مۇعالجارداعى وڭدى ىستەر

اجارلى اقكەمەر

وبلىس ورتالىعىن مۇعال­جار، تەمىر، بايعانين اۋدان­دا­رى­مەن بايلانىستىرىپ جات­قان 90 شاقىرىمدىق «اق­تو­بە-قاندىاعاش» تاس جولى رەس­پۋب­ليكالىق «اقتوبە-اتىراۋ» ماگيس­ترالىنىڭ ماڭىزدى بولى­گى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار 67 مىڭ­نان استام تۇرعىنى بار مۇ­ناي­لى اۋداننىڭ جىلدار بويى جا­مالعان ماسەلەسىنىڭ باستى ءتۇيى­نى دە. ەكونوميكانىڭ نەگىز­­گى كۇرەتامىرى – ساپالى سا­لىن­عان جول ەكەندىگى كۇرە جولدىڭ بويىن­دا جان بىتكەن شاعىن ەلدى ­مە­كەن­دەر مەن جول بويىندا كو­بەي­گەن كولىكتەردەن دە باي­قا­لا­دى. بۇ­رىن ويقى-شويقى جولدارمەن ءجۇرىپ بارا جاتقاندا ميداي دالادان ۇشقان قۇستان وزگە ەشتەڭە كوزگە تۇسپەيتىن. بۇگىنگى كورىنىس باسقاشا. اۋىلدارعا جان بىتسە، قالاداعى باسپاناسىز جۇرگەن اعايىنعا دا وي تۇسەرى انىق.
3 شاعىن قالا، 12 اۋىلدىق وكرۋگ پەن 34 اۋىلدىق ەلدى مەكەندى بى­رىك­تىرگەن مۇعالجار اۋدانىندا بەل­سەندى الەۋمەتتىك جوبالار قار­قىندى ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى.

 اقتوبە قالاسىنان شىققان بويى ەڭ ءبىرىنشى اقكەمەر اۋىلىنا ايالدادىق. بۇل اۋىل – اقكەمەر اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ ورتالىعى. اقتوبە قالاسىنان 65 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان، 4 مىڭعا جۋىق تۇرعىنى بار. وكرۋگ قۇرامىنا ەلەك، كوكتوبە، كوتىبار، جارىق اۋىلدارى دا كىرەدى. اقكەمەردىڭ ىرگەسىنەن ەلەك وزەنى اعىپ جاتىر. كەزىندەگى ەلەكتىڭ بويىندا باۋ-باقشا ەگىپ، مىڭعىرتىپ مال وسىرگەن باي شارۋاشىلىقتاردىڭ ءبىرى بولعان وسى وكرۋگتە 64 شار­ۋا قوجالىعى، 23 جەكە كاسىپ­كەر تىركەلگەن. كوپ اۋىلدان ارتىق­شى­لىعى – اقكەمەرگە كوگىلدىر وتىن ەرتەرەك جۇرگىزىلدى. بيىل جازدا اۋىلدىڭ ءتورت كوشەسى مەن كىرەبەرىستەگى جولى كۇردەلى جون­دەۋ­دەن ءوتتى. اسفالت جولدار اۋىل­دىڭ اجارىن اشىپ، ادامدار­دى جيناقىلىققا ۇيرەتەدى، مۇعالجار اۋدانىنىڭ اكىمى اسقار شەريازدانوۆ اقكەمەر اۋى­لىنىڭ بىرنەشە كوشەسىنە ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارى «اۋىل – ەل بەسىگى» جانە جۇمىسپەن قام­تۋ­دىڭ جول كارتاسى ارقىلى قار­جى­لاندىرىلىپ، اۋداننىڭ بىر­نە­شە جۇمىسسىز ازاماتتارى تار­تىلعانىن باياندادى.

 اقكەمەردەن شىققان سوڭ 600 تۇرعىنى بار ەلەك اۋىلىنا كەلىپ، اۋىلىشىلىك گاز قۇبىرىن قوسۋ راسىمىنە قاتىستىق. ەكى اۋىلدىڭ اراسى – 20 شاقىرىم. اقكەمەردەن ەلەككە گاز قۇبىرىن تارتۋمەن «اسۋ-ك» جشس-ءى اينالىستى. جوبا قۇنى – 229،3 ملن تەڭگە. بۇگىندە ەلەك اۋىلىنداعى 106 تۇرعىن ۇيگە گاز قۇبىرى جەتىپ تۇر. ءوڭىر باسشىسى وڭداسىن ورازالين مەردىگەرگە اۋىل مەك­تەبى مەن بالاباقشانى گاز جەلى­سى­نە قوسۋدى جەدەلدەتۋگە تاپسىر­ما بەردى. ايتا كەتەرلىگى، ەكى جىل بۇرىن سالىنعان ەكى قاباتتى ەلەك ورتا مەكتەبىندە وقۋشىلارعا بارلىق جاعداي جاسالعان. بىل­تىر وسى اۋىلعا اۋىز سۋ قۇ­بى­­رى تارتىلىپ، ءار ۇيگە سۋ كەل­دى. سۋ جاڭا مەكتەبى بار، گاز جۇر­گى­زى­لىپ، اۋىز سۋ قۇبىرى تار­تىل­عان اۋىلعا كوشىپ كەلۋگە ىقى­لاس­تى­­لار كوبەيگەن. اقكە­مەر اۋىل­دىق وكرۋگىنىڭ اكىمى دامير قو­جا­نيازوۆ ەلەك اۋىلى­نىڭ ىرگە­سى­نەن جەكە تۇرعىن ۇيلەر سا­لۋ­عا 208 جەر تەلىمى ازىر­لەن­گەن­دى­گىن حا­بارلادى.

قاندىاعاشتاعى قاربالاس تىرشىلىك

36 مىڭنان استام تۇرعىنى بار اۋدان ورتالىعىندا بەس مەك­تەپ، ون بالاباقشا، ءبىر سپورت مەكتەبى، ەكى كوللەدج ورنا­لاس­قاندىعىنا قاراماستان الەۋ­مەت­تىك نىساندارعا دەگەن سۇرا­نىس ارتپاسا، كەمىگەن ەمەس. قان­دى­اعاش قالاسىنىڭ اكىمى تالعات وتەمۇراتوۆ «جۇمىسپەن قام­تۋ­­دىڭ جول كارتاسى» اياسىندا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت­تەن بولىنگەن قارجىعا جون­دەل­گەن الەۋمەتتىك نىساندار قۇ­رى­­­لىسىمەن تانىستىردى. ال جەر­­­گىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجىعا قاندىاعاشتاعى ورتالىق ستاديون قايتا جوندەلىپ، دزيۋدو، سامبو، قازاق كۇرەسى، فۋتبول، شاحمات جانە پاۋەرليفتينگتەن وقۋ-جاتتىعۋ ساباقتارى وتەتىن بولدى. سونداي -اق قاندىاعاشتا ەكى ءجۇزۋ باسسەينى بار دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنى سالىنىپ جاتىر. وسى عيماراتتىڭ سىرتقى بولىگى اياقتالعان. باس مەردىگەر «ەرزات» كووپەراتيۆىنىڭ باسشىسى الداعى جىلى تولىق بىتىرەمىز دەپ وتىر.

قاندىاعاشتا گاز-بەتوندى كىرپىش مەن يزوۆەر شىعاراتىن ەكى كاسىپورىن جاز ايىنان بەرى توق­تاۋسىز جۇمىس ىستەپ جا­تىر.«نەوحيم» جشس-ءى كۇ­نى­نە 100 مىڭ تەكشە مەتر گاز-بەتون كىرپىشىن ءوندىرىپ، 50 ادامدى جۇمىسپەن قامتىعان. وسى مەكە­مەنىڭ كىرپىشتەرى بۇگىندە ەلىمىز­دىڭ باتىس وبلىستارىنا، قارا­عاندىعا، رەسەيگە شىعا­رى­لادى. كاسىپورىن باسشىسى ۆ.الەك­سان­دروۆ ءوندىرىستى تولىق اۆتوماتتاندىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىساتىن نەمىس ماماندارىن كۇتىپ وتىرعانىن، قوندىرعىلار جاڭالانعان بويى ءوندىرىس قۋاتىن ارتتىرۋعا مۇمكىن بولاتىنىن ايتتى. گاز-بەتوندى كىرپىش قۇرا­مىنداعى اكتاس پەن قۇم قان­دى­اعاش قالاسىنىڭ تۇبىندەگى كارەردەن الىنسا، تسەمەنت رەسەي­دىڭ نوۆوترويتسك قالاسىنان جەت­كى­زىلەدى. ەكىنشى كاسىپورىن – ءبا­زال­ت­تى مينەرالدى ماقتا ءوندىرۋ تسەحى. بۇگىندە ايىنا 2،5-2،6 مىڭ توننا يزوۆەر ءوندىرىپ، ساتىلىمعا شىعارىپ وتىرعان «قاز تەرمو گرۋپپ» جشس-ءى ديرەكتورى مۇرات ابجانوۆ كاسىپورىن جاعدايىمەن تانىستىردى. «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» باعدارلاماسى بويىنشا الىنعان 1،5 ملرد تەڭگە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە ارقا­سىن­دا وسىدان التى جىل بۇرىن توق­تاپ قالعان وندىرىسكە بىلتىر جان ءبىتتى. وسى قارجىعا بال­قىتۋ پەشتەرى قايتا سالىنىپ، يتاليالىق قوندىرعىلار ورنا­تىلعان. قازىر مينەرالدى ماق­تا­لاردى وزبەكستان، رەسەي ساتىپ الا باستادى. قۇرىلىستا يزوۆەر رەتىندە تانىمال مي­نە­رال­دى ماقتانىڭ شيكىزاتى حرومتاۋدان اكەلىنسە، ءدولوميتى قى­زىلوردادان، كوكس رەسەيدەن الدى­رىلادى. سەبەبى كوكس قازاق­ستان­دا شىعارىلمايدى. تسەحتا قازىر 230 ادام جۇمىس ىستەيدى، مۇنداعى ەڭ تومەنگى ەڭبەكاقى – 100 مىڭ تەڭگە. 

جۇرىندا قۇرىلىس قارقىندى

قاندىاعاشتان كەيىن جۇرىن ەلدى مەكەنىنە كەلىپ، كەنتىشىلىك گاز قۇبىرىن قوسۋ راسىمىنە قاتىستىق. گاز قۇبىرى وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا 26 شاقىرىم جەردەگى تەمىر جول بەكەتىنەن تارتىلا باس­تا­دى. باسقا ەلدى مەكەندەرگە قارا­عاندا يگىلىكتىڭ بارىنەن قۇر قالىپ، كۇيى كەتكەن بۇرىنعى اۋدان ورتالىعى جۇرىنعا گاز وتكىزۋ جۇمىسى ون التى جىل بۇرىن باستالىپ، بىراق ەش سەبەپ­سىز توقتاپ قالعان ەدى. جۇرىن تۇر­عىندارى الدىندا وڭداسىن ورا­زالين وڭىردە پايدالانۋعا بە­رىلىپ جاتقان جاڭا الەۋمەتتىك نىساندار جونىندە باياندادى. ءوڭىر باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، پاندەمياعا قاراماستان بيىل دا الەۋمەتتىك نىسان قۇرىلىستارى توقتاعان جوق. بىرنەشە اۋىلداردا مەديتسينالىق امبۋلاتوريالار سالىنىپ، اۋرۋحانالار جوندەلىپ، جاڭا مەكتەپتەر بوي كوتەردى، شالعاي ەلدى مەكەندەرگە گاز، سۋ قۇبىرلارى جۇرگىزىلىپ، كو­ش­ەلەرىنە اسفالت توسەلدى. «ماق­­سات – اۋىل ادامدارىنىڭ تۇر­مىس جاعدايىن وڭالتۋ. ەلدى مەكەندەردە ينتەرنەت بايلانىسىن جاقسارتۋ وقۋشىلارىمىزدىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. جاسىراتىنى جوق، كەي­بىر الەۋمەتتىك جوبالاردى قار­جى­لاندىرۋدا قيىندىقتار تۋىپ، نە جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار ازىرلەۋگە ۋاقىت تاپشى بولىپ جاتادى. ەگەر جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋ مۇمكىن بولماسا، ۇكىمەتكە شىعىپ، «اۋىل – ەل بەسىگى»، جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى باعدارلامالارى ارقىلى قارجىلاندىرۋ جوباسىن ۇسىنامىز»، دەدى ءوڭىر باسشىسى.

ەمبى ەڭسە تىكتەپ كەلەدى

ەندىگى جول – ەمبى قالاسى. اۋىلداردى ارالاعان توپ 65 شاقىرىمدى ءجۇرىپ ءوتىپ، ەمبىگە جەتتىك. 13 مىڭ تۇرعىنى بار ەمبى قالاسى وتپەلى كەزەڭنىڭ ۋاقىت يىرىمىندە تۇرىپ قالعانداي كۇي كەشىپ جاتىر. كاسىپورىندارى جوق، جۇمىسسىزدىق جايلاپ، ءسانى بۇزىلىڭقىراعان ەمبى ەلىمىزدىڭ مونوقالالارىمەن تاعدىرلاس. الايدا كاسىپكەرلىك دامىپ، الەۋ­مەت­تىك نىساندار بوي كوتەرىپ، ەمبى بىرتىندەپ ەڭسە تىكتەپ كەلەدى. سونىڭ ءبىر دالەلى، قالانىڭ جيەنعالي تىلەپبەرگەنوۆ اتىن­داعى باس كوشەسىنە اسفالت توسە­لىپ، باۋىرجان مومىش ۇلى كوشە­سىن­دەگى №11 كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيگە 198 ميلليون تەڭگەگە كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلدى. 1990-جىل­داردىڭ الاساپىراندى زامانىن ەسكە تۇسىرەتىن قاڭىراعان ۇيگە جان ءبىتىپ، وسى ۇيدەن 45 وتباسى باسپانالى بولدى. تۇرعىن ۇيگە كەزەككە تۇرعان كوپبالالى وتباسىلار، مۇگەدەكتەر، الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعاندار وسى ۇيدە قونىس تويىن تويلادى. اتا-اناسى قايتىس بولعان توعىز ءجاسوسپىرىمنىڭ دە وسى مەكەنجايدان باسپانا كىلتىن العانىنا كۋا بولدىق. جەتى بالانىڭ اكەسى، تراكتورشى-مەحانيزاتور ەرلان ءبىرمانوۆتىڭ وتباسى ءۇش بولمەلى پاتەرگە قونىستاندى. الايدا وسى ۇيگە قاراما-قارسى 90 پاتەرلى كوپقاباتتى ۇيگە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى بيىل جىل سوڭىندا اياقتالۋعا ءتيىس بولسا دا مەردىگەر «قولعانات قۇرىلىس» جشس-ءى ءۇش جىلدان بەرى تاپجىلمادى. سەرىكتەستىك باسشىسى تاپسىرىس بەرىلگەن جىلۋ قۇبىرلارى مەن ەسىكتەر ەل شەتىنە جەتپەدى دەگەن سىلتاۋ ايتادى. الايدا پانەل قابىرعالارى ۇڭىرەيىپ، قاڭىراعان تۇرعان ۇيگە وتىز جىلدان بەرى قۇرىلىسشىنىڭ قولى تيمەگەنى انىق.

ەمبىگە جان بىتىرگەن تاعى ءبىر الەۋمەتتىك نىسان – Samruk-Kazyna Trust قورى تۇرعىزعان انگار ۇلگىسىندەگى سپورت كەشەنى. نەمىس-ۋكراين تەحنولوگياسىمەن ازىرلەنىپ، اۋا اعىنىمەن جىلىتىلاتىن سۋ جاڭا كەشەن كوپتەگەن سپورت تۇرىنەن جاتتىعۋلار وتكى­زۋ­گە لايىق. وسىدان كەيىن قالا شەتىندەگى بيوتازارتۋ نىسانىنا كەلدىك. بۇل جەردە كارىز سۋلار سۇزگىلەنەدى. ەمبىدەگى 32 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي مەن ورتا­لىق كارىز جەلىسىنە قوسىلعان جەكە ۇيلەردەن شىعاتىن اعىن­دى سۋلار وسى جەردە جينالىپ، زارارسىزداندىرىلىپ، ءتورت دەڭگەيلى تازارتۋدان ءوتىپ، تەحنيكالىق سۋ رەتىندە قالانىڭ جاسىل جەلەك­تە­رىن سۋارۋعا قولدا­نىل­ماق­شى. بۇل جوبانىڭ قۇنى – 2 ملرد تەڭگە. ەمبىنىڭ شەتىندە جو­ڭىش­قا ەگۋمەن اينالىساتىن شارۋا قوجالىعى بيوتازارتۋدان وتكەن سۋدى جاز بويى ەگىستىككە پاي­دا­لان­عان.

جاعابۇلاق – مۇنايشىلار اۋىلى

مۇعالجار اۋدانىنىڭ ەلدى مەكەن­دەرىنە ساپارىمىزدى بات­پاق­­كول اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ ور­تالىعى جاعابۇلاقتا اياق­تا­دىق. بۇرىنعى «جاڭاجول» كەڭشا­رى­نىڭ ىزىندەگى جاعابۇلاق بۇگىندە مۇنايشىلار اۋىلىنا اينالعان. جاعابۇلاق، جاركەمەر، قوجاساي، ساعا اۋىلدارىن بىرىكتىرەتىن وسى وكرۋگتە 3 مىڭنان استام ادام تۇرادى. ولاردىڭ باسىم كوپ­شىلىگى جاڭاجول گاز وڭدەۋشى زاۋى­تىندا نەمەسە «سنپس-اقتو­بە­مۇنايگاز» اق-نا قاراستى كە­نىش­تەردە جۇمىس ىستەيدى. جاعا­بۇ­لاق اۋىلىنان باسقا جاققا كوشكەندەر جوق. كەرىسىنشە مەكتەپ سالىنعالى بەرى وسى اۋىلعا كوشىپ كەلۋشىلەر كوبەيگەن. بات­پاق­كول اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى مەيرامبەك بوقاشەۆ وڭىردەگى اۋىل اكىمدەرىنىڭ اراسىنان وزىپ شىعىپ، رەسپۋبليكالىق كون­كۋرس­قا قاتىسىپ كەلگەن. اۋىل اكىمدەرىنىڭ سايىسىندا ءجۇزىم وسىرۋدەن تىڭ يدەيا ۇسىنعان. جا­عا­­بۇلاقتى كورىكتەندىرۋگە ۇلە­س­ىن قوسۋعا ىقىلاستى جاس اۋىل اكىمى جاز بويى جاعابۇلاق ەلدى مەكەنىنىڭ بەس كوشەسىنە ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردى. ول جول جوندەۋدىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارىن تەزىرەك ازىرلەۋگە ءوزى باس بولدى.

رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قار­ج­ى­سىمەن «اۋىل – ەل بە­سى­گى» باع­دارلاماسى اياسىندا جون­دەل­گەن بەس كوشە قازىردە اۋىلدىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇر. ەندى مەكتەپكە قاراما-قارسى تۇستا انگار ۇلگىسىندەگى سپورت كەشەنى سا­لىنا باستادى. اۋىلىنىڭ گۇل­دەنۋى ءۇشىن جانىن سالىپ جۇر­گەن جاس اكىم مەيرامبەككە ساتتىلىك تىلەدىك. بايقاۋىمىزشا، بيىلعى اۋىل اكىمدەرىنىڭ سايلاۋى ەلدەگى ەڭبەكقور كوپ جاستىڭ كوكىرەگىنە وي سالعان. اۋىلىنا قاراپ اكىمىن تانى دەمەكشى، ەل ىشىندە ىسكەر، شارۋاقور، پاتريوت­ جىگىتتەردىڭ بيلىككە كەلۋى كوپ ما­سەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشەتىنىن تۇسىندىك. جاعابۇلاق تۇرعىندارى دا اكىمىنىڭ باستاماسىمەن اۋىل كوشەلەرىن تازا ۇستاپ وتىر. كو­شە­دە كولدەنەڭ قوقىس جاتپايدى، مال كوشەدە بەي-بەرەكەتسىز جا­يىلمايدى. مۇعالجار اۋدا­نى­نىڭ التى ەلدى مەكەنىن ارالاۋ كەزىندە وسىنداي ونەگەلى ىستەردىڭ كۋاسى بولدىق. ەڭ باستىسى – اۋىل­عا كەلگەن يگىلىكتەردى جۇرت كورىپ وتىر، قولعا الىنعان جاقسى ىس­تەر­گە ەل تىلەكشى.