تارلانداردان – تابارىك

قادىرى بولەك قادىر

ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى اكادە­ميا­لىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترى­نىڭ تاريحى ءسوز بولعاندا، استە رەجيسسەر، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى قادىر جەتپىسباەۆ ەسىمىنەن اتتاپ وتە المايتىنىمىز ءسوزسىز. سەبەبى ءوز ءومىرىن تۇگەلدەي تەاتر سالاسىنا ار­ناعان تالانتتى تۇلعانىڭ، اسىرەسە قاللەكي تەاترىنىڭ العاشقى قۇرىلۋ مەن قالىپتاسۋ جىلدارىنداعى سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەن. سۋرەتكەردىڭ بيىلعى 80 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا وقىرمانىمەن قاۋىشقان قوس تومدىق كىتاپ – رەجيسسەر الەمىنە بويلاپ، تۇلعا تابيعاتىن تەرەڭنەن تانۋعا باعىتتالعان تەڭدەسسىز قازىنا. م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى تەاتر ونەرى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ونەرتانۋ كانديداتى امانكەلدى مۇقاننىڭ قۇ­راستىرۋىمەن جارىق كورگەن كىتاپتىڭ العاشقى تومىنا قادىر جەتپىسباەۆ تۋرالى ەستەلىكتەر مەن ماقالالار توپتاستىرىلسا، ەكىنشى بولىمىنە رەجيسسەر قالامىنان تۋعان 4 پەسا – «بالا مەرگەن»، «التىاتار» «وت­كەل ەتىپ ءومى­رىن» جانە «كورگەن تۇستەي» تۋىندى­لارى جيناقتالعان. سۋرەتكەردىڭ «التى­اتار» مەن «بالا مەرگەن» پەسالارى كەزىندە رەسپۋبليكالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا، سونداي-اق وبلىستىق تەاترلاردا قويىلىپ، كورەرمەن قاۋىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنسە، الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى كوتەرگەن «وت­كەل ەتىپ ءومىرىن» جانە «كور­گەن تۇس­تەي» پەسالارى دا ماماندار تا­را­پىنان جو­عارى باعالانعان شوقتىعى بيىك شى­عارمالار.

كىتاپتى قۇراستىرۋشى اۆتور امان­كەلدى مۇقاننىڭ ايتۋىنشا، «بالا مەر­گەن» ەرتەگىسى 1980 جىلى 10 مىڭ دانا­مەن شىققان ەكەن، بىراق ول كىتاپتى قا­­زىر­گى تاڭدا كىتاپحانالاردان تابۋ مۇم­­كىن ەمەس. سوندىقتان دا اۆتور قا­دىر جەت­­پىسباەۆتىڭ دراماتۋرگيالىق شىعارمالارىن ءبىر كىتاپقا جيناقتاپ، قايتا باسىپ شىعارۋعا تاۋەكەل ەتىپتى. «بۇل كىتاپتىڭ قۇندىلىعى – بالالار مەن جاستاردى تاربيەلەۋدە تاپتىرماس قۇرال بولماق» دەپ ەسەپتەيدى ول.

– بۇل 9 ايعا سوزىلعان مارافون بولدى دەسەم دە بولادى. ءساتتى اياق­تاپ ج.جان­داربەكوۆا اتىنداعى رەسپۋب­لي­كالىق ءححVىىى تەاترلار فەستيۆالى اياسىندا وقىرمانعا جول تارتىپ وتىر. قولجەتىمدى دەرەكتىڭ ءبىرازىن جيناپ، تەرىپ، قۇراستىرىپ، رەتتەپ، ومىرباياندىق جانە شىعارماشىلىق بەلەستەرىن انىق­تاپ، تولىمدى قادىرتانۋدىڭ نەگىزىن جاسا­دىق دەپ ويلايمىن. بۇل باسى بولسىن. قا­زاق­تىڭ ايتۋعا تۇرارلىق ءاربىر تا­لانتتى تۇلعاسى تۋرالى تولىمدى زەرتتەۋ­لەر، ەستەلىكتەر، مونوگرافيالار شىعا بەرسىن. رەجيسسەر كوپ – قادىر دارا، سۋرەتكەر كوپ – قادىر ەرەكشە، تۇلعا كوپ – قادىر بولەك. ءدال قازىرگى مەندەگى حال – كوزدەن تاسا بولا باستاعان تۇلعاعا قىزمەت كورسەتۋدەن، ارۋاعىنا تاعزىم ەتۋدەن اسقان باقىت كورمەدىم، دەپ اۆتور كىتاپ جايلى ويلارىن تەبىرەنە تۇيىندەدى.

جيناققا ەنگەن پەسالاردىڭ كو­تەرگەن تاقىرىپتارى مەن وي-يدەيالارى بۇ­گىنگى كورەرمەندەر ءۇشىن دە ءوزىنىڭ كور­كەمدىك قۇندىلىعى مەن قاجەتتىلىگىن جو­عالتپاعان. اتالعان پەسالار كاسىبي تەاتر رەپەرتۋارىن جانە حالىق تەاترلارىنىڭ قاجەت­تىلىگىن وتەي الاتىن قۇندى قازىنا ەكەنى داۋسىز.

جۇرەكجاردى جازبالار

فەستيۆالدىڭ تاعى ءبىر ولجاسى – 500 دانامەن جارىق كورگەن تەاتر مەن كينو اكتريساسى، كسرو حالىق ءارتىسى، قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعى­نىڭ لاۋرەاتى شولپان جانداربەكوۆا تۋرالى جان-جاقتى سىر قوزعالاتىن «شولپان جۇلدىز» كىتابىنىڭ وقىر­مانىنا جول تارتۋى. ەرعازى تولەۋ­دىڭ قۇراستىرۋىمەن باسپا كورگەن دە­رەكتى-تانىمدىق ەڭبەك اكتريسانىڭ ونەر مەن ءومىر جولىنداعى ونەگەلى ىزدەرىنەن ماعلۇمات بەرەدى. ايتۋلى جيناقتىڭ قۇندىلىعى سول – ساحنا ساڭلاعى تۋرالى ءار جىلداردا باسىلىم بەتتەرىندە جاريالانعان ماقالالار جۇيەلى تۇردە جيناقتالىپ بەرىلگەن.

كىتاپتىڭ «جادىگەر جازبالار» بو­لى­مىندە شولپان جانداربەكوۆانىڭ ءوز تاعدىرى جايىندا بايانى، ونەردەگى جولىنىڭ قالاي باستالعاندىعى، جانىنان تابىلعان جاقسى ادامداردىڭ شاراپاتى تۋرالى قامتىلعان. ونەردەگى ارىپتەسى اتاقتى اكتريسا بيكەن ريموۆا، ايگىلى قانابەك بايسەيىتوۆ، ومىرلىك سەرىگى قۇرمانبەك جانداربەكوۆتىڭ ەستەلىكتەرى دە كىتاپتىڭ قۇندىلىعىن ارتتىر­عان. ال جيناقتىڭ «جۇرەكجاردى» دەپ اتالاتىن ەكىنشى بولىمىندە ساحناگەردىڭ كىسىلىك قاسيەتى، ەرەكشە بەكزات بولمىسى، ساحناداعى ساۋلەلى ساتتەرى تۋرالى قاتار جۇرگەن قۇربى، زامانداس­تارى، ساحنادا بىرگە ونەر كورسەتكەن ارىپتەستەرى، كوزكورگەن سىيلاس جاندارى ەستەلىك ايتادى. قازاقستاننىڭ حالىق ارتىستەرى رايىمبەك سەيتمەتوۆ، نۇكەتاي مىشباەۆا، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ساليحا قوجاقوۆا باستاعان ساحنا مايتالماندارىنىڭ ەستەلىگىن تەبىرەنبەي وقۋ مۇمكىن ەمەس. «سونبەس ساۋلە» اتالاتىن ءۇشىنشى بولى­مىنە تەاترتانۋشىلار مەن تەاتر سىن­شىلارىنىڭ ونەر قايراتكەرى شولپان جانداربەكوۆانىڭ اكتەرلىك شەبەرلىگى، ساحناداعى بەينەسى تۋرالى جازعان دۇنيە­لەرى مەن سالماقتى ساراپتاۋلارى ەنگەن.

القالى جيىننىڭ ەستە قالعان ءھام كوڭىلدى قۋانتقان تاعى ءبىر ءسۇيىنشى جا­ڭا­لىعى – اكتريسانىڭ ءوزى تۋعان قا­را­عاندى وبلىسىنىڭ قارقارالى اۋدا­نىندا­عى مادەنيەت ۇيىنە شولپان جان­داربە­كو­ۆا ەسىمىنىڭ بەرىلۋى. بۇل تۋرالى كىتاپ تۇساۋكەسەرىندە قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى رىمبالا كەن­جەبا­لاقىزى حابارلادى.

ءسۇيىنشى جاڭالىقتى قۋانا قارسى العان قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، پروفەسسور تىلەكتەس مەيراموۆ: «اپاي ساح­نادا ساليقالى بەينەلەر تۋدىرىپ قانا قويماي، ەكى مارتە قاتارىنان بايان­اۋىل ورۋگىنەن قازاق كەڭەستىك سوتسيا­ليس­تىك رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭە­سىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. دەپۋ­تات بول­ماي جۇرگەن كەزىندە دە اۋىل ما­دە­نيە­تىنىڭ وركەندەۋىنە كوپ ۇلەس قوس­تى»، دەپ ونەر يەسىنىڭ قايتاركەرلىك قى­رىنان دا ءسوز قوزعاپ، تۇلعا ەسىمىنىڭ ۇلىق­تا­لۋى­نا باعىتالىپ جاسالىپ جاتقان باس­تا­­مالاردىڭ قاي-قايسىسى دا ادىلەتتى ءارى كو­ڭىلگە قۋانىش سىيلايتىنىن باسا ايتتى.

«الاشتىڭ اقتوقتىسى» اتانعان اڭىز اكتريسا شولپان جانداربەكوۆا – ۇلتتىق تەاتر جانە كينو ونەرى تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان ەرەكشە تۇلعا، قايتالانباس دارىن يەسى. «اباي جولى»، «دالا ءۇنى»، «ماحاببات تۋرالى پوەما» جانە باسقا دا فيلمدەرىنەن بولەك، تەاتر ساحناسىندا ويناعان 300-گە جۋىق ءرولىنىڭ قاي-قايسىسى دا ىزدەنىس بيىگىندەگى سالماقتى ساراپتاۋ بولىپ تەاتر تاريحىندا التىن ارىپپەن جازى­لىپ قالدى. اسىرەسە شولپان جان­دار­بەكوۆا ساحنالىق سونى ءومىر سىي­لا­عان اقتوقتى بەينەسى ءالى كۇنگە دە­يىن حا­لىق اۋزىندا. ت.جۇرگەنوۆ اتىن­دا­عى قا­زاق ۇلتتىق ونەر اكادەميا­سىن­دا ۇس­تاز­دىق ەتىپ، ارتىستەردىڭ الىپ شوعى­رىن تاربيەلەپ شىعارعان ەڭبەگى ءوز ال­دىنا ءبىر توبە. شولپان جان­دار­بەكو­ۆا­نىڭ شىعارماشىلىق جولى شىن ما­نىندە سۇيىكتى ىسىنە ادالدىق پەن ناعىز كاسى­بيلىكتىڭ جارقىن ۇلگىسى ەكەن­دىگى ءسوزسىز. ال تۇساۋى كەسىلگەن «شولپان جۇلدىز» كىتابى اكتريسا الەمىن تانۋعا عانا قىز­مەت ەتىپ قويماي، كۇللى قازاق تەاترىنا جاسالعان تەڭدەسسىز تارتۋ ەكەنى انىق.