ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جۋىردا جارىق كورگەن «تاۋەلسىزدىك تاعىلىمى» اتتى ماقالاسىن وقىپ وتىرعاندا ءبىزدى وسى ءبىر تومەندەگى ويلار بىردەن تاريح قويناۋىنا جەتەلەپ اكەتكەندەي بولدى.

بەلگىلى جازۋشى، قازاق جۋرناليستيكاسىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقان شەرحان مۇرتازانىڭ: ء«شوپ ەكەش ءشوپ تە ەركىندىكتى اڭسايدى. قالىڭ قارا ءاسفالتتىڭ ءوزىن تەسىپ شىققان قياق ءشوپتى كورىپ ءجۇرمىز عوي. سول اڭساۋ. كۇننىڭ كوزىن اڭساۋ. ال سوندا قانداي حالىق تاۋەلسىز بولۋدى اڭسامايدى؟ كىم ءوز ەركىمەن قۇلدىقتا، ەزگىدە جۇرگىسى كەلەدى؟ الدەبىر ماڭگۇرتتەر بولماسا، ونداي حالىق تا، ونداي ادام دا جوق» دەپ تولعاناتىنى بار.
راس، تاۋەلسىزدىكتى جىلدار ەمەس، عاسىرلار بويى اڭسادىق. قياق ءشوپتىڭ قارا ءاسفالتتى جارىپ شىققانىنداي، قازاق حالقى دا قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردەن جانىن جالداپ ءوتىپ، ۇرپاعىن تاربيەلەپ، ازاتتىق ساۋلەسى نۇرىن شاشقان بەيبىت زامانعا دا جەتتى.
قاي زاماندى الساق تا قازاق ازاتتىقتى اڭساۋمەن ءوتتى. راس، حاندىق قۇرىپ، ءوز الدىمىزعا بولەك ەل بولعان كەزدەرىمىز دە بار. بىراق ول كەزدەر ءار كەز تاريح بەتتەرىندە جاۋلاۋشىلىق سوعىستارىمەن، قاندى شايقاستارىمەن بەدەرلەنىپ تۇر. گەوساياسي تۇرعىدان دا قولايسىز ورنالاسۋىمىز – ەكى الىپ يمپەريا – رەسەي مەن قىتايدىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسۋىمىز ءبىزدىڭ بەيبىت كۇنگە جەتۋ مۇمكىندىگىمىزدى كۇن سايىن كەمىتە بەرگەنى دە وتىرىك ەمەس. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن بولعان كۇرەس جىلدارىندا الاش كەزەڭىن ەرەكشە بولە-جارا قاراساق بولادى. بالكىم، الاشوردا قايراتكەرلەرىنىڭ قارىمدى ەڭبەگى، ۇلت ءۇشىن جانىن بايگەگە تىككەن بىربەتكەي ەرلىگى بولماعاندا بۇگىنگى كۇنگە جەتۋ-جەتپەۋىمىز دە نەعايبىل ەدى. مۇنى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا ايىرىقشا اتاپ وتەدى.
الاش مۇراتى مەن تاۋەلسىزدىك مۇراتى ءبىر-بىرىمەن ۇشتاسىپ جاتىر. الاشورداشىلاردىڭ بار كونتسەپتسياسى تاۋەلسىزدىك ەدى. تەك ول زاماندا ەگەمەندى ەل بولۋعا ەش مۇمكىندىك بولعان جوق. جاراتقاننىڭ ءوزى سولاي ۇيلەستىرىپ تۇرعان سياقتى. قازاقتىڭ ساناسى مەن رۋحىن ءبىر سىناقتان وتكىزىپ الىپ، گەندىك-رۋحاني جاد ارقىلى كەيىنگە ۇرپاققا بەرىپ، سول ۇرپاق 1991 جىلى بابالار اماناتىن ۇشپاققا شىعارعانداي كورىنەدى. ءاليحان بوكەيحان، مۇحامەتجان تىنىشپاەۆ، حالەل-جاھانشا دوسمۇحامەدوۆتار، مۇحتار اۋەزوۆ، سماعۇل سادۋاقاسوۆ، ءالىمحان ەرمەكوۆ، بارلىبەك سىرتانوۆ، سانجار اسفەندياروۆ سياقتى تاۋ تۇلعالاردىڭ قاي-قايسىنىڭ دا تاعدىر جولىن الىپ قاراساق، ۇلى كۇرەسپەن وتكەنىن اڭعارامىز. ولاردىڭ ەشبىرى دە جەكە باسىنىڭ قامىن كۇيتتەپ كورگەن ەمەس. تاعدىرىن ەلدىڭ كەلەشەگىمەن بايلانىستىردى. وزدەرى ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ تەرەڭىنەن قانىپ ءىشىپ، سول بىلگەندەرىن ەلگە بەرگىسى كەلدى. عىلىم-ءبىلىمدى ءتۇسىندىرۋدىڭ جۇيەسىن نەگىزدەپ، قايتسەم حالىقتىڭ ساۋاتىن اشامىن دەپ جانتالاستى. سول ىستەرى ناتيجەسىز دە بولعان جوق. قازىرگى قازاق جاستارى سول ازاماتتاردىڭ ءۇمىتىن اقتاپ جاتىر. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جۇيەسى ساننان ساپاعا كوشىپ، دامۋدىڭ سارا جولىنا ءتۇستى. اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن سانالى جاستار ەڭبەك نارىعىن جانداندىرىپ وتىر. ءبىز دە تاۋەلسىز ەلدىڭ تۇعىرى بەرىك بولۋى جولىندا ەڭبەك ەتىپ كەلەمىز. تاربيەلەپ، وقىتقان شاكىرتتەرىمىز قازىر ءتۇرلى سالادا بىلىكتى مامانعا اينالدى. اعىلشىن ءتىلى اسا قاجەتتى تىلگە اينالعان زاماندا سول ءتىلدىڭ ۇيرەتۋشىسى، ۇستازى بولعانىمىزعا، زامانعا، قازاققا قاجەتتى ساپالى مامانداردى تاربيەلەپ جاتقانىمىزعا ىشتەي قۋانامىز. وسى قۋانىش، وسى كوڭىل ءبىزدى العا جەتەلەي تۇسەدى.
تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ تۇرۋ – ونى الۋدان دا اسقان ەرلىك. ساقتاۋ ءۇشىن بىزگە قۋاتتى ەكونوميكا، تاۋسىلمايتىن ءوندىرىس كوزى كەرەك-اق. وتىز جىل ىشىندە ءبىراز شارۋانى ەڭسەردىك. وزىندىك ەكونوميكالىق ساياساتىمىزدى دا قالىپتاستىردىق. ءالى دە ءبىر قايناۋى كەم جۇمىستار دا جوق ەمەس. ونداي كەزدە تاعى دا اينالىپ كەپ الاش يدەياسىنا جۇگىنەمىز. ماسەلەن، ءاليحان بوكەيحاننىڭ «باي بولۋعا – كاسىپ كەرەك! كۇشتى بولۋعا – بىرلىك كەرەك! وسى كەرەكتەردىڭ جولىندا جۇمىس ىستەۋ كەرەك! دەپ ايتۋى استە تەگىن ەمەس. قايراتكەر ءوز جازبالارىندا قازاق توپىراعىندا وندىرىلگەن ءبىر ۋىس ءجۇن سول ەلدىڭ ادامدارىنىڭ ۇستىنە كيىم بولىپ قونۋى كەرەك دەپ ايتادى. ياعني سول كەزدەن باستاپ-اق ولار ەكونوميكالىق دەربەستىكتى كوكسەگەن. قازاق ءوزى ءوندىرىپ، ءوزى تۇتىنىپ وتىرار مامىراجاي شاق تۋسا دەپ ارمان ەتكەن.
تاعى بىردە ولاردىڭ دەگدار كەمەڭگەرلىگىنە كۋا بولاسىڭ. قازاق دالاسىندا ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ شىراقشىسىنداي بولعان مۇحامەتجان تىنىشپاەۆ پەن حالەل دوسمۇحامەدوۆ سول زاماندا «اقمولانى قازاققا استانا ەتەمىز» دەپ ىرگەلى يدەيا كوتەرگەن ەكەن. البەتتە، قيىن-قىستاۋ زاماندا ول ويلارى جۇزەگە اسقان جوق. ەلدىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ، استاناسىن سايلاماق تۇرماق، اينالاسى از جىل ىشىندە ءوز باسىن الىپ ءجۇرۋدىڭ ءوزى مۇڭعا اينالدى. بىراق ۇرپاق بار دا ۇلى ماقسات ءتۇبى ورىندالادى ەكەن. اراعا عاسىرعا جۋىق ۋاقىت سالىپ قازاق ەلى ەگەمەندىك الدى. شەكاراسىن بۇتىندەدى. ءتول تەڭگەسىن اينالىمعا ەنگىزدى. حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە بولىپ، جاھاندىق ساۋدا-ساتتىققا ارالاستى. حالىقتىڭ كوزى اشىلىپ، ەندى ءوز ەلىم، ءوز جەرىم ءۇشىن دەپ ەڭبەك قىلا باستادى. ءسويتىپ، ەس جيىپ، ەتەك جيناي باستاعان شاقتا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىردى. باستاپقىدا كوپشىلىك بۇل شەشىمگە كۇمانمەن قاراعانىمەن، كەيىن ونىڭ ءدال ۋاقتىلى ءارى ادىلەتتى شەشىم بولعانىنا كوز جەتكىزدى. وسىلايشا، الاشوردا ازاماتتارىنىڭ اياۋلى ارمانى دا اينىماي كەلدى. ادالىنان ورىندالدى.
قازىر پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقاەۆ بيلىك ساباقتاستىعىن ءساتتى جالعاستىرىپ، ەگەمەن ەلىمىزدى ۇلكەن بەلەستەرگە باستاپ كەلەدى. قازاقستان حالىقارالىق قوعامداستىق تۇگەل مويىنداعان، الەمدىك ارەنادا بەدەلى بار، ورتالىق ازيانىڭ انىق ليدەرىنە اينالعان ءبىرتۇتاس ءھام قۋاتتى ەلگە اينالدى. ەندىگى مەجە – بۇدان دا بيىك – ءتۇرلى گەوساياسي جاعدايلار كەزىندە تاۋەلسىزدىكتى ساقتاۋ ءارى ونىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن ارتتىرۋ، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ. تاۋەلسىزدىك تۋدىرعان تاعىلىم دا سول.
تولقىن قوڭىربەكوۆا،
اقساۋلە قايبۇلداەۆا،
ءال-فارابي اتىنداعى
قازۇۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتى تۇركىتانۋ جانە ءتىل تەورياسى كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىلارى
پرەزيدەنت: كاسپي - شەكسىز مۇمكىندىكتەر تەڭىزى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 17:57
پەتروپاۆلداعى جەو-2-ءنى قالپىنا كەلتىرۋگە قانشا قارجى ءبولىندى
قازاقستان • بۇگىن، 17:52
ءاليحان سمايىلوۆ Astana Finance Days كونفەرەنتسياسىنا قاتىستى
ۇكىمەت • بۇگىن، 17:42
«اقجايىق» تابيعي رەزەرۆاتىندا قىرىلعان قۇستاردىڭ سانى 5 مىڭنان استى
ەكولوگيا • بۇگىن، 17:26
ەلوردا اۋەجايىندا توقتاتىلعان رەسەيلىك كومپانيانىڭ ۇشاعى ۇشىپ كەتتى
قوعام • بۇگىن، 17:18
اشحابادتا كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ التىنشى ءسامميتى باستالدى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 17:03
قازاقستاننىڭ التىن-ۆاليۋتا رەزەرۆتەرى تومەندەدى
قارجى • بۇگىن، 16:59
ورال قوقىس استىندا قالۋى مۇمكىن
ايماقتار • بۇگىن، 16:47
9 مىڭنان اسا دوللاردى قولدان جاساعان كۇدىكتى ۇستالدى
قارجى • بۇگىن، 16:39
قازاقستان سىرتقى ساۋدانىڭ 40 پايىزىن ەۋروپالىق وداقپەن جاسايدى
قوعام • بۇگىن، 16:25
سەمەيدە التى شاعىناۋداندى دامىتۋعا 2 ملرد تەڭگە بولىنەدى
ايماقتار • بۇگىن، 16:18
قازاقستاندا كۇنباعىس مايىنىڭ تاپشىلىعى جوق - مينيستر
قازاقستان • بۇگىن، 16:07
قارجى • بۇگىن، 15:58
مەملەكەت باسشىسى تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆپەن كەزدەستى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 15:50
الماتىداعى ورتتەن ءتورت ادام قۇتقارىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:40
ەسىرتكى جارنامالاعان 22 سايت بۇعاتتالدى
قوعام • بۇگىن، 15:32
زاڭسىز سۋبسيديالانعان 95 ملن تەڭگە مەملەكەتكە قايتارىلماق
ايماقتار • بۇگىن، 15:23
وندىرىستەگى جازاتايىم جاعدايلار ازايىپ كەلەدى
قوعام • بۇگىن، 15:15
قاسىم-جومارت توقاەۆ گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆتى «التىن قىران» وردەنىمەن ماراپاتتادى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 15:07
«اڭساعان ءسابي» باعدارلاماسى اياسىندا ەكو-عا 3152 كۆوتا ءبولىندى
قوعام • بۇگىن، 14:59
الماتىدا Pfizer ۆاكتسيناسىنا سۇرانىس ارتتى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 14:50
بقو-دا بيۋدجەت قارجىسىن جىمقىرعان ەسەپشى سوتتالدى
وقيعا • بۇگىن، 14:42
احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان پوشتا ماركاسى شىقتى
احمەت بايتۇرسىن ۇلى • بۇگىن، 14:35
اباي وبلىسى اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 14:28
سقو-دا بيىل العاش رەت كوكجوتەل اۋرۋى تىركەلدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:20
قازاقستاندا اعاش كەسكەندەردىڭ جازاسى كۇشەيتىلەدى
قوعام • بۇگىن، 14:06
Jusan Bank اكتسيونەرلەرىنە ديۆيدەند تولەنبەيتىن بولدى
قوعام • بۇگىن، 13:51
الماتىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن دامىتۋعا 242،1 ملرد تەڭگە ءبولىندى
قوعام • بۇگىن، 13:38
مەملەكەت باسشىسى اشحاباد قالاسىنا جۇمىس ساپارىمەن باردى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 13:28
قازاقستان حالقىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى بەلگىلى بولدى
قوعام • بۇگىن، 13:24
ەلوردا اۋەجايىندا VOLGA DNEPR AIRLINES كومپانياسىنىڭ ۇشاعى توقتاتىلدى
وقيعا • بۇگىن، 13:12
اۋعانستاندا تاعى جەر سىلكىنىسى بولدى
الەم • بۇگىن، 12:59
قازاقستان 80 مىڭ كيىكتى اتاتىن بولدى
قوعام • بۇگىن، 12:51
پوليتسيا بانككە شابۋىل جاساعان 2 ادامدى اتىپ تاستادى
الەم • بۇگىن، 12:40
اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعى تۋرالى زاڭ جوباسى ماقۇلداندى
قازاقستان • بۇگىن، 12:32
ماماندار يتبالىقتاردىڭ قىرىلۋ سەبەبىن انىقتاي المادى
ەكولوگيا • بۇگىن، 12:27
قاڭتار وقيعاسى: 9 ادام ازاپتاۋ فاكتىسى بويىنشا قاماۋدا وتىر
قوعام • بۇگىن، 12:19
وسكەمەندە بۋحگالتەر 4،3 ملن تەڭگە جىمقىرعان
ايماقتار • بۇگىن، 12:09
تسەمەنتسىز ءۇي سالعان مەردىگەرگە ايىپپۇل سالىندى
ايماقتار • بۇگىن، 12:00
اۋا رايى • بۇگىن، 11:55
ۇقساس جاڭالىقتار