قان نەگە ۇيدى؟

ادەتتە، قان تامىرلارىنا زاقىم كەلگەندە قان جوعالتۋىنان قورعانۋ ءۇشىن اعزا ترومبتار تۇزەدى. بىراق قاننىڭ قويۋلانۋىنا قۇرامىنىڭ وزگەرۋى، ۇيىعىشتىقتىڭ جوعارىلاۋى، سۋ، دارۋمەن، مينەرالداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، جاسۋشالار مەن تىندەردىڭ قىشقىلدانۋى، كوكباۋىر جۇمىسىنىڭ بۇزىلۋى، سوزىلمالى كۇيزەلىس سياقتى ءتۇرلى جاعداي اسەر ەتۋى مۇمكىن. بۇل تى­زىمگە قاراساق، ترومب تۇزىلۋىنە دۇرىس ەمەس ءومىر سال­تى مەن دۇرىس تاماقتانباۋ تىكەلەي اسەر ەتە­تىنىن تۇسىنەمىز. سونىمەن قاتار ترومب تۇزى­لۋىنە ساۋلەلەنۋ مەن كوپ قان جوعالتۋ ىقپال ەتەدى.

مامانداردىڭ ناقتى مالىمەتتەرىنە سۇيەن­سەك، الەمدە ترومبوزدان ءار قىرىق سەكۋند سا­يىن ءبىر ادام ولەدى. بۇل اۋرۋ جۇرەك-قانتامىر اۋرۋلارى بويىنشا ءولىم-جىتىمگە دۋشار ەتەتىن سەبەپتەردىڭ باسىندا، ءۇشىنشى ورىندا تۇر. قازاق­ستاندا 40-60 جاس ارالىعىنداعىلار اراسىنداعى كوكتامىرلىق ترومبوزدىڭ اسقىنۋى 1 مىڭ ادامعا 5 وقيعادان كەلەدى. جىل سايىن ەلىمىزدە ترومبوزدىڭ تۇرلەرى بويىنشا 5 مىڭنان اسا پاتسيەنت دارىگەرگە جۇگىنەدى. جانە ەڭ ءبىر كەرەعار جاعداي، وپەراتسيالار، تامىرلىق كاتەتەرلەر قويۋ سياقتى ءىس جۇزىندەگى بارلىق ءينۆازيۆتى مەديتسينالىق ارالاسۋلار كوكتامىر ترومبوزىن ورشىتۋگە سەبەپشى ەكەن. سوندىقتان ناۋقاستىڭ ءبىر جەرىن ەمدەيمىن دەپ، ەكىنشى جاعىن دەرتكە دۋشار ەتىپ الماۋ ءۇشىن قاۋىپتى جاعدايمەن ساناسىپ، دەر كەزىندە الدىن الۋ اسا ماڭىزدى.

بۇل مالىمەتتەرمەن الماتىداعى پرەزي­دەنتتىڭ ءىس باسقارماسى مەديتسينالىق ورتالى­عىنىڭ ورتالىق كلينيكالىق اۋرۋحاناسىندا الداعى ۋاقىتتا وتەتىن «ىشكى اۋرۋلار كلينيكاسىنداعى ترومبوزدار» ءى ۇلتتىق كونفەرەنتسياسى قارساڭىندا ترومبوزدار مەن گەموستاز جونىندەگى قازاق قوعامىنىڭ توراعاسى احمەتجان سۇگىراليەۆ ءبولىسىپ وتىر. بۇل اۋرۋحانا ازىرگە ترومبوزدارعا شالدىقتىرماۋ مەن الدىن الۋ­دىڭ بارلىق حالىقارالىق ۇسىنىستارى ەنگىزىل­گەن جالعىز اۋرۋحانا. احمەتجان سۇگىراليەۆ – ترومبوزدار تۋرالى ەگجەي-تەگجەي بىلەتىن اسا تاجىريبەلى مامان. ءداستۇرلى ەم جۇرگىزگەن كەزدە قيىندىق تۋىنداعان، ياكي ناتيجەسى بولماعان سىرقاتى كۇردەلى ناۋقاستار وسى دارىگەرگە ءجيى جۇگىنەدى. پروفەسسوردىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىندە ترومبوزى بار ايەلدەرگە ءوز دارىگەرى جۇكتىلىكتى توقتاتۋ، ياعني بالانى الدىرىپ تاستاۋدى ۇسىنعان جاعدايلار ءجيى كەزدەسەدى. ويتكەنى ترومبوز اياعى اۋىر ايەلدەردىڭ ومىرىنە وتە قاۋىپتى. الايدا مۇنداي جاعدايدا پروفەسسور ەمدەۋ ءىسىن بىردەن ءوز قولىنا الىپ، ناتيجەسىندە دەرتىن اسقىندىر­ماي، دەنى ساۋ بالالار ومىرگە كەلىپ، اناسى دا امان قالىپ جاتادى. وسىنىڭ ءبىر مىسالى، سوڭعى كەلگەن پاتسيەنتىنىڭ بىرىنە جۇكتىلىكتى قاداعالاي­تىن ءوز دارىگەرى ءتىپتى، جاتىرىن الىپ تاستاۋ تۋرالى ۇسىنىس بىلدىرگەن. وسى رەتتە ايەلدىڭ ءومىرىن دە، ەڭ قىمبات انالىق اعزاسىن دا ساقتاپ قانا قويماي، دۇنيەگە ەگىز بالانىڭ كەلۋىنە سەپتەسكەن پروفەسسورعا بىرنەشە ساۋال جولداعان ەدىك.

– ترومبوزدىڭ 80%-عا دەيىنى ەشقانداي اۋرۋ بەلگىلەرىنسىز وتەتىندىكتەن، ناۋقاستاردىڭ كوبى دەرلىك دارىگەردىڭ الدىنا كەسەلى ابدەن اسقىنىپ، دەرتى ورشىگەن كەزدە، وتە كەش كەلەدى. بۇل كەزدە ناۋقاستاردىڭ تەرىسىنىڭ ءتۇسى وزگەرىپ، كوكتامىرلارىنىڭ تۇيىرشىكتەنگەنى ايقىن، بىلەۋلەنىپ كورىنىپ تۇرادى. سوندىقتان مامان ونىڭ سالدارىن باعالاپ، قايعىلى وقيعانى بولدىرماۋدىڭ امالىن دۇرىس تاڭداي ءبىلۋى ماڭىزدى. ويتكەنى پاتسيەنتتەر ترومبوزدىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنى تۋرالى تولىق بىلە بەرمەيدى. ترومبوز بەن گەموستاز جونىندەگى حا­لىق­ارالىق قوعام العا تارتىپ وتىرعان ساندارعا نازار اۋدارساق، وكپە ارتەرياسى ترومبوەمبولياسى مەن اياقتىڭ تەرەڭ تامىرلارىنىڭ ترومبوزى تۋرالى ەرەسەكتەردىڭ جارتىسى دا ەستىمەگەن. كوپشىلىگى ءتىپتى ترومبوزدان قۇتىلۋعا بولا­تى­نى تۋرالى بىلمەيدى.

– ال كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ تروم­بوزدىڭ ورشۋىنە اسەرى بار ما؟

– كوروناۆيرۋس ىندەتى كەزىندە ترومبوزدىڭ قاۋپى بىرنەشە ەسە ءوستى. ادامدار قورىققانىنان قاندى سۇيىلتاتىن ءدارى-دارمەكتەر قابىلداپ، سونىڭ كەسىرىنەن قان كەتۋىنە سەبەپكەر بولدى. كەيبىر پاتسيەنتتەردى، اسىرەسە جاستاردى، ءدارى راتسيونىمەن ەمدەۋگە كەلمەيدى. مۇنداي جاعدايلاردا ونىڭ باسقا سەبەبىن تابۋ ءۇشىن تەكسەرۋ جانە ەرەكشە ەم قاجەت بولادى. الداعى كۇندەرى وتەتىن كونفەرەنتسيادا احۋالى اسا اۋىر نەمەسە اۋىر ەمەس پاتسيەنتتەرگە امبۋلاتورلىق جاعدايدا انتيكواگۋليانتتاردى قابىلداۋ بويىنشا جاڭا ۇسىنىستار بەرىلمەك. بىزگە كوۆيدتى ەمدەۋ بويىنشا دا وزگەرىستەر ەنگىزۋگە تۋرا كەلەدى. سەبەبى ەم-دوم جۇرگىزۋدىڭ العاشقى حاتتامالارى جاسالعان كەزدە زەرتتەۋلەر ءالى جۇرگىزىلمەگەن ەدى. بۇل حاتتامالار ساراپشىلاردىڭ پىكىرلەرىنە سۇيەنىپ جاسالدى ءارى ءتيىمدى بولدى، بىراق تۇزەتۋدى قاجەت ەتەدى. ايتقانداي، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ءبىزدىڭ حاتتامامىزدى كوۆيدپەن اۋىراتىن ناۋقاستاردى ەمدەۋ جونىندەگى ەڭ جاقسى حاتتامالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ءوزىنىڭ سايتىنا قويدى.

– ترومبوزعا شالدىقپاۋدىڭ نەمەسە قۇتى­لۋدىڭ جولىن كورسەتەتىن ۇسىنىستار بار ما؟

– ارينە، ءوزارا ايىرماشىلىعى بار ار­تە­ريالىق جانە كوكتامىرلىق ترومبوزدارعا دۋشار بولماۋدىڭ حالىقارالىق ۇسىنىستارى بار. ءدارى-دارمەكسىز جولمەن ەمدەلۋگە بايلا­نىس­تى ۇسىنىستار تىزىمىندە بەلسەندى ءومىر سالتىن ۇستانۋ مەن الكوگولدىك ىشىمدىكتەردى شەكتەۋ ما­ڭىز­دى. بۇدان باسقا، دەنەنى قاتتى قىساتىن كيىم ­كيمەۋ، دەنە سالماعىن رەتتەپ وتىرۋ سياقتى ۇسى­نىستار دا بار. ۇشاقپەن ۇشقان كەزدە كوبى­رەك قوزعالۋعا، سۇيىق سۋسىندار ىشۋگە تىرىسىڭىز. ەگەر سىزگە وتا جاساتۋ قاجەت بولسا، ستاتسيونارلاردا وپەراتسيا الدىندا دارىگەردەن ترومبوز پايدا بولۋ قاۋپىنىڭ دەڭگەيىن باعالاۋىن سۇراڭىز. مىسالى، ءبىزدىڭ اۋرۋحانادا قاۋىپتى باعالاۋدىڭ حالىقارالىق جۇيەسى ەنگىزىلگەن. پاتسيەنت كەلىپ تۇسكەن كەزدە ونى دارىگەر تەكسەرەدى جانە ونى ەمدەۋدە ەسكەرەدى. جالپى، دارىلەردى قولدانۋدا اباي بولىڭىزدار، ول دا قاۋىپ فاكتورلارىنىڭ قاتارىنا جاتادى. كوروناۆيرۋس ىندەتى كەزىندە ۆيرۋس جۇقتىرعانداردىڭ كوپشىلىگى انتيكواگۋليانتتار ءىشتى، سودان قاندى توقتاتا المادى. دەنەگە مەديتسينالىق تەسۋلەردى، ينە سالعىزۋدى بارىنشا از جاساتۋعا تىرىسىڭىز، ولار دا ترومبوزدىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپشى بولا الادى.

الماتى