ۇيات ۇعىمى

سونىمەن «قىز تاعدىرى» جوباسى جايلى بەينەبايانداردىڭ «ۇياتبەك» پەن «ۇياتگۇل» اتتى ەكى كەيىپكەرى بولاتىن. ەكەۋى كوڭىل جاراستىرىپ جۇرگەندە، قىز جۇكتى بولىپ قالادى. ۇيلەنگىسى كەلمەيتىن جىگىتتىڭ ايتار ءۋاجى – «سەن قىسقا كويلەك كيەسىڭ – ۇيات»، «بوياناسىڭ – ۇيات» دەيدى. بويجەتكەن قىز ۇيىنە جۇگىرىپ بارىپ، ۇزىن ەتەك كويلەك كيىپ، بوياۋىن جۋىپ كەلىپ «ەندى ۇياتتى قىزبىن با؟» دەپ سۇرايتىن جەرى بار. بىراق قىزدىڭ كيىمى، شاشى وزگەرگەنىمەن، بولمىسى بىرەۋ. قىسقاسى، الگى قىزدى العىسى كەلمەگەن جىگىتتىڭ سىلتاۋى كوپ. بىراق بۇل ۇيات بولادى دەيتىن ۇعىمنىڭ ءبىر قىرى عانا.

«قۇداعيدان ۇيات بولادى» دەپ، قول استىنداعى مۇعالىمنىڭ ساباقتارىن دەكرەتتە وتىرعان كەلىنىنە تارتىپ اپەرىپ، كوپە-كورىنەۋ ادىلەتسىزدىك جاساپ كەلە جاتقان مەكتەپ مەڭگەرۋشىسىمەن ەكى جىل الىسا كەلە، ۇلتتىڭ «ۇيات بولادى» كۋلتىن زەرتتەپ جۇرگەن زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قازىبەك داۋتاليەۆكە سۇيەنۋدى جانە ونىڭ تەك گەندەرلىك ەرەكشەلىگىنە عانا توقتالۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

«شىعىس حالىقتارىنا ءتان «ۇيات بولادى» كۋلتى – ايەل زاتىنىڭ، ال باتىس مادەنيەتىنە ءتان «كىنا» كۋلتى – ەركەك كىندىكتىنىڭ مەنتالدىق ەرەكشەلىگىنەن تۋىندايدى دەپ تۇجىرىم شىعارىپ وتىرمىز. ارينە، مۇنداي پايىم، «ۇيات بولادى» كۋلتىنىڭ وكىلى بولعاندىقتان، پاتريارحالدىق نامىسىمدى وياتىپ، وزىمە دە وڭاي ءتيىپ تۇرعانى شامالى. قالاي عانا «ەركەكتىكتى» ەۋروپالىقتارعا قيا سالدىڭ دەپ كەيىپ قويادى شىعىستىق شامشىل (سەكسيستىك دەپ قابىلداساڭىز دا بولادى) سەزىمىم. الايدا ويدىڭ اقيقاتى قىمبات»، دەيدى قازىبەك داۋتاليەۆ.

عالىمنىڭ نەگە مۇنداي پايىمعا كەلگەنىن ىندەتە سۇراساق، ۇزىن-سونار اڭگىمە بولا­يىن دەپ تۇرعاندىقتان، وسى باعانعا نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىنە عانا سىيدىرىپ كورەلىك.

«ۇيات بولادى» كۋلتى ۇستەمدىك قۇرعان شىعىستىق قوعامدا سىرتقى پىكىر وتە ماڭىزدى. ءتىپتى تاعدىرشەشتى ماسەلە دەسە دە بولادى. قودار مەن قامقانى ولىمگە بايلاعان «تۇيەنىڭ قومى» اتالاتىن قۇنانبايدىڭ بيلىگى – وسىعان ايقىن مىسال. باقتالاسى بەتىنە باسىپ، جۇرت الدىندا جەرگە سالىپ، تابالاماسا، قۇنانباي اتالاسىن ولىمگە قيار ما ەدى؟ جوق! كىناراتتى ءىستىڭ بارىن بىلسە دە، بولار ءىس بولىپ، بوياۋى سىڭگەن سوڭ، قۇپياسىن جۇتىپ، ىشتەن تىنۋشى ەدى.

«انىعىندا «ۇيات بولادى» كۋلتى يدەالدى ادام وبرازىنا ىزدەۋ سالادى. ايتپەسە سامۋراي ءوزىن ءوزى پىشاقتاپ، بەكبولات ءبيدىڭ ءىنىسى «ۇراعا سالعانعا» بولا جارىلىپ ءولۋشى مە ەدى!؟ سوندىقتان «ۇيات بولادىنىڭ» تاقىرىبى ار، نامىس، ابىروي سياقتى بيىك ۇعىمدارمەن اشىلىپ، مورالدىق يمپەراتيۆتەر جۇيەسىن قالىپتاستىردى. اسىرەسە ابىروي، سونىڭ ىشىندە ايەل بالاسىنىڭ ابىرويى – «ۇيات بولادى» كۋلتىنىڭ ءتۇپ باستاۋىندا تۇرعان ىرگەلى ماسەلە. بۇل وتباسىلىق-تۋىستىق قاتىناستارى ساقتالعان كەز كەلگەن پاتريارحالدىق قوعامنىڭ ومىرىنە ارقاۋ بولاتىن سۇراق بولعاندىقتان، ءداستۇرلى قوعامدا ءالى كۇنگە دەيىن «ۇيات بولادى» كۋلتىنىڭ ىقپالى ساقتالىپ وتىر. ال «كىنا كۋلتى» ادامنىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگىنە جۇك. قولىڭمەن ىستەگەندى موينىڭمەن كوتەر دەيتىن ەركەككە ءتان مىنەزى بار مادەنيەت. جەكە جاۋاپتىلىقتىڭ كورىنىستەرى شىعىس قوعامىندا تام-تۇمداپ ورىن العانىمەن، ەنشى الىپ جەكە ينستيتۋت رەتىندە دامي العان جوق. شىعىس دەسپوتيزمىنىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە ءومىر ءسۇردى. زىندانعا سالىپ، دارعا اسۋ سەكىلدى جەكە تۇرعان ادامدى جازالاۋ شارالارى بولسا دا، ولاردىڭ ءمانى رەپرەسسيالىق سيپاتتان اسا المادى، – دەيدى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ اعا وقىتۋشىسى.

جالاڭ ويعا ەمەس، عالىم تۇجىرىمىنا سۇيەنسەك، «ۇيات بولادى» كۋلتى – سىرتقى پىكىرگە، ال «كىنا كۋلتى» ىشكى پىكىرگە جۇگىنەدى. ارينە، تازا كۇيىندە ەكەۋى دە قوعامدىق ومىردە كەزدەسپەيدى. مۇنى قوعامدىق قاتىناستار­دىڭ تابيعاتىنا تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ، تولىمدى تۇجىرىم شىعارۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ويسىزبا دەسەك تە بولادى. «ۇيات» جانە «كىنا» كۋلتىنە ءتان ارتىقشىلىقتار مەن كەمشىلىكتەر دە جوق ەمەس. عىلىمنىڭ ماقساتى – وسى ارانى اڭداپ، ۇدايى جول كورسەتىپ وتىرۋ. بۇل قوزعاپ وتىرعان تاقىرىبىمىزدىڭ ءبىر قىرى عانا بولعاندىقتان، الداعى ۋاقىتتا «ۇيات بولادى» كۋلتىنىڭ قۇقىقتىق ومىردەگى كورىنىستەرىن دە قوعام تالقىسىنا سالۋ كەرەك.

الماتى