ارمانىمىز – التىن تۇعىر!

كسرو داۋىرىندە دە، ودان كەيىن دە الەم چەمپيونى اتانۋ باقىتى قازاق­ستاننىڭ ەركىن كۇرەس شەبەرلەرىنە بۇيىر­مادى. جارايدى، كەڭەس وداعى داۋى­رىندە قانداستارىمىز قاعاجۋ كورىپ، ءوز نەسى­بەلەرىنەن قاعىلدى دەيىك. ال قازىرگى جاع­داي مۇلدە باسقا. بايراقتى باسەكەلەرگە قاتىسىپ، باس جۇلدەنى بىرىنەن كەيىن ءبىرىن يەلەنۋگە بىزگە ەشكىم كەدەرگى كەلتى­رىپ وتىرعان جوق. ەندى قالاي اقتالار ەكەن­بىز؟ ناقتى دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، تاۋەل­سىز مەملەكەت، دەربەس كوماندا رەتىندە جەر­­لەستەرىمىز 1993-2019 جىلدار ارا­لى­عىندا جالاۋى جەلبىرەگەن 22 الەم چەم­پيو­ناتىندا كۇش سىناستى. وكىنىشكە قاراي، اتالعان جارىستاردىڭ تەڭ جارتىسىنان قورجىنىمىز بوس قايتتى. انىقتاپ ايتساق، 1993، 1994، 1998، 1999، 2001، 2002، 2006، 2007، 2013، 2014 جانە 2015 جىلدارى سەنىم ارتقان بالۋاندارىمىز تەگىستەي ۇتىلىپ، ەلگە ەڭسەلەرى تۇسكەن كۇيدە ورالدى.

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىندا الەم چەمپيوناتىنىڭ العاشقى جۇلدەسىن ەلمادي جابىرايىلوۆ جەڭىپ الدى. وعان دەيىن بارسەلونا وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، الەم جانە ەۋروپا چەمپيونى، ىزگى نيەت ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى اتا­نىپ ۇلگەرگەن ءدۇلدۇل 1995 جىلى اتلان­تادا وتكەن بىرىنشىلىكتە كۇمىس مە­دالدى موي­نىنا ءىلدى. فينالدا ول اقش سپورتشىسى كەۆين دجەكسونعا جول بەردى. 1997 جىلى كراسنويارسكىدە اتلانتا وليم­پياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى جانە ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى دەگەن اتاعى بار ماۋلەن مامى­روۆ قولا جۇلدەنى يەلەندى. سودان ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ گەننادي لاليەۆ پەن ماگومەد كرۋگليەۆ ءۇشىنشى ساتىعا تۇراقتادى. 2003 جىلى نيۋ-يوركتە لاليەۆتىڭ، 2005 جىلى بۋداپەشتتە كرۋگليەۆتىڭ باعى جاندى. 2009 جىلى حەرنينگتە لەونيد سپي­ريدونوۆ جانە 2010 جىلى ماسكەۋدە ابىل­حاكىم شاپيەۆ ءدال سول مەجەدەن كورىندى.

بايىپتاپ قاراساڭىزدار، سول ارالىقتا اتوي سالعاندارىمىزدىڭ اراسىندا جالعىز ماۋلەن مامىروۆ قانا ءوزىمىزدىڭ ءتول تۇلە­گىمىز ەكەن. ال قالعاندارى سىرتتان كەلگەن لەگيونەرلەر. اتاپ ايتساق، جابىرايىلوۆ –چەشەن، لاليەۆ – وسەتين، كرۋگليەۆ – لەزگين، سپيريدونوۆ – ياكۋت جانە ابىلحاكىم شاپيەۆ – اۆار. سول لەگيونەرلەر اراسىنان تەك ماگومەد كرۋگليەۆ قازاقستانعا قو­نىس اۋدارىپ، تۇراقتى تۇردە وسى جاقتا دايارلاندى. نەسىن جاسىرايىق، ول كەزدەرى ءبىزدىڭ باپكەرلەردىڭ كوبىنىڭ جەرگىلىكتى جاستاردى تاربيەلەۋگە اسا قۇلقى بولمادى. ولار قاپ تاۋى بوكتەرىنەن دايىن سپورت­شىلاردى اكەلۋگە داعدىلانىپ، لەگيو­نەر­لەرگە ارقا سۇيەدى. وسىلايشا، ءوز ورەن­دە­رىمىز كولەڭكەدە قالىپ قويدى.

2011 جىلى سەڭ قوزعالعانداي بولدى. ىستانبۇلدا جالاۋى جەلبىرەگەن جا­رىس­تا داۋلەت نيازبەكوۆ پەن داۋرەن جۇ­ما­­عازيەۆتاي جالىندى جاستار ماۋلەن مامىروۆ اعالارىنىڭ ەرلىگىن قايتالاپ، قولا مەدالدى مويىندارىندا جارقىراتتى. قانداستارىمىزدىڭ بۇل تابىسى بارشا قازاق جانكۇيەرىن شاتتاندىردى. ەندى ءبىزدىڭ جىگىتتەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى توپىرلاپ شىعىپ، بيىك بەلەستەردىڭ تالايىن باعىن­دىراتىن شىعار دەپ ۇمىتتەندىك. بىراق ءبارى ءبىز ويلاعانداي بولمادى. 2013-2015 جىلدارى بۋداپەشت، تاشكەنت جانە لاس-ۆەگاس قالالارىندا وتكەن ءۇش بىردەي باي­راق­تى باسەكەدە وڭباي سۇرىندىك.

2016 جىلى ماجارستاننىڭ باس شاھا­رىندا وليمپيادا باعادارلاماسىندا جوق سالماق دارەجەلەرىندە بەلدەسىپ جۇر­گەن بالۋاندار اراسىندا الەمدىك دودا ۇيىم­داستىرىلدى. سول جارىستا نۇرلان بەكجانوۆ اقتىق سىنعا دەيىن القىن­باي جەتتى. فينالدا رەسەيلىك ماگومەد قۇر­بان­اليەۆتەن ۇتىلعان ول كۇمىس مەدالدى يەمدەندى. 2017 جىلى پاريجدە اقجۇرەك تاڭاتاروۆ قولاعا قول سوزسا، 2018 جىلى بۋداپەشتتە نۇريسلام ساناەۆ ەكىنشى ورىندى ەنشىلەدى.

2019 جىلى نۇر-سۇلتاندا شىمىلدىعى تۇرىلگەن دۇنيەجۇزىلىك دودا قازاقستاننىڭ ەركىن كۇرەس شەبەرلەرىنىڭ مەرەيىن ءوسىرىپ، ابىرويىن اسقاقتاتتى. تورتكۇل دۇنيەنىڭ تەڭدەسسىزدەرى باس قوسقان باسەكەدە ءتورت بىر­دەي بالۋانىمىز جەڭىس تۇعىرىنا كوتە­رىلدى. داۋلەت نيازبەكوۆ (65 كيلو) پەن نۇر­­قوجا قايپانوۆ (70 كيلو) كۇمىسپەن كۇپتەلسە، نۇريسلام ساناەۆ (57 كيلو) پەن دانيار قايسانوۆ (74 كيلو) قولا مە­دالدى ەنشىلەدى. بۇل ەلىمىزدىڭ ەركىن كۇرەس تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان تابىس ەدى. دەسەك تە كورەرمەندەردىڭ كوڭىلىندە كىر­بىڭ قالدى. الاش توپىراعىندا وتكەن جارىستا ءوز ورەندەرىمىزدىڭ ءبىرى التىن تۇ­عىرعا كوتەرىلسە دەپ ارمانداعان ەدىك. بىراق ونداي باق بىزگە بۇيىرمادى. فينالعا شىققان ەكى بالۋانىمىز دا رەسەيدەن كەلگەن مارقاسقالارعا جول بەردى. داۋلەت داعىس­تاندىق گادجيمۋرات راشيدوۆتان ۇتىلسا، نۇرقوجا وسەتين داۆيد باەۆتان جەڭىلدى. وسىلايشا، بۇل جولى دا قازاق بالۋاندارى ءۇشىن التىن تۇعىر ارمان بولىپ قالدى.

نۇر-سۇلتانداعى دودا رەسەي بالۋان­دارىنىڭ ناعىز بابىندا ەكەنىن انىق بايقاتتى. اتالعان مەملەكەتتىڭ نامىسىن قورعاعان زاۋر ۋگۋەۆ (57 كيلو)، گادجيمۋرات راشيدوۆ (65 كيلو)، داۆيد باەۆ (70 كيلو)، زاۋربەك سيداكوۆ (74 كيلو) جانە ابدۋلراشيد سادۋلاەۆ (97 كيلو) سىندى قاپ تاۋى قىراندارى قارسىلاس شاق كەل­تىر­مەدى. گرۋزيا قۇراماسى ساپىندا بەلدەسكەن بەكا لومتادزە (61 كيلو) مەن گەنو پەترياشۆيلي (125 كيلو) تەڭدەسسىز دەپ تانىلسا، اقش بالۋاندارى اراسىنان كايل دەيك (79 كيلو) پەن دجەيدەن كوكس (92 كيلو) الدىنا جان سالمادى. سونداي-اق تاعى ءبىر التىن مەدالدى يراندىق حاسان يازداني (86 كيلو) ولجالادى.

1993-2019 جىلدار ارالىعىندا وتكەن الەم چەمپيوناتتارىندا قازاقستاننىڭ ەركىن كۇرەس شەبەرلەرى 15 جۇلدە جەڭىپ الدى. ونىڭ 5-ەۋى كۇمىس، 10-ى قولا. وسى كورسەتكىش بويىنشا جەرلەستەرىمىز ۇزدىك­تەر تىزىمىندە 21-ورىندى ەنشىلەۋدە. جاسى­راتىنى جوق، بۇل ناتيجەگە «كوڭىلىمىز تولا­دى» دەپ ايتۋدان اۋلاقپىز. ويتكەنى الدىمىزدا تۇرعان ءبىراز كوماندادان قازاق ەلى بالۋاندارىنىڭ الەۋەتى الدەقايدا جوعارى ەكەنى انىق. ولاي دەۋگە نەگىز، ەگەر تەك مەدالدار سانى عانا ەسەپكە الى­ناتىن بولسا، وندا جوعارىداعى تىزىمدە ءبىز 12-ورىندى يەلەنەتىن ەدىك. ويتكەنى وتانداستارىمىزدىڭ الدىنا شىققان ارمەنيا، وڭتۇستىك كورەيا، گەرمانيا، جا­پو­نيا، كانادا، يتاليا، سولتۇستىك كورەيا، ءۇندىستان جانە مولدوۆاعا قارا­عاندا ءبىزدىڭ جيعان جۇلدەلەرىمىز الدەقايدا كوپ. ونى تومەندە كورسەتىلگەن كەستەدەن كورە الاسىزدار. بىراق ءبىر عانا جانە باستى كەمشىلىگىمىز قورجىنىمىزدا بىردە-ءبىر التىننىڭ بولماۋى. سونىڭ سالدارىنان ءبىراز كوماندادان تومەن تۇرمىز.

ارينە، ول ولقىلىقتىڭ ورنىن تۇزەۋگە بولادى. ول ءۇشىن 2-10 قازان ارالىعىندا نورۆەگيانىڭ استاناسىندا وتەتىن كەزەكتى الەم چەمپيوناتىندا التىن تۇعىرعا كوتە­رىلۋ ءۇشىن بارىمىزدى، جانىمىزدى سالىپ ايقاسۋىمىز كەرەك. سكانديناۆيا تۇبەگىندە قازاق ەلى نامىسىن 10 بالۋان قورعايدى. سولاردىڭ اراسىندا نۇرقوجا قايپانوۆ (74 كيلو)، ازامات داۋلەتبەكوۆ (86 كيلو)، ادىلەت داۋلىنباەۆ (92 كيلو)، الىشەر ەرعالي (97 كيلو) جانە ولەگ بولتين (125 كيلو) سەكىلدى كوپتى كورگەن كوكجالدار بار. بۇل بالۋانداردىڭ باعىندىرعان بەلەستەرى جايىندا قىسقاشا ماعلۇمات بەرە­تىن بولساق، نۇرقوجانىڭ الەم چەمپيو­ناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى جانە ەكى دۇركىن ازيا چەمپيونى دەگەن اتاعى بار. ازامات پەن الىشەر قۇرلىق بىرىنشىلىگىندە ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت جۇلدە العان اككى سپورتشىلار. ونىڭ ۇستىنە، الىشەر توكيو وليمپياداسىنا قاتىس­تى. ادىلەت ازيا ويىندارى مەن قۇرلىق چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرى. ولەگ وسىدان بىرەر اي بۇرىن عانا الماتىدا وتكەن ازيا چەمپيوناتىندا وزا شاپتى. بولات ساقاەۆ­تىڭ (79 كيلو) بوز كىلەمدە جيعان مول تاجىري­بەسى بار. ول دا بىرقاتار حالىقارالىق جارىستا ءوزىن جاقسى قىرىنان كورسەتتى.

جالىنداپ ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ورەن­دەر اراسىنان ادلان اسقاروۆ (61 كيلو) پەن سىرباز تالعاتتى (70 كيلو) بولە-جارا اتاۋعا بولادى. جاستار بۋىنىنان ەندى عانا اۋىسىپ كەلگەندەرىنە قاراماستان، ەكەۋى دە ەرەسەكتەر دۋىنا ەركىن قوسىلدى. بيىل الماتىدا وتكەن ازيا چەمپيوناتىندا اسقاروۆ كۇمىس السا، تالعات باس جۇلدەنى ولجالادى. سونداي-اق وسلودا مەيرامبەك قارتباي (57 كيلو) مەن ءادىل وسپانوۆ (65 كيلو) تا ونەر كورسەتەدى. ءدال قازىرگى كەزدە كۇللى قازاقستاندىق جانكۇيەر وسى 10 جىگىتىمىزدىڭ كەمىندە بىرەۋى التىن تۇعىردان قول بۇلعاسا دەپ ارماندايدى.

الەم چەمپيوناتىندا ەڭ كوپ جۇلدە العان «توپ-20» كوماندا

(1993-2019 جىلدار ارالىعى)

 دەرەك پەن دايەك

- 1993-2019 جىلدار ارالىعىندا وتكەن ءالەم چەمپيوناتتارىندا بارلىعى 35 مەم­لەكەتتىڭ وكىلدەرى جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلدى. سولاردىڭ اراسىنان 20 كوماندا باس جۇلدەگە قول جەتكىزدى.

- قازاقستان قۇراما كومانداسى ساپىندا ەڭ كوپ جۇلدە العان بالۋاندار داۋلەت نياز­بەكوۆ پەن نۇريسلام ساناەۆ. ەكەۋىءنىڭ دە قورجىنىندا 1 كۇمىس پەن 1 قولا مەدال بار.

- جالپىكوماندالىق ەسەپتە رەسەي 15 رەت (1997، 1999، 2001، 2002، 2003، 2005، 2006، 2007، 2009، 2010، 2014، 2015، 2016، 2018، 2019) كوش باستادى. اقش-تىڭ ءۇش رەت (1993، 1995، 2017) اسىعى الشىسىنان ءتۇستى. ەكى مارتە يراننىڭ (1998، 2013) مەرەيى ۇستەم بولدى. ءبىر رەت تۇركيا (1994) توپ جاردى. 2011 جىلى ىستانبۇلدا وتكەن جارىستا يران مەن رەسەي بىردەي ناتيجە كورسەتتى. ولار 2 التىن، 1 كۇمىس جانە 1 قولا مەدالدان ولجالادى.

- وليمپيا ويىندارىنىڭ الاۋى تۇتاناتىن جىلى الەم چەمپيوناتى وتكىزىلمەيتىنى بەلگىلى. دەسەك تە 2016 جىلى ريو وليمپياداسى اياقتالعاننان كەيىن بۋداپەشتتە دۇنيەجۇزىلىك دودا ۇيىمداستىرىلدى. بۇل جارىستا وليمپيادالىق ەمەس ەكى سالماق دارەجەسى بويىنشا جۇلدەلەر ساراپقا سالىندى. ەركىن كۇرەس شەبەرلەرى اراسىندا 61 كيلو سالماقتا اقش-تىڭ وكىلى لوگان ستيبەر وزسا، 70 كيلو سالماقتا رەسەيلىك ماگومەد قۇرباناليەۆتىڭ باعى جاندى.

- بۇرىندارى كسرو قۇرامىندا بولعان مەملەكەتتەر اراسىندا جوعارىداعى كەستەدە كورسەتىلگەن كوماندالاردان بولەك، قىرعىزستان مەن تاجىكستاننىڭ دا قورجىنىندا جۇلدە بار. قىرعىزدار قولا مەدالدى ەنشىلەسە، تاجىكتەر ءبىر كۇمىسكە قول جەتكىزدى.