مالدى اسىلداندىرۋعا اسىعادى

جەم-ءشوپ جەتكىلىكتى بولسا...

بۇگىندە مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا دەن قويعان ەلدەر ءتورت ت ۇلىكتىڭ سانىنا ەمەس، ساپاسىنا ءمان بەرەدى. سايكەسىنشە، الەمدىك نارىقتا ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىن مولىنان ۇسىنىپ وتىر. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە دە ت ۇلىكتى اسىلداندىرۋ ىسىنە زور قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى. ەڭ اۋەلى وتكەنگە كوز سالساق. مەجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن بۇرىنعىنىڭ كورسەتكىشتەرىن ءتىزىپ، سالىستىرمالى تۇردە ساراپتاما جاساۋ – ماڭىزدى. وسى ورايدا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى ارداگەرلەرىنىڭ پىكىرىنە قۇلاق ءتۇرىپ كوردىك.

كەڭەس وكىمەتى كەزەڭىندە مال شارۋا­شىلىعى جاڭا ۇلگىدە دامىدى. مال ەتىمەن قاتار، جۇنگە، سۇتكە دەگەن سۇرانىس ارتتى. وسىعان بايلانىستى سالادا سەلەكتسيالىق جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، اسىلداندىرۋ ءىسى جاپپاي سيپات الدى. كوپتەگەن كومبينات، فابريكا سالىندى. وندا مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرى باستاپقى وڭدەۋدەن وتكىزىلىپ، ورتالىقتان تۇسكەن تاپسىرىس بويىنشا تۇتىنۋ ورىندارىنا جونەلتىلىپ وتىردى. وسىلايشا، جىلىنا جۇزدەگەن مىڭ توننادان استام ەت ونىمدەرى ءوز تۇتىنۋشىلارىن تاباتىن. قازىرگى جاعداي باسقاشا. مالدىڭ باسىم بولىگى جەكەمەنشىكتىڭ قولىندا بولعاندىقتان مال تۇقىمدارىن اسىلداندىرۋ جۇمىستارى بۇرىنعى ۋاقىتپەن سالىستىرعاندا اجەپتاۋىر السىرەدى. ءتورت ت ۇلىكتىڭ سانى دا ازايدى. مال ونىمدەرى ەكسپورتىن جولعا قويۋ ۇلكەن پروبلەماعا اينالدى. بىزدەگى مال شارۋاشىلىعىنىڭ وندىرىستىك دەڭگەيى مەن قۋاتى بۇرىنعىعا قاراعاندا كوپ كەمىگەنى ءوز الدىنا، سىرتقى نارىقتا ەت ەكسپورتىنا قاتىستى تالاپتار كۇشەيە تۇسكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ماسەلەن، رەسەيدەگى ەت كومبيناتتارى مالدىڭ سالماعىمەن قاتار سويىلۋ تۇرىنە دە ەرەكشە ءمان بەرەدى. كومبيناتتار ساتىپ الۋ ءۇشىن مال ەتى كەسەك كۇيىندە سۇرىپتالۋعا ءتيىس. قويىلاتىن ۆەتەرينارلىق تالاپتار جانە بار. وكىنىشكە قاراي، اتالعان تالاپتارعا ساي كەلمەي وتىرمىز. سەبەبى ءىرى قارا مال ۇساقتالىپ كەتكەن. تۇقىمدىق قاسيەتى تومەن. ەلىمىزدە وسى ۋاقىتقا دەيىن مال شارۋاشىلىعىن اسىلداندىرۋداعى سەلەكتسيالىق جۇمىستار جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلمەي كەلدى. ونىڭ ورتاق ءبىر جۇيەسى قۇ­رىلمادى. مۇنداي جۇمىستار جەكە شارۋاشىلىقتار اياسىندا عانا شەكتەلىپ قالىپ وتىردى. ال ولارعا بولىن­گەن قارجىنىڭ تيىمدىلىگى ءتيىستى باقىلاۋعا الىنبادى. بولىنگەن قارجىنىڭ سۇراۋشىسى بولمادى.

ەكىنشىدەن، مالدى ءوز تولىنەن ءوسىرۋ ىسىندە جۇيەسىزدىك ورىن الدى. قازاقستاندا اسىل تۇقىمدى مالداردىڭ قانداي تۇرلەرىن ۇستاۋ قاجەت دەگەن ماسەلەنىڭ باسى اشىق كۇيىندە قالدى. اركىم ءوز بىلگەن جولىمەن ءجۇردى. ءۇشىنشى ماسەلە – جەم-ءشوپ قورىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى. قۋانتارلىعى، ەل پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، سوڭعى جىلدارى بۇل باعىتتا سەڭ قوزعالعان سياقتى. مەملەكەتتىك باعدارلامالار شەڭبەرىندە اسىل تۇقىمدى مال ساتىپ الىپ جاتقان شارۋا كوپ. قازىر بۇل ىسكە ۇساق شارۋاشىلىقتار دا بەلسەندى ارالاسۋدا. مەملەكەتتىك قولداۋ جۇيەلى جالعاسا بەرسە، جاڭا كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزەتىنىمىز انىق، – دەيدى سالا ارداگەرى احمەت سەركەباەۆ.

ۇلىبريتانيانىڭ ار جاعىنان كەلگەن ت ۇلىك

ءيا، پاندەميا ىرگەمىزدەن الىستاپ، شەكاراداعى جاعداي تۇراقتالعاننان بەرى پاۆلودارلىق شارۋالار مالدى اسىلداندىرۋ ءىسىن جۇيەلى جالعاستىرۋدا. ماسەلەن، سوڭعى ۋاقىتتا ۋسپەن اۋدانىنداعى «گاليتس­كوە» جشس-ءى باسشىلىعى ۆەنگريادان سيممەنتال تۇقىمدى 213 باس ءىرى قارا ساتىپ السا، اقسۋ قالاسىنداعى «كروناگرو» شارۋا­شىلىعىنا دا اۆستريادان سيممەنتال تۇقىمدى 119 سيىر جەتكىزدى. ال بايان­اۋىل اۋدانىنداعى ء«اسانالى» شارۋا قوجالىعى يرلانديادان (6 000 شاقىرىم) 50 باس گەرەفورد تۇقىمدى سيىر الىپ كەلدى.

بەلگىلى بولعانداي، قازىر ايماعى­مىزداعى اسىل تۇقىمدى ءتورت ت ۇلىكتىڭ سانى 108 مىڭعا جاقىنداپ قالعان. ايما­عىمىزدا قازاقتىڭ اقباس سيىرىن وسىرۋمەن 131-دەن استام شارۋاشىلىق اينالىسادى ەكەن. سونداي-اق 4 شارۋاشىلىق اۋليەكول تۇقىمىن، ون ەكىسى ابەردين-انگۋس تۇقىمىن، 23 ازامات گەرەفورد تۇقىمىن كوبەيتۋگە ماشىقتانعان. ولار – ەت باعىتىنداعى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى قولعا الىپ وتىر.

ال ءسۇت باعىتى بويىنشا ەڭبەكتەنىپ جۇرگەن 37 شارۋا قوجالىعى تىركەلگەن. ولاردىڭ يەلىگىندە 13 283 سيىر بار. اتاپ ايتساق، 2 شارۋاشىلىق قارا شۇبار سيىر­دى، 2 شارۋاشىلىق قىردىڭ قىزىل سيىرىن، 4 كاسىپكەر گولشتين تۇقىمدى سيىردى، 29 ازامات سيممەنتال تۇقىمدى سيىر ءوسىرىپ وتىر. ايماعىمىزدا 16 448 باس اسىلتۇقىمدى قوي بار. شارۋالار قازاقتىڭ قۇيرىقتى قىلشىق ءجۇندى قويى مەن ەدىلباي تۇقىمىن وسىرۋمەن اينالىسۋدا. 16 شارۋاشىلىق جابى جىلقىسىن كوبەيتۋدى قولعا الىپتى.

وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باس­قار­ماسىنىڭ ءبولىم باسشىسى قايىر­بولات ءبايسارينوۆتىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى جىلدارى ايماعىمىزدا مال باسىن تۇقىم­دىق تۇرلەندىرۋ جۇمىستارى جۇيەلى جۇر­گىزىلۋدە. بۇل ىسكە جىل سايىن شامامەن 60-63 مىڭ سيىر تارتىلۋدا.

مال شارۋاشىلىعىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى العىشارتىنىڭ ءبىرى – وندىرىستىك بورداقىلاۋ الاڭدارىن قۇرۋ. بۇگىندە وبلىسىمىزدا جالپى قۋاتى 14،7 مىڭ باسقا شاقتالعان 5 ءىرى بورداقىلاۋ الاڭى جۇمىس ىستەپ تۇر. الداعى ۋاقىتتا ولاردىڭ سانىن ارتتىرۋ باعىتىندا ناقتى جوسپارلارىمىز بار. ماسەلەن، قازىرگى ۋاقىتتا جالپى سىيىمدىلىعى 2،9 مىڭ باسقا ارنالعان 3 بورداقىلاۋ الاڭى سالىنىپ جاتىر. بىلتىر بورداقىلاۋ ورىندارىنا 18،1 مىڭ باس بۇقاشىق تاپسىرىلدى. ال 1 592 توننا ەت جانە ەت ونىمدەرى رەسەيگە ەكس­پورتتالدى، – دەيدى ق.بايسارينوۆ.

قولداۋعا ىلىككەندەر قور بولمايدى

وڭىردە مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا جىل سايىن قوماقتى قاراجات بولىنۋدە. قاراجاتتىڭ باسىم بولىگى اسىلتۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى قولعا العان شارۋالارعا سۋبسيديا رەتىندە ۇلەس­تىرىلۋدە. زور قولداۋدىڭ ناتيجەسىندە ايما­عىمىزداعى اسىلتۇقىمدى ءتورت ت ۇلىكتىڭ سانى جىل سايىن 2-3 مىڭ باسقا ارتىپ وتىر.

قازىر «سىباعا» باعدارلاماسى وزگە باعدارلامانىڭ قۇرامىنا ەندى مە، ايتەۋىر ول جايلى از ەستىپ ءجۇرمىز. جاسىراتىنى جوق، تۇسىنبەۋشىلىكتەردىڭ سالدارىنان باعدارلامادان وپىق جەگەندەر دە بولدى. «سىباعا» باعدارلاماسىنىڭ شاراپاتىن سەزىنىپ وتىرعاندار دا از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – ەكىباستۇزدىق شارۋالار. الدىڭعى جىلدارى قوياندى اۋىلدىق وكرۋگىندەگى «گرانات» شارۋا قوجالىعى رەسەيدىڭ حاكاسيا رەسپۋبليكاسىنداعى شارۋاشىلىقتاردىڭ بىرىنەن 45 باس اسىل تۇقىمدى سيممەنتال سيىرىن ساتىپ الدى. ءىرى قارانى ساتىپ الۋعا شامامەن 20 ميلليون تەڭگە قارجى جۇمسالعان. الكەي مارعۇلان اتىنداعى اۋىل شارۋالارى اقمولا وبلىسىنان انگۋس تۇقىمدى ءىرى قارا مالدى اكەلگەن. بۇعان دەيىن ەكىباستۇز وڭىرىندە اتالعان مال تۇقىمىن وسىرۋمەن بىردە-ءبىر شارۋاشىلىق اينالىسپاعان ەكەن. تورتقۇدىق اۋىلدىق وكرۋگىندەگى ء«ۇش اتا» شارۋا قوجالىعى دا 500 قوي ساتىپ العان.

قورىتا ايتساق، مەملەكەت باسشى­سىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس اۋىل شارۋا­شىلىعى سالاسىندا، ونىڭ ىشىندە مالدى اسىلداندىرۋ باعىتىندا اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلۋدا. جىل سايىن بولىن­گەن قاراجاتتىڭ مولشەرىنەن-اق قولداۋ­دىڭ زور ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسىن تاۋىپ، وڭ كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزىلەتىنىنە سەنىم مول.

دەرەك پەن دايەك

- پاۆلودار وبلىسىندا 108 مىڭعا جۋىق اسىلتۇقىمدى ءتورت ت ۇلىك بار.

- قازاقتىڭ اقباس سيىرىن وسىرۋمەن 131-دەن استام شارۋاشىلىق اينالىسادى.

- وڭىردە جالپى قۋاتى 14،7 مىڭ باسقا ارنالعان 5 ءىرى بورداقىلاۋ الاڭى جۇمىس ىستەپ تۇر.

- 1 592 توننا ەت جانە ەت ونىمدەرى رەسەيگە ەكسپورتتالدى.

پاۆلودار وبلىسى