تەڭىز ايبىنى

اقتاۋداعى العاشقى كۇنىمىز اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ باس قولباسشىسى كونتر-ادميرال ساكەن بەكجانوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جۇرگىزىلگەن كوماندالىق-شتابتىق وقۋ-جاتتىعۋلارمەن باستالدى. الدىمەن اسكەري-تەڭىز بازاسىنىڭ جەكە قۇرامى جاۋىنگەرلىك دايارلىقتىڭ جوعارى دەڭگەيىنە كەلتىرىلدى. تەڭىزشىلەر بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا تۇراقتى قىزمەت ورنىنا كەلىپ، كەمەلەردى شۇعىل ۇرىسقا جانە جورىققا دايىنداۋعا كىرىستى. كەمەلىك كەستەلەر كىتابىنا سايكەس، ءاربىر اسكەري قىزمەتشى مىندەتىن اتقارۋ ءۇشىن ءوز ورىندارىنان تابىلدى. كەمەلەردى جورىققا دايىنداۋ كەزىندە بازالىق پۋنكتتە قورعانىستىڭ بارلىق ءتۇرى ۇيىم­داستىرىلدى.

– وقۋ-جاتتىعۋ جوسپارىنا سايكەس، كەمەلەر دايىن بولعان سوڭ جوعارى تۇرعان قولباسشىلىقتىڭ رۇقساتىمەن تەڭىز جورىعىنا شىعامىز، – دەيدى ارتەكتى كەمەلەر ديۆيزيونىنىڭ كومانديرى 3-دارەجەلى كاپيتان مۇرات بايمۇحانوۆ. – تەڭىز پوليگونىندا تۇنگى، كۇندىزگى اتىستار ۇيىمداستىرىلادى. اتىس جات­تىعۋلارىنىڭ ءبارى ارتيللەريالىق اتىس ەرەجەلەرىنە سايكەس جۇرگىزىلەدى. تەڭىز نىساناسىنا شاعىن كەمە ماكەتى پاي­دا­لانىلادى. اۋە نىساناسى رەتىندە گەلمەن تولتىرىلعان شارلاردى الامىز. سونىمەن بىرگە جۇزەتىن مينا ماكەتتەرىن دە جويۋ جۇزەگە اسادى.

ءبىز ديۆيزيون كومانديرىنىڭ ۇسى­نى­­سىمەن «قازاقستان» زىمىران-ارتيل­لەريالىق كەمەسىنە ارنايى ات باسىن بۇردىق. بۇل جاۋىنگەرلىك كەمە اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ فلاگمانى بولىپ سانالادى. 2013 جىلى 7 مامىردا «قازاقستان» زىمىران-ارتيللەريالىق كەمەسى مەن «جايىق» گيدروگرافيالىق كەمەسى «ماتىبۇلاق» پوليگونىندا وتكەن جاۋىنگەرلىك پارادقا قاتىسىپ، كاسپي تەڭىزىنىڭ قازاقستاندىق سەكتورىندا ونلاين رەجىمدە وزدەرىنىڭ اتىس مۇمكىندىكتەرىن كورسەتكەنى كوپتىڭ ەسىندە.

2012 جىلى شاعان وزەنىنە ءتۇسىرىلىپ، كاسپيگە كەلىپ جەتكەن كىشى زىمىراندى-ارتيللەريالىق كەمە «زەنيت» ورال زاۋىتىندا شىعارىلعان وتاندىق ءونىم. سول جىلى كەمە كومانديرى، كاپيتان-لەيتەنانت ەركەبۇلان داركەنباەۆ باستاعان العاشقى ەكيپاج «قازاقستاندى» اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ ساپىنا قوسقان بولاتىن. بۇگىندە وسى العاشقى ەكيپاج قۇرامىندا بولعان باس ستارشينا دارمەن جۇماعالي ۇلى كەمەدەگى قىزمەتىن ءالى جالعاستىرىپ كەلەدى. ءبىزدى جىلى ۇشىراي قارسى العان 3-دارەجەلى كاپيتان ءوزىن «قازاقستان» زىمىران-ارتيللەريالىق كەمەسىنىڭ كومانديرى رۋسلان ياحياروۆ» دەپ تانىستىردى.

جاۋىنگەرلىك دابىلدى الىسىمەن كەمەگە كەلىپ جەتكەن جەكە قۇرام كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءوز مىندەتتەرىن ورىنداۋعا كىرىسىپ كەتكەنى وڭاي بايقالادى. ونىڭ ىشىندە جورىققا دايىندىق بارىسىندا پيرستەگى كەمەلەردى اۋە شابۋىلىنان قورعاۋدى ۇيىمداستىرىپ ۇلگەرگەن. وسى جەردە اقتاۋ تەڭىز پورتىندا ورنالاسقان جاۋىنگەرلىك كەمەلەر تۇراقتايتىن بۇل ايلاق ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا پايدالانىلۋعا بەرىلگەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ۇزىندىعى 400 مەترلىك كەشەن ءبىر مەزگىلدە وننان استام كەمەنى قابىلداي الادى ەكەن. بۇعان دەيىن اسكەري تەڭىزشىلەر باۋتينو ايلاعىنان اشىق تەڭىزگە شىعۋعا التى ساعات جۇمساسا، اقتاۋ پورتىنا كوشكەلى ۋاقىت ءتورت ساعاتقا قىسقارعان.

اسكەري كەمەلەردى كاسىبي بىلىكتى تەڭىزشىلەر تىزگىندەگەن. وفيتسەرلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى – باۋىرلاس تۇركيا، رەسەي فەدەراتسياسى، گەرمانيا، وڭتۇستىك كورەيا، اقش، قىتاي سەكىلدى الپاۋىت ەلدەردىڭ جەتەكشى جاۋىنگەرلىك وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن تۇلەكتەر. «قازاقستان» زىمىران-ارتيللەريالىق كەمەسىنىڭ كومانديرى 3-دارەجەلى كاپيتان رۋسلان ياحياروۆ – كاسىبي تەڭىزشى. سانكت-پەتەربۋرگتەگى اسكەري-تەڭىز ينستيتۋتىنىڭ 2010 جىلعى تۇلەگى. العاشقى قىزمەتىن اسكەري-تەڭىز بازاسىندا شتۋرماندىق-جاۋىنگەرلىك ءبولىمنىڭ توپ كومانديرى لاۋازىمىنان باستاعان. كەمە ەكيپاجىنداعى وفي­تسەرلەردىڭ ءبارى اسكەري ءبىلىم العان بىلىكتى ماماندار. كەلىسىمشارت بويىنشا اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ دە دەنى اقتاۋداعى اسكەري-تەڭىز ينستيتۋتىنىڭ تۇلەكتەرى.

ماتروستاردىڭ دا تەحنيكالىق جوعارى جانە ارناۋلى ورتا بىلىمدەرى بار ەكەنىن ايتا كەتكەن ارتىق بولماس. ولاردىڭ ءبارى مەرزىمدى قىزمەتكە وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە پاۆلودار، شىعىس قازاقستان وبلىستارىنان شاقىرىلعان جاستار. جاۋىنگەرلىك ءبولىمنىڭ ءموتوريسى ماتروس ۆلاديسلاۆ پەتروۆ پەن اعا مامان ماتروس التىنبەك قازەنعازى اسكەرگە دەيىن ارناۋلى ورتا ءبىلىم العان. ۆلاديسلاۆ 2021 جىلى سەمەيدەگى كولىك ترانسپورتى كوللەدجىن بىتىرگەن سوڭ «قازاقستان سۋ جولدارى» مەكەمەسىندە ەڭبەك ەتكەن. نەگىزى ۆلاديسلاۆتىڭ اكەسى ۆالەري نيكولاەۆيچ تە كەڭەس وداعى تۇسىندا سولتۇستىك تەڭىز فلوتىندا مەرزىمدى قىزمەتىن وتەگەن. اسكەردەن سوڭ مۋرمانسك قالاسىندا 6 جىل اعا ميچمان بولىپ قىزمەت ەتكەن. قازاقستانعا ورالعان سوڭ سەمەيدەگى تانك پولكىندا كەلىسىمشارتپەن قىزمەت اتقارعان. بۇگىندە «قازاقستان سۋ جولدارى» مەكەمەسىندە كەمە مەحانيگى بولىپ ەڭبەك ەتەدى ەكەن. ال اباي وبلىسىنىڭ ءۇرجار اۋدانىنان اسكەرگە شاقىرىلعان التىنبەك الماتى تەمىرجول كوللەدجىنىڭ تۇلەگى. مەرزىمدى قىزمەتى اياقتالعان سوڭ جوعارى ءبىلىم الماق ويىنىڭ بارىن ايتىپ قالدى. وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە اسكەرگە شاقىرىلعان قوس ماتروس ابدەن ىسىلعان. ءوز ءىسىنىڭ مامانى دەۋگە بولادى. قيمىلدارى ناق. وزدەرىنە سەنىمدى.

اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى ارتەكتى كەمەلەر ديۆيزيونىنىڭ زىمىران-ارتيللەريالىق كورابلدەر توبى تەڭىز جورىعى تاپسىرمالارىن ورىنداۋعا ازىرلىگىن بايانداعان سوڭ 3 دارەجەلى كاپيتان رۋسلان ياحياروۆپەن اڭگىمەمىز قايتا جالعاستى.

– بۇل جيىننىڭ ماقساتى – كاسپي تەڭىزىنىڭ قازاقستاندىق سەكتورىندا قولايلى جەدەل رەجىمدى ۇستاپ تۇرۋ، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ جالاۋىن كورسەتۋ – دەيدى رۋسلان تۇرعان ۇلى. – تەڭىز جورىعى كەزىندە جەكە قۇرام كەمەنىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىسىن، كەمەگە قارسى جانە ميناعا قارسى قورعانىستى ۇيىمداستىرۋ سەكىلدى تاپسىرمالاردى پىسىقتايدى.

اسكەري تەڭىزشىلەر 30 مم اك-306 ارتيللەريالىق قوندىرعىسىنان، 23 مم زەنيتتىك قۇرىلعىدان جانە 12،7 مم «ۋتەس» وقشاشارىنان تەڭىز مەجەلەرى بويىنشا پراكتيكالىق وق اتۋلارىن وتكىزەدى. مۇنداي ءىس-شارالار كەمە ەكيپاجدارى جەكە قۇرامىنىڭ جوعارى ماشىعىن، كەمەلەردىڭ بىرلەسىپ ءجۇزۋى كەزىندەگى ۇيلەسىمدىلىگىن، جاۋىنگەرلىك بولىمگە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتەرىن ارتتىرارى ءسوزسىز.

جالپى، وقۋ-جاتتىعۋلاردان بولەك، اسكەري تەڭىزشىلەردىڭ تەڭىز جورىعى جاۋىنگەرلىك دايارلىق جوسپارىنا سايكەس جۇرگىزىلەدى. ولار ەرتە كوكتەم – ناۋرىز ايىنان باستاپ، جەلتوقسان تۋعانشا ءارتۇرلى مەرزىمگە تەڭىزگە شىعادى. جەكە قۇرام تەڭىز پوليگونىندا كەمەدەگى قارۋ-جاراقتىڭ بار تۇرىنەن جاۋىنگەرلىك اتىستار جۇرگىزىپ ماشىقتانادى. جىلىنا ەكى رەت كاسپي تەڭىزى بويىنشا جورىقتار جاسايدى. بۇل ساپارلاردا ءبىزدىڭ اسكەري تەڭىزشىلەر رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ، ازەربايجاننىڭ، يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە تۇرىكمەنستاننىڭ مەملەكەتتىك تەڭىز شەكارالارى بويىمەن ءبىر جارىم مىڭعا جۋىق تەڭىز ءميلىن ءجۇرىپ وتەدى. بۇدان وزگە حالىقارالىق ارميا ويىندارى اياسىندا ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلىپ جۇرگەن «تەڭىز كۋبوگى» سايىسىنا ۇزبەي قاتىسىپ كەلە جاتقان ءبىزدىڭ جىگىتتەر ءساتتى ونەر كورسەتىپ كەلەدى. ەلىمىزدىڭ اسكەري تەڭىزشىلەرى 2015، 2016، 2018 جىلدارى وتكەن كونكۋرستاردىڭ كۇمىس جۇلدەگەرلەرى اتانسا، 2017، 2019، 2021، 2022 جىلدارى ءۇشىنشى ورىندى يەلەنگەن.

سىرت كوز – سىنشى. اسكەري-تەڭىز سالاسىنداعى ءمۇيىزى قاراعايداي شەتەلدىك باقىلاۋشىلار قازاقستاندىقتاردىڭ تەڭىز دايىندىعىنا، ءجۇزۋدىڭ ءارتۇرلى جاعدايلارىندا كەمەنى باسقارۋ پراكتيكاسىنا، جەكە جانە كەمەلەر توبى قۇرامىندا وقۋ-جاۋىنگەرلىك ءىس-قيمىلداردى ساۋاتتى جۇرگىزۋ قابىلەتىنە ۇنەمى جوعارى باعا بەرىپ كەلەدى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەلىمىزدىڭ اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى قاجەتتى تاجىريبە جيناقتاپ، مەملەكەتىمىزدىڭ اسكەري قاۋىپ­سىز­دىگىن قامتاماسىز ەتۋ مۇددەسىندە جاۋىن­گەرلىك جانە جۇمىلدىرۋ ازىرلىگىن تولىق­تاي جەتىلدىرە الدى. اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى سىندى ايرىقشا قۋاتتى قۇرى­لىمدا قىزمەت ەتەتىن وفيتسەرلەر مەن ماتروستاردىڭ تەڭىزدىڭ تۋلاعان تولقىن­دارىمەن ارپالىسا ءجۇرىپ اتقاراتىن جاۋاپتى مىندەتتەرىنە ءبىز دە ساتتىلىك تىلەيمىز.

مۇحاربەك ماحامبەت،

اسكەري جۋرناليست