بيۋللەتەنمەن سۋرەتكە ءتۇسۋدىڭ سەبەبى نەدە؟

ورتالىق سايلاۋ كو­ميس­سياسىنىڭ توراعاسى نۇرلان ءابدىروۆ ساياسي ناۋ­قان كەزەڭىندە ساي­لاۋ­شىلارعا ءتيىمدى جاع­داي جاساۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. وتىرىستا ساي­لاۋ­شىلاردىڭ بيۋللەتەندەردى سۋرەتكە ءتۇسىرۋ جانە سايلاۋ كەزىندە ۋچاسكەدە بەي­نە­باقىلاۋ جۇرگىزۋ ماسە­لەلەرى تالقىلاندى.

– سوڭعى ۋاقىتتا قو­عامدا سايلاۋ بيۋللە­تەندەرىن سۋرەتكە تۇسىرۋگە جانە ونى تاراتۋعا زاڭ جۇ­زىندە تىيىم سالۋ ماسە­لەسى ءجيى كوتەرىلىپ ءجۇر. بيۋللەتەنمەن سەلفيگە ءتۇسۋ فاكتىلەرى، اسىرە­سە، بيۋدجەتتىك سالا قىز­مەت­­كەر­لەرى اراسىندا ءجيى كەز­دەسەدى. كوپشىلىك «ولاردى سايلاۋ ۋچاسكەسىنە بارۋعا يتەرمەلەدى، ەسەپ ءۇشىن سۋرەتكە ءتۇستى» دەگەن پىكىر ايتادى. سول سەبەپتى، بۇل ماسە­لەنى ساراپشىلىق كەڭەس­تىڭ كۇن تارتىبىنە شىعا­رىپ وتىرمىز، – دەدى نۇر­لان ءابدىروۆ.

جاسىراتىنى جوق، ەلى­مىزدە ءار سايلاۋ كەزىندە كوپتەگەن ستۋدەنت «ۋني­ۆەر­سيتەتىمىز ءبىزدى سايلاۋعا بارۋعا نە بەلگىلى ءبىر كاندي­داتقا داۋىس بەرۋگە ماج­بۇرلەيدى، دەگەنىن ىستە­مەسەڭ، بۇل باعاڭا اسەر ەتۋى مۇمكىن» دەپ شاعىم­دانادى. مۇعالىمدەر مەن دارى­گەرلەردىڭ سايلاۋ ۋچاس­كەسىندە تۇسكەن سۋرەتتەرى دە قوعامدا ءتۇرلى پىكىر قالىپ­تاستىرىپ وتىر. ءبىرى «داۋ­ىس بەرۋگە يتەرمەلەدى» دەگەن پىكىردى ۇستانسا، ەندى ءبىرى ء«ار ستۋدەنتتىڭ ساي­لاۋعا نەمەسە ەلدە بولىپ جاتقان باسقا دا سايا­سي وقيعالارعا قاتىستى كوزقاراسى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرەتىن وقىتۋشىلار، جاتاقحانا كومەندانتى نەمەسە باسقا دا قىزمەتكەرلەر ستۋدەنتكە تەك «سايلاۋعا قاتىسۋ – ءار ازاماتتىڭ بورىشى» دەپ تۇسىندىرۋگە تىرىسادى. ال ستۋدەنت ونى «ماجبۇرلەۋ» دەپ ۇعۋى مۇمكىن» دەگەن پىكىردە. نە دەسەك تە، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىندا بۇل ماسەلەنىڭ قارالۋى بەكەر ەمەس. قۇزىر­لى ورگان الداعى ۋاقىتتا وسى ماسەلەگە قاتىستى زاڭ جۇزىندە ناقتى شەشىمدەر قابىلداۋدى كوزدەپ وتىر.

ساراپشىلىق كەڭەستىڭ مۇشەسى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ينديرا اۋباكىروۆا باس­قوسۋدا حالىقارالىق تاجى­ريبەلەر جايلى ايتىپ، ناقتى مىسالدار كەلتىردى. «الەمدەگى سايلاۋ جۇيەسىنە زەر سالساڭىز، ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى ءتۇرلى زاڭنامالار بار. مىسال رەتىندە اقش-تى الايىق. وندا جارتى شتاتتا بيۋللەتەندەرمەن سۋرەتكە ءتۇسۋ رۇقسات ەتىلسە، قالعان شتاتتاردا رۇقسات ەتىلمەيدى»، دەيدى ول.

ناقتىلاساق، سايلاۋدا ءوز-ءوزىن سۋرەتكە ءتۇسىرۋدى 18 شتات زاڭسىز دەپ تاپقان. مىسالى، يللينويس شتاتىندا داۋىس بەرۋ كابيناسىندا سۋرەتكە ءتۇسۋ اۋىر قىلمىس سانالادى. ءتىپتى 3 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى كوزدەلگەن. كولورادو شتاتىندا دا مۇنداي سۋرەتتەرگە تۇسۋگە بولمايدى. نيۋ-دجەرسيدىڭ زاڭى بويىنشا داۋىس بەرۋشىگە سۋرەتكە تۇسۋگە رۇقسات بەرىلمەسە دە، ول ءوز تاڭداۋىن الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالاي الادى. ارينە، بۇل بيۋللەتەندى ەشكىمگە كورسەتپەۋ كەرەك دەگەن قاۋىپسىزدىك شارالارىنان تۋىنداسا كەرەك. ال كولۋمبيا وكرۋگى مەن باسقا 19 شتات سەلفي جاساۋعا رۇقسات بەرگەن. قالعان شتاتتاردا زاڭ ءالى انىق ەمەس.

سايلاۋ ۋچاسكەسىندەگى سايلاۋشىلاردىڭ داۋىس بەرۋ ەرەجەسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» زاڭىندا كورسەتىلگەن. داۋىس بەرۋگە ارنالعان بولىمشەدە ادامدار داۋىس بەرۋدi وتكiزۋ جونiندەگi كوميسسيا بەلگiلەگەن ەرەجەلەردi قاتاڭ ساقتاۋعا مiندەتتi ەكەنى كورسەتىلگەن. سايلاۋ بولىمشەسىندە فوتو جانە بەينەجازبا جۇرگىزۋگە بولادى. سايلاۋ اشىق جانە ءادىل ءوتۋى ءۇشىن باق وكىلدەرى سەكىلدى كەز كەلگەن داۋىس بەرۋشى دە فوتو جانە بەينەجازبا جۇرگىزە الادى. سەبەبى داۋىس بەرۋشى – سايلاۋ ۇدەرىسىنىڭ مۇشەسى.

بيۋللەتەنگە قارىن­داش­پەن بەلگi قويۋعا، سونداي-اق وعان قانداي دا بولسىن تۇزەتۋ ەنگiزۋگە جول بەرiلمەيدi. «تيiستi سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى بiر مەزگiلدە داۋىس بەرۋگە ارنالعان بولىمدە سايلاۋشىلاردىڭ سانىن رەتتەيدi، تارتiپكە جا­ۋاپتى بولادى. سونداي-اق زاڭنىڭ ەرەجەلەرiن بۇزىپ، داۋىس بەرۋدi وتكiزۋگە كەدەرگi كەلتiرگەن كەز كەلگەن ادامنىڭ ول جەردەن كەتۋiن تالاپ ەتەدى. سايلاۋ كۇنi داۋىس بەرۋگە ارنالعان بولىمدە سايلاۋ ۇدەرىسىنە قاتىسى جوق بوگدە ادامداردىڭ بولۋىنا تىيىم سالىنعان. سايلاۋدا داۋىس قۇقىعىن باسقا بiرەۋگە بەرۋگە جانە سول سياقتى باسقا ادام ءۇشiن داۋىس بەرۋگە بولمايدى. سايلاۋ بيۋللەتەنى سايلاۋشىلارعا جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتى كورسەتىلگەن كەزدە عانا بەرiلەدi. كەيىن ول بيۋللەتەندى العانى تۋرالى ارنايى قاعازعا قول قويۋعا ءتيىس»، دەپ كورسەتىلگەن زاڭدا.