جەر داۋى زاڭمەن شەشىلەدى

الايدا جەردى قايتارۋ، تۇگەن­دەۋ جۇمىستارى بارىسىندا كوپتە­گەن زاڭسىزدىق انىقتالعان. مىسا­لى، بايدىبەك، كەلەس، شاردارا اۋدان­د­ارىندا اكىمدەر تاراپى­نان اۋىل شارۋاشىلىعى جەر­لەرىن كونكۋرس ارقىلى تابىس­تاۋ كە­زىندە زاڭ تالاپتارى ساق­تال­­­ماعان. ال سايرام، تولەبي، بايدىبەك، سارىاعاش اۋداندارىندا وندىرىستىك كووپەراتيۆ مۇشەلەرىنىڭ كەلىسىمىنسىز كووپەراتيۆ جەرلەرىن ساتىپ جىبەرۋ، مۇشەلەرىن تىزىمنەن شىعارىپ تاستاۋ، قۇرىلىستار جۇرگىزۋ سىندى زاڭسىزدىقتار تۇرعىنداردىڭ جوعارى ورگاندارعا شاعىمدانۋى­نا اكەلىپ وتىر. بىرقاتار اۋداندا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن زاڭسىز قازىپ، قۇم، تاس، كىرپىش ءوندىرۋ ءالى دە تى­يىلار ەمەس. اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىنە، ناقتىراق ايتساق، سايرام اۋدانى قارابۇلاق ەلدى مەكەنىندە 1 387 تۇرعىن ءۇي، 27 مال قورا، مال بازارى، تۇلكىباس اۋدانى ماشات ەلدى مەكەنى اۋماعىندا مال بازارى زاڭسىز سالىنعان. شاردارا، ماقتارال، جەتىساي اۋدان­دارىندا ماقتا زاۋىتتارىنا جەرلەرىن كەپىلدىككە قويىپ، نەسيە الىپ قايتارا الماعان، سونىڭ ىشىندە نەسيەلەرى قايتارىلعان شارۋالاردىڭ دا جەرلەرى اۋكتسيوندا ساتىلىپ كەتكەن. بۇگىنگى تاڭدا شارۋالار جەرىن داۋلاپ ۇكىمەتكە دەيىن شاعىمدانىپ جاتىر. اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرى شەكارالارىن زاڭسىز قازىپ قورشايتىندار دا از ەمەس. ال تولەبي اۋدانى بىر­كولىك، اقمەشىت، سايرامسۋ، قاس­قاسۋ وزەندەرىنىڭ قورعاۋ اي­ماق­تارىنان دەمالىس ورىندارىنا جەر ۋچاسكەلەرى زاڭسىز بەرىل­گەن. تۇركى­ستان قالاسى، ساۋران، ساي­رام اۋداندارىندا جالعان شەشىممەن جەر ۋچاسكەلەرى بەرىلگەن.

وسىنداي زاڭسىزدىقتاردى انىقتاعان وبلىستىق جەر رەسۋرس­تارىن باسقارۋ دەپارتامەنتى تەكسەرۋ كاسىپكەرلىك كودەكسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس، كەلىپ تۇسكەن ارىز-شاعىمدار مەن حاتتاردىڭ نەگىزىندە جۇرگىزىلگەنىن ءمالىم ەتتى.

«پايدالانباي جاتقان اۋىل­شارۋا­شىلىق جەرلەرىن كوسمو­مونيتورينگ قۇرىلعىلارى ارقى­لى انىقتاۋ جۇمىستارى دا جۇرگى­زىلىپ جاتىر. اۋدان، قالا اكىمدىكتەرى بەكىتكەن جەر بالانسى ەسەبى­­نىڭ ەكسپليكاتسياسىندا تىركەل­گەن جەر پايدالانۋشىلاردا مال با­سى تىركەلگەنى تۋرالى يسج با­زا­سىمەن سالىستىرۋ ناتيجەسىن­دە 4 386 جەر پايدالانۋشىنىڭ 673 462،2 گەكتار جەرىنە مال باسى تىركەلمەگەنى انىقتالدى. وسى ورايدا جەر پايدالانۋشىلاردىڭ ءتىزىمىن انىقتاپ، اۋدان، قالا اكىم­دەرىنە پايدالانباي جاتقان جەر­لەردى قايتارۋ باعىتىندا جۇمىس­تار جۇرگىزۋ جونىندە حات جول­داندى. سونىمەن قاتار جەر كودەكسىنىڭ 145-1 بابىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە بايلانىس­تى اۋىل شارۋاشىلىعى جەر­لەرى­نە قاتىستى «قازاقستان عارىش ساپارى» اق-نىڭ كوسموس­تىق موني­تورينگى بو­­يىنشا 4 543 جەر پايدالانۋشىنىڭ 560 801،6 گەكتار جەرى پايدالانباي جاتقانى انىقتالدى. ونىڭ ىشىندە جۇكتەمەسى – 20 پايىزدان تومەنى 302 832،9 گەكتار نەمەسە 54،2 پايىز. بىلتىر زاڭسىز تابىس­تالىپ، پايدالانباي جاتقان جەر ۋچاسكەلەرىن ماجبۇرلەپ مەم­لەكەتكە قايتارۋ ءۇشىن سوتقا 96 تالاپ-ارىز بەرىلىپ، جەر كولەمى 5482،3 گەكتار 45 تالاپ-ارىز قاناعاتتاندىرىلدى، 4756،1 گەكتار جەر مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلدى. ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى 25 جەر يەسىنىڭ كولەمى 4751،6 گەكتار جەر ۋچاسكەسى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلدى. قالعان تالاپ ارىزدار قارالىپ جاتىر»، دەيدى دەپارتامەنت باسشىسى التىنبەك مىرزاەۆ.

بۇعان قوسا اۋدان، قالا اكىم­­دىكتەرىندە 123 كونكۋرس وتكىزىلىپ، 66 663،4 گەكتار جەر جالعا بەرىل­گەن. سونىڭ ىشىندە بايدىبەك، شار­دارا اۋداندارى مەن كەنتاۋ قالاسىن­دا الاڭى 2 742 گەكتار 31 جەر ۋچاس­كەسى زاڭ تالاپتارىن بۇزا وتىرىپ تابىستال­عانى انىق­تالعان. وسىعان وراي اۋدان، قالا اكىمدەرىنىڭ قاۋلى، شە­شىم­دەرىنە قاتىستى 13 تەكسەرۋ جۇرگىزىلىپ، نۇسقاما بەرىلگەن. ونىڭ ۇشەۋى ورىن­دالىپ، 8-ءى قارالۋدا، ال 2 نۇس­قاما اقبتك-ءتىڭ 462-بابىمەن سوتتا قارالىپ جاتىر. تەكسەرۋ بو­يىنشا جالپى 93 تەكسەرۋ جۇرگىزىلىپ، 38 نۇسقاما بەرىلگەن. اۋدان، قالا اكىمدىكتەرىمەن جەر قاتى­ناستارى بولىمدەرىنە 63 تەكسەرۋ جۇرگىزىلىپ، 9 لاۋازىمدى تۇل­عاعا 415،1 مىڭ تەڭگە ايىپپۇل سالىن­عان، 32 نۇس­قاما تابىس ەتىلگەن.

جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا قاتىستى ازاماتتاردان 1 209 ارىز-شاعىم ءتۇسىپ، قارالۋ ناتيجەسىمەن 72 تەكسەرۋ تاعايىندالدى. وبلىس­تىق جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ دەپارتامەنتىنە 2021-2022 جىلدارى ارالىعىنا كەلىپ تۇسكەن ارىز-شاعىمدارى نەگىزىندە اۋدان، قالا، اۋىل اكىمدىكتەرىنە جانە اۋداندىق جەر قاتىناستارى ءبولى­مىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى­نا قاتىس­تى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋ­شىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 137 جانە 462-باپتارى بويىنشا بىرقاتار اۋدان اكىمدەرىنىڭ ورىنباسارلارىنا، اۋداندىق جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ باسشىلارى مەن باس ماماندارىنا، اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىنە اكىمشىلىك شارالار قولدانىلعان. سونىمەن بىرگە ارىز-شاعىمدار مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان كەلىپ تۇسكەن حاتتاردىڭ نەگىزىندە لاۋازىمدى تۇلعالارعا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعاۋ بو­يىنشا قورىتىندىلار جولدانعان.

تۇركىستان وبلىسىنىڭ جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، وڭىردە جا­يىلىم جەردىڭ جالپى اۋماعى – 8 ملن 860،4 مىڭ گەكتار. شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشى كاسىپ­ورىندار ءۇشىن جايىلىم جەر جەتكىلىكتى. نەگىزگى ماسەلە – ەلدى مەكەندەردەگى تۇرعىنداردىڭ شا­رۋا­شىلىعىنداعى مال باسىنا قاجەتتى ورتاق جايىلىم تاپشى. اۋدان، قالالار كەسىندىسى بويىنشا 2022 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا جايىلىم تاپشىلىعى 3119،8 مىڭ گەكتار بولعان. بىراق وسى قاجەت­تىلىكتىڭ 35،4%-دان استامى، ياعني 1105،7 مىڭ گەكتارى جايىلىمدىق القاپتارى جوق 3 اۋدانعا تيەسىلى. اتاپ ايتقاندا، جەتىساي جانە ماقتاارال اۋداندارىندا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىنىڭ 95%-ىن سۋارمالى جەرلەر قۇرايدى، بۇل اۋداندارداعى جايىلىمداردىڭ جالپى اۋدانى – بار بولعانى 2،2 مىڭ گەكتار. ال جالپى جايىلىم كولەمى 31،7 مىڭ گەكتار عانا بولاتىن سايرام اۋدانىندا جا­يىلىم تاپشىلىعى – 471،1 مىڭ گەكتار. بىلتىر ەلدى مەكەندەردەگى ورتاق جايىلىم كولەمىن 1012 مىڭ گەكتارعا ۇلعايتۋ جوسپارلانىپ، قوسىمشا 42 اۋىلدىق وكرۋگتەردى ورتاق جايىلىممەن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلگەن ەدى. باسقارما مالىمەتىنە جۇگىنسەك، جوسپار 102،3 پايىزعا ورىندالعان. ياعني اتقارىلعان جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە 2023 جىلى جالپى جايىلىم تاپشىلىعى 2122،2 مىڭ گەكتار بولىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى 20 جىلعا ورتاق جايىلىم كولەمىن ۇلعايتۋ جوسپارىنىڭ جوباسى ازىرلەنىپ، اۋدان، قالا اكىم­دىكتەرىمەن ناقتىلانىپ جاتىر.

باسقارما باسشىسى ەرعالي تىلەگەننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، جايىلىم قورى شەكتەۋلى اۋدان­دار­دا جەكە قوسالقى شارۋا­شى­لىق­تارداعى مالدى قورادا ۇستاۋ­دى جانە كووپەراتيۆتەرگە بىرىك­تىرۋ ارقىلى شالعايداعى ماۋسىم­دىق جايىلىمدارعا شىعارۋ با­عىت­تارى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر.

«2023 جىلعا وبلىس بويىنشا ماقساتىنا ساي پايدالانىلماعان 330 مىڭ گەكتار اۋىل شارۋاشى­لىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى مەملە­كەت مەنشىگىنە قايتارۋ جوسپارى بەكى­تىلىپ، ءتيىستى جۇمىستار اتقا­رى­لىپ جاتىر»، دەيدى ە.تىلەگەن.

ايتا كەتەلىك، وبلىس بويىنشا ج­ايى­لىم قورى شەكتەۋلى اۋدان­داردا شاعىن مال بورداقىلاۋ الاڭ­­دارىن اشۋ جانە كووپەراتيۆ­تەر­گە بىرىكتىرۋ باعىتىندا ج­ۇ­مىس جۇر­­­گىزۋ ارقىلى جايىلىم تاپ­شى­­­­­­لىعى ازايتىلماق. سونداي-اق اۋىل حالقىنىڭ تابىسىن ارتتىرۋ باع­­­­دار­­لاماسى بويىنشا 2،5 پا­يىز بەرى­لە­تىن نەسيە ارقىلى وتباسى­لىق ءسۇت فەر­مالارىن جانە مال بوردا­قى­لاۋ الاڭدارىن كوبەيتۋ كوزدەلىپ وتىر.

تۇركىستان وبلىسى