ەسكە الۋ كۇنى – ازا تۇتۋ كۇنى ەمەس پە؟

ال بۇل كۇنى مەملەكەتتىك تۋىمىز تو­مەن تۇسىرىلمەيدى، تەلەۆيزيا مەن راديو ارنالا­رىندا ويىن-ساۋىقتىق، كونتسەرتتىك باعدار­لامالار كۇنى-ءتۇنى ءجۇرىپ جاتادى، كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىنىڭ جۇمىسىنا دا ەش شەكتەۋ قويىلمايدى. بىراق وسىمىز دۇرىس پا؟

بۇل رەتتە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ­تىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ما­قالاسىندا بارشا جۇرتتىڭ، اسىرەسە جاس ۇرپاقتىڭ تاريحي ساناسى ايقىن ءارى بەرىك بولۋعا ءتيىس ەكەنىن ايتا كەلىپ: ء«بىز كەز­ىندە ەلگە قىزمەت ەتۋدىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەت­كەن الاش قايراتكەرلەرىنەن تاعىلىم الامىز. ولار وتكەن عاسىردىڭ باسىندا تاۋەل­سىزدىك يدەيالارىن حالىق اراسىندا دارىپ­تەۋگە زور ەڭبەك ءسىڭىرىپ، ازاتتىق جو­لىندا قۇربان بولدى»، دەگەن پايىمى ويعا ورا­لادى. دەمەك ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربان­دارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ارنالعان ءىس-شارالاردى دا حالقىمىزدىڭ تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتاعانىمىز ءجون ەمەس پە؟!

وتكەن عاسىردىڭ 20-50-جىلدارىنداعى ستاليندىك رەپرەسسيا – حالقىمىزدىڭ تاري­حىنداعى ناعىز قاسىرەتتى كەزەڭ بولعانى ءسوزسىز. الايدا كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ول تۋرالى شىندىق تولىق ايتىلماي، بىرجاقتى دا تەرىس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋعا كۇش سالىندى. تاريحتاعى اقتاڭداقتار اقيقاتى تەك سەكسەنىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنداعى قايتا قۇرۋ مەن جاريالىلىق ساياساتى كەزىندە اشىلا باستاعانىمەن، قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن عانا وسى ناۋبەت قۇرباندا­­رىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. سونىڭ ىشىندە 1997 جىلى 31 مامىر ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى بولىپ جاريالانسا، كەيىن وعان اشارشىلىق قۇرباندارى قوسىلىپ، جىل سايىن اتاپ ءوتىلىپ كەلەدى.

مەملەكەت باسشىسى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي حالىققا ارناعان ۇندەۋىندە: «زۇلمات جىلداردا قازاقستانعا كسرو-نىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن بەس ميلليوننان استام ادام جەر اۋدارىلدى. 100 مىڭعا جۋىق ازاماتىمىز قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، سونىڭ 20 مىڭنان استامى اتىلدى. جازىقسىز جازالانعانداردىڭ قاتارىندا ءا.بوكەيحان، ا.بايتۇرسىن ۇلى، م.تىنىشباەۆ، م.دۋلات ۇلى، ت.رىسقۇلوۆ، م.جۇماباەۆ، س.سەيفۋللين، ءى.جانسۇگىروۆ، ب.مايلين، س.اسفاندياروۆ سياقتى كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، باسقا دا ۇلت زيالىلارى بار...

بۇگىن ءبىز ۇجىمداستىرۋ جىلدارىندا اشتىققا ۇشىراعانداردى، سونداي-اق تۋعان جەرىنەن كەتۋگە ءماجبۇر بولعانداردى دا ەسكە الامىز. بۇل زوبالاڭنىڭ قاسىرەتىن ءۇش ميلليونعا جۋىق ادام تارتتى... وتكەن عاسىرداعى ەڭ قيلى كەزەڭنىڭ بىرىندە جا­زىق­سىز جاپا شەككەندەردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋ – بارشامىزدىڭ پەرزەنتتىك بورىشىمىز»، ­دەگەن ەدى. وسى تۇرعىدان العاندا، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىن ءتيىستى دەڭگەيدە وتكىزۋ ءۇشىن ارنايى تۇجىرىمداما دايىنداعان ءجون سياقتى. وندا بۇل كۇندى جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى رەتىندە اتاپ ءوتۋدىڭ كەشەندى ءىس-شارالارى قامتىلسا يگى.

ال ازا تۇتۋ كۇنىن قالاي وتكىزۋ كەرەك دەگەنگە كەلسەك، جىل سايىن 27 قاڭتاردا اتاپ وتىلەتىن حالىقارالىق حولوكوست قۇر­بان­دارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ارنالعان ءىس-شارا­لارعا نازار اۋدارعان ابزال. ماسەلەن، بۇل كۇنى ەۋروپا كەڭەسىنە كىرگەن ەلدەردەگى بار­لىق مەكتەپتە «ەسكە الۋ كۇنى» وتكىزىلەدى. ۇلىبريتانيادا حولوكوست قاسىرەتىن باستارىنان كەشكەندەر، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى قاتىساتىن راسىمدەردەن بولەك، شىركەۋلەر، مەكتەپتەر، ۋنيۆەرسيتەتتەر جانە قالالىق كەڭەستەر جۇرتشىلىققا ارنالعان ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرادى. يزرايلدە حولوكوست قۇرباندارى بولعان 6 ميلليون ەۆرەيدى ەسكە الۋعا ارنالعان وسى ازا كۇنى بۇكىل ەلدە ەكى مينۋت بويى سيرەنا بەرىلىپ، مەيرامحانالار، كافەلەر، ديسكوتەكالار، تەاترلار سياقتى كوڭىل كوتەرۋ ورىندارى جۇمىس ىستەمەيدى. ۇلتىمىزعا باس بولعان زيالى ازاماتتارىمىزدى تۇگەلدەي دەرلىك وققا بايلاعان ناۋبەت ەندى قايتالانباۋى ءۇشىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىن ءبىز دە وركەنيەتى بيىك ەلدەرشە اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك دەپ بىلەمىز.