2021-2022 جىلدارى ەلىمىزدە 4 قانا دونور تابىلىپ, وسى ءتورت مايىتتەن الىنعان اعزالار 25 ادامدى اجالدان اراشالادى, ەڭ جاقىن ادامدارىنىڭ تاۋقىمەتىن ازايتتى. ماماندار قايتىس بولعاننان كەيىن اعزاسىن بەرۋگە رۇقسات بەرەتىندەردىڭ سانى مۇنان ون ەسە كوپ بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى دەيدى. ماسەلەن, 2017 جىلى دونورلىق اعزاعا رۇقسات بەرگەندەر سانى ءجۇزدىڭ ۇستىندە بولعان. وكىنىشكە قاراي, ترانسپلانتولوگتەر اتىراۋداعى وقيعا بۇل كورسەتكىشتى كۇرت ازايتقانىن العا تارتىپ وتىر.
ەسەسىنە, جىل وتكەن سايىن «كۇتۋ پاراعىندا» تىركەلگەندەردىڭ سانى كوبەيىپ كەلەدى. ەگەر ول ازاياتىن بولسا, كوبىنە قايتىس بولىپ كەتكەندەر ەسەبىنەن كەميدى. مىسالى, قازىر ەلىمىزدە شامامەن 8 مىڭداي ناۋقاستىڭ كۇنى دياليزگە قاراپ قالعان. قىسقاسى, جىلدار بويى ءوز دونورلارىنا جەتە الماي ءولىپ كەتىپ جاتقان جاعدايلار ءبىزدى قازاقستانداعى اعزا اۋىستىرۋ تاقىرىبىندا تۇسىرىلگەن «كۇتۋ پاراعى» دەرەكتى ءفيلمىن كورۋگە جەتەلەدى.
ەكراندا بۇيرەگى, باۋىرى, جۇرەگى, وكپەسى جاراماي قالعان جانداردىڭ كۇرسىنىسى, كوز جاسى, وتباسىنىڭ باسىنا تۇسكەن تاۋقىمەت كورىنىس تابادى. بۇيرەگى جاڭعاق سياقتى سەمىپ قالعان پاتسيەنتتەر ونىڭ جۇمىسىن اتقاراتىن دياليزگە اپتا سايىن جۇمىسقا بارعانداي, ۇزبەي بارادى. ەگەر ءبىر-ەكى اپتا بارماي قالسا, سوڭى – اجال. دونور تاپقاننان باسقا بۇل تىعىرىقتان شىعاتىن جول جوق. زالدا قايتا-قايتا اۋىر كۇرسىنگەندەر بولسا, ولار – دونورلىق اعزا كۇتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ وزدەرى نەمەسە ولاردىڭ ەڭ جاقىن تۋىستارى بولاتىن.
– بالاپاندارىم ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋىم كەرەك!
– ەگەر جاقىندارىم بولماسا باياعىدا ءولىپ, قازىر جىلىمدى ءبىر ەمەس, ەكى رەت بەرىپ قوياتىن ەدى...
– ءبىزدى جۇرت باي دەپ ويلايدى. بىرەۋ ساعان بۇيرەگىن بەرگەنىمەن, ول سەنىڭ اعزاڭا سايكەس كەلمەۋى مۇمكىن.
– كوبى انا دۇنيەگە بارعاندا مۇشەڭ تۇگەل بولماسا سۇراۋى بولادى دەيدى. تۋىسقاندار سول ءۇشىن بەرمەيدى. قايتا بۇل ساۋاپ ەمەس پە؟
دەرەكتى ءفيلمنىڭ اۋىر تۇسى دا سول, دونورلىق اعزا كۇتىپ جۇرگەن كەيىپكەرلەردىڭ كەيبىرى قازىر بۇل ومىردە جوق, ال قۋانتاتىنى كەلەسى بىرىنە دونورلىق اعزا تابىلعان.
«جۇرتتىڭ كوبى «كۇتۋ پاراعىندا» تۇرعانداردىڭ اقشاسى, تامىر-تانىسى بولسا, كەزەكسىز دونور تابا الادى نەمەسە اقشا بەرىپ كەزەكتىڭ الدىنا شىعىپ كەتۋگە بولادى دەپ ويلايدى. مۇلدە ولاي ەمەس, دونورلىق اعزا تابىلعانىمەن, ول اعزاعا سايكەس كەلە مە جانە ءدال سول ساتتە سىرقاتتىڭ دەنساۋلىعى اعزا الماستىرۋعا دايىن بولا ما, ماسەلە – سوندا, – دەيدى دەرەكتى ءفيلمنىڭ كەيىپكەرى انار.
قىسقاسى, دەرەكتى كارتينادان تۇيگەنىمىز, ترانسپلانتولوگياعا قاتىستى اقپاراتتاردى كوبەيتۋ ارقىلى قوعامدىق پىكىردى وزگەرتۋگە بولادى. اۋىر دا بولسا, بۇل ماسەلەنى قوعام تالقىسىنا سالىپ وتىرۋ قاجەت.
اتالعان ءفيلمدى ءتۇسىرۋدى تاۋەلسىز رەجيسسەر-دوكۋمەنتاليست, New York Film Academy تۇلەگى قانات بەيسەكەەۆ, پروديۋسەر, Binocle جوباسىنىڭ اۆتورى قايرات نۇرمۇعامبەتوۆ پەن جۋرناليست وكسانا اكۋلوۆالار 2021 جىلدىڭ قاراشاسىندا باستاعان. ءفيلمنىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى تۇسى – اۆتورلار وتكەن جىلى كۇزدە كەيىپكەرلەر باسىنان ءوتىپ جاتقان وزگەرىستەرگە قايتا ورالادى. مىسالى, ءتورت بالانىڭ اكەسى ءادىلحان جۇماباەۆ ءوز باسىنا تۇسكەنشە ومىردە وزگەنىڭ ازعاسىنا ءزارۋ ادامداردىڭ بار ەكەنىن, ءتىپتى «كۇتۋ پاراعى» دەگەن بولاتىنىنان مۇلدەم حابارسىز بولعان. 14 جىلداي بۇرىن بۇيرەگى جاراماي قالعاننان كەيىن, 2013 جىلى بەلارۋستا دونورلىق بۇيرەك سالعىزعانىمەن, اراعا ءۇش جىل سالىپ اعزا ونى قايتارىپ تاستايدى. ءادىلحاننىڭ دا قازىر «كۇتۋ پاراعىندا» تۇرعانىنا جەتى جىلداي بولعان. باقىتىنا وراي, بۇل كەيىپكەرگە تۋرا كينوزالدا حالىق قاراجات جيناۋدى باستادى. ارىپتەسىمىز, كاسىبي جۋرناليست, تانىمال بلوگەر الىشەر ەلىكباەۆ سول ارادا ءوز قاراجاتىنان 1 ملن تەڭگە بەرەتىنىن مالىمدەدى. قاجەتتى قاراجات جينالسا, ءادىلحان ءوز ەلىمىزدەن بولماسا دا, وزگە ەلدەن دونور تابۋى مۇمكىن.
ال قازاقستاندا اعزا ساتۋ-ساتىپ الۋ قىلمىستىق ارەكەت بولىپ سانالادى. اعزاسىن ساتقان دا, ساتىپ العان دا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. تەك جاقىندارى عانا تۋىسقاندارىنا اعزاسىن تەگىن بەرۋگە شەشىم قابىلداۋعا ءتيىس. الايدا ەڭ جاقىنىڭنىڭ ءوزى مۇنداي تاۋەكەلگە بارا بەرمەيتىنى دە شىندىق.
فيلم بارىسىندا ون جىلدان بەرى دونورلىق جۇرەكپەن جۇرگەن وتانداسىمىز جانىبەك وسپانوۆتى دا كوردىك. ول – ەلىمىزدە ءبىرىنشى بولىپ جۇرەك ترانسپلانتاتسياسى جاسالعان باقىتتى ادام. وعان كەزىندە يگور ۆوروتنيكوۆ دەگەن ازامات ميى ولگەن ءوز اناسىنىڭ جۇرەگىن سالۋعا كەلىسىم بەرگەنىن بىلەمىز. يگوردىڭ ء«يا» دەگەن جالعىز سوزىنەن كەيىن جانىبەك قازىر ەكىنشى ءومىرىن عانا ءسۇرىپ وتىرعان جوق, الىبەك اتتى ۇلى دا دۇنيەگە كەلگەن.
ءتۇسىرىلىم بارىسىندا «ستراتەگيا» الەۋمەتتىك جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعى قازاقستاندىقتاردىڭ ترانسپلانتولوگياعا قاتىستى پىكىرىن ءبىلۋ ماقساتىندا ارنايى ساۋالداما جۇرگىزىپتى. الەۋمەتتانۋشىلار اقپارات تاراتۋ ارقىلى اعزا دونورلىعى تاقىرىبىنا ىقپال ەتۋگە بولا ما, وسى ماسەلەنى قاۋزاعان اقپاراتتار قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىققا قاتىستى كوزقاراستى وزگەرتە الا ما دەگەن نەگىزگى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيدى. ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى تارتىلعان ساۋالداما ەكى كەزەڭنەن تۇرادى. ءبىرىنشىسى – «ترانسپلانتولوگيا جايلى اڭىز بەن اقيقات» تاقىرىبىنداعى لەكتسياعا دەيىن, ەكىنشىسى – 40 مينۋتتىق لەكتسيا اياقتالعاننان كەيىن جۇرگىزىلگەن. وسىدان كەيىن رەسپوندەنتتەردىڭ لەكتسياعا دەيىن جانە كەيىن بەرگەن جاۋاپتارى سالىستىرىلادى.
الەۋمەتتىك ەكسپەريمەنت بارىسىندا لەكتور, «MedSupportkz» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى, دارىگەر بوتاگوز كاۋكەنوۆا قازاقستانداعى ترانسپلانتولوگيانىڭ قازىرگى جاي-كۇيى, تاقىرىپ توڭىرەگىندەگى شىندىققا جاناسپايتىن قاۋەسەتتەر, دونورلىق تۋرالى زاڭ, بۇل ماسەلەنىڭ مورالدىق جاعى, اعزا الماستىرۋعا ءزارۋ پاتسيەنتتەر ۇدايى بەتپە-بەت كەلەتىن كەدەرگىلەردى قوزعايدى. قوس ساۋالداما ناتيجەسى لەكتسيادان كەيىن اۋديتوريانىڭ ەلدەگى اعزا دونورلىعىنا قاتىستى پىكىرى وزگەرگەنىن كورسەتىپ وتىر.
لەكتسياعا دەيىن رەسپوندەنتتەردىڭ باسىم بولىگى (44%) دونورلىق ورگان قاجەت پە دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە قينالعان بولسا, ءدارىستى تىڭداعاننان كەيىن ولاردىڭ پىكىرى وزگەرىپ, دونورلىق اعزانىڭ تاپشىلىعىن وتكىر پروبلەما رەتىندە مويىنداعان (59%). ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋگە قينالعانداردىڭ ۇلەسى ەكى ەسەگە, 44%-دان 22%-عا تومەندەگەن. سونىمەن قاتار ولاردىڭ قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىققا قاتىستى پىكىرى دە وزگەردى. لەكتسيادان كەيىن «بۇل يدەيانى سەنىمدى تۇردە قولدامايمىن» دەگەن جاۋاپتى تاڭداعاندار سانى 4 ەسەگە, ياعني 15%-دان 4%-عا دەيىن تومەندەگەن. اتالعان يدەيانى قولدايتىندار ۇلەسى الدىڭعى 19%-دان 26%-عا دەيىن كوتەرىلىپ, «بىرەۋدىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قايتىس بولعان تۋىسىڭىزدىڭ اعزاسىن بەرۋگە كەلىسىم بەرەسىز بە؟» دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن سالىستىرساق, كەلىسىم بەرەمىن دەپ سەنىمدى تۇردە جاۋاپ بەرگەندەر ۇلەسى 19%-دان 30%-عا دەيىن ارتىپ وتىر. ء«وز اعزاڭىزدى باسقا ادامدارعا بەرۋ تۋرالى وسيەتحات جازۋعا كەلىسىم بەرەر مە ەدىڭىز؟» دەگەن سۇراققا وڭ جاۋاپ بەرگەندەر سانى 4%-دان 22%-عا دەيىن ارتقان. ودان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقاندار سانى 44%-دان 30%-عا دەيىن قىسقارعان.
قورىتا ايتقاندا, الەۋمەتتانۋشىلار ساۋالداما ناتيجەسىنە قاراپ ترانسپلانتولوگيا تاقىرىبىنا قاتىستى اقپاراتتاردى كوبەيتۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ اعزا دونورلىعى ماسەلەسىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ, وڭ شەشىم قابىلداۋىنا ىقپال ەتۋگە بولادى دەگەن تۇجىرىمعا كەلىپ وتىر. سوندىقتان ادامداردىڭ ترانسپلانتولوگياعا كۇمانمەن قاراۋىنىڭ ءبىر تۇيتكىلى دە وسى دەگەن تۇجىرىم جاساۋعا بولادى. دۇرىس اقپاراتتى كوبەيتۋ ايتارلىقتاي جىلدام ناتيجە بەرە قويماسا دا, ادامداردى ءبىر ءسات بولسا دا وسى پروبلەما جايلى ويلانۋعا يتەرمەلەيدى. ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن جابۋلى كۇيىندە كەلە جاتقان تاقىرىپقا دەگەن كوزقاراستى وزگەرتەدى.
قازىر ەلىمىزدە اعزا الماستىرۋعا ءزارۋ 3 532 ادام كەزەك كۇتىپ ءجۇر, ونىڭ – 67-ءسى – بالا. وكىنىشكە قاراي, 2021 جىلى جانە 2022 جىلدىڭ 10 ايىندا دونور اعزاسىن كۇتكەن 558 پاتسيەنت كوز جۇمعان.
ال جوبا اۆتورى, جۋرناليست وكسانا اكۋلوۆا دەرەكتى فيلمگە ارقاۋ بولعان وقيعالاردى وسىدان ءبىر جىل بۇرىن جازا باستاعان. وسى ءبىر جىل ىشىندە كەيىپكەرلەر ءومىرى قانشالىقتى وزگەرگەنى اشىپ كورسەتىلگەن. ونىڭ ايتۋىنشا, قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىق جايلى كوبىرەك ايتۋ قاجەت جانە بۇل ماسەلە جابىق تاقىرىپ قاتارىنان شىعۋعا ءتيىس. قازاقستاندا بۇل – قورقىنىش پەن قاۋەسەتتەن ءارى اسا الماي وتىرعان باعىتتاردىڭ ءبىرى. سونىڭ سالدارىنان ەلىمىزدە باقيلىق بولعاننان كەيىن دونور بولعىسى كەلەتىندەردىڭ سانى تىم سيرەك.
الماتى
