اباي • 02 جەلتوقسان، 2021

ابايدىڭ كىتابى جاڭعىرتىلدى

ەلوردا تورىندە جاڭادان اشىلعان مەكەمە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى قولجازبالار جانە سيرەك كىتاپتار ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ رەستاۆراتسيا-كونسەرۆاتسيا بولىمىندە وسىدان 112 جىل بۇرىن پەتەربور قالاسىندا باسىلىپ شىققان اباي قۇنانباەۆتىڭ قۇندى كىتابى جاڭعىرتىلىپ، جاڭارعان نۇسقاسى سەمەيدەگى ابايدىڭ «جيدەباي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۋزەيىنە تابىستالدى.

بەكەن قايرات ۇلى

كوللاجدى جاساعان قونىسباي شەجىمباي، «EQ»

وسى ورايدا اتالعان كىتاپتى سەمەي قالاسىنان ارنايى الىپ كەلىپ، جاڭعىرتپاسىن جاساۋعا مۇرىندىق بولعان مەكەمەنىڭ اكىمشىلىك-قارجى ءبولىمىنىڭ باستىعى اينۇر جاراحمەتوۆا ەكەن. ال كونە تۋىندىنىڭ تاريحىنا توقتالار بولساق، ابايدىڭ قازاسىنان (1904 جىل) كەيىن تۋىستارى مەن بالالارى اقىننىڭ مۇراسىن جيناستىرىپ، باسپاعا ازىرلەۋگە كىرىسكەن. ءسويتىپ، كاكىتاي مەن تۇراعۇل 1905 جىلى جازعاسالىم اقىننىڭ ولەڭدەرىن، قاراسوزدەرىن جيناپ، تۇگەندەيدى. تاپقاندارىن مۇرسەيىت بىكە ۇلىنىڭ قولىنا بەرىپ، ادەمىلەپ، كوشىرتەدى. ەسكىشە قۇسني-كوركەم جازۋدىڭ حاس شەبەرى مۇرسەيىت مولدا ارنايى تىگىلگەن قوستا وتىرىپ، ءبىر ايدا كوشىرىپ شىققان، دەيدى ابايتانۋشى ماماندار.

شىن مانىندە تۋىستارىنا ۇلى اقىننىڭ قولجازباسىن جيناقتاپ، باسپاعا دايىنداۋدى تاپسىرعان ادام ءاليحان بوكەيحانوۆ. الەكەڭ 1915 جىلى 18 قاڭتار كۇنى «قازاق» گازەتىنە جاريالانعان «كاكىتايدىڭ قازاسى» جايلى ماقالاسىندا: «...1904 جىلى اباي مارقۇمنىڭ ولەڭىن كىتاپ قىلىپ باسىڭدار دەپ، بالالارىنا حات جازدىم. 1905 جىلى شىلدەنىڭ اياعىندا كاكىتاي ابايدىڭ قولجازباسىن الىپ ومبىداعى ماعان كەلدى...» دەسە، 1995 جىلى «اباي» جۋرنالىندا جارىق كورگەن ءمىناش ارحامقىزىنىڭ «كاكىتاي» اتتى ەستەلىگىندە: «ابدەن دايىندالعان قولجازبانى سەمەيگە كاكىتاي الىپ كەتتى. جول شىعىنىنا ارناپ ساتىپ، پۇل قىلۋ ءۇشىن ەكى سەمىز ات، ەكى سەمىز تۇيە بىرگە كەتتى» دەپ جازادى.

كاكىتاي وسى ساپارىندا ومبىداعى الەكەڭە قولجازبانى اپارىپ بەرگەن. جيناقتا اباي ولەڭدەرى 17 بولىككە توپتاستىرىلىپ، ءاربىر بولىككە: «حالىق تۋرالى»، «ولەڭ تۋرالى»، ء«وزى تۋرالى»، «عاشىقتىق تۋرالى»، «وي تۋرالى» ت.ب تاقىرىپ بەرىلىپتى. «اقىن شىعارمالارىن بۇلاي جىكتەۋ شارتتى تۇردە بولسا دا تاقىرىبىنا قاراي توپتاپ باستىرۋ سول زامانداعى وقىرمان قاۋىمعا ابايدىڭ اقىندىعىن تانىتۋ جولىن جەڭىلدەتۋ ماقساتىنان تۋعان بولاتىن»، دەپ تۇجىرىم جاساپتى ۇلكەن عالىم قايىم مۇحامەتقان ۇلى.

ءتورت جىلعا سوزىلعان شىرعالاڭنان كەيىن ابايدىڭ العاشقى ولەڭدەر جيناعى 1909 جىلى باسىلىپ شىعادى. جيناقتىڭ باسقى بەتىندە: «قازاق اقىنى يبراھيم قۇنانباي ۇعىلىنىڭ ولەڭى. باستىرعان: كاكىتاي، تۋراعۇل قۇنانبايۇعلاندارى. سپب.، ۆوستوچنايا ەلەكتروپەچاتنيا ي.بوراگانسكوگا، 1909» دەپ جازىلعان.

وسىلاي ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت قول تيمەگەن كىتاپتى ەلوردالىق جاڭعىرتۋشى ماماندار ءبىر ايدىڭ ىشىندە رەستاۆراتسيالاپ شىعىپتى. «بىزگە جەتكەندە كىتاپتىڭ سىرتقى مۇقاباسى توزىپ جوعالعان، قاعازى ۇلبىرەپ شاشىلۋعا شاق قالعان، تىگىستەرى سوگىلگەن وتە ناشار كۇيدە بولدى. جۇمىس بارىسىندا رەستاۆراتسيانىڭ بارلىق جاڭا تەحنولوگيالارى قولدانىلدى. ونى تولىق قىلشىلدىق بەيتاراپتاۋ، تازا بىلعارى قولدانۋ ارقىلى، مرامورلىق قاعازبەن قولداپ، ءتۇبى كلاسسيكالىق ادىسپەن تىگىلدى»، دەيدى رەستاۆراتور مامان جانسەرىك بەيسەنقۇلوۆ.

كۇننىڭ ماڭىزدى جانە وزەكتى جاڭالىقتارىن «ەگەمەن قازاقستان» تەلەگرام كانالىنان وقىڭىز