەن اينالاسىنا تەك دۇنيە كوزىمەن قاراپ، بايلىققا عانا قۇمارتىپ، اقىرەتىن، ەكىنشى دۇنيەنى ۇمىتقاندار  ءبىر كوزى جوق جاندار سەكىلدى. بۇل ەرتەڭگى كۇنى ءاربىر پەندەنى قيىندىققا ۇرىندىرارى حاق.

ءيا، ەكى دۇنيەنى تەڭ ۇستاعانعا نە جەتسىن!

ەسكەندىر زۇلقارناي،

جۋرناليست