وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ ءىسى – ەلىمىزدى دامىتۋدىڭ, حالىقتىڭ اتقارۋشى بيلىككە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋدىڭ, ازاماتتىق قوعامنىڭ الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ءتيىمدى جولى. اتالعان باعىتتا قولعا الىنعان اۋقىمدى شارالاردىڭ وڭ ناتيجەسى قوعامدا انىق بايقالىپ وتىر. وعان جەرگىلىكتى جەرلەردەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ شەشىلە باستاعانى, تۇرعىنداردىڭ ءوز وڭىرلەرىندەگى, اۋىلدارىنداعى تۇيتكىلدەرگە بايلانىستى شەشىمدەر قابىلداۋعا قاتىسۋىنىڭ دەڭگەيى وسە تۇسكەنى, ءتورتىنشى بيۋدجەتتى قالىپتاستىرۋ باعىتىندا ناقتى ءارى جۇيەلى شارالاردىڭ قولعا الىنۋى جانە باسقا يگى قادامدار ايعاق.
جالپى, وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ جۇمىسى ەلىمىزدە ۇدايى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ماسەلەن, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2012 جىلعى «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى: قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» جولداۋىندا باسقارۋدى ورتالىقسىزداندىرۋ, وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ ءىسىن ساۋاتتى جۇرگىزۋ قاجەت ەكەنىنە باسا نازار اۋدارىپ: «ورتالىقسىزداندىرۋ يدەياسىنىڭ ءمانى – شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن قۇقىقتار مەن قاجەتتى رەسۋرستاردى ورتالىقتان وڭىرلىك بيلىك ورگاندارىنا بەرۋ», دەگەن بولاتىن.
ەلباسىنىڭ ساليقالى ساياساتىن بۇگىنگى سىن-قاتەرلەردى, جاڭا تالاپتاردى ەسكەرىپ, ساباقتاستىرا جۇرگىزىپ كەلە جاتقان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ سالاسىنىڭ ءبىر بولىگى – جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋدى ىلگەرىلەتۋ, اكىمدەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ, ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرىپ وتىر.
بۇگىندە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ ماقساتىندا ولاردى قارجىلىق جانە كادرلىق رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ كۇن تارتىبىندە تۇرعان وتكىر ماسەلە رەتىندە قاراستىرىلۋدا. ازاماتتارعا وڭىرلىك, اۋىلدىق ماڭىزى بار ءتۇرلى ماسەلەلەردى وزدەرىنىڭ ارالاسۋىمەن جانە تىڭعىلىقتى شەشۋىنە ناقتى مۇمكىندىك بەرۋ – قوردالانعان تۇيتكىلدەردىڭ تۇيىندەرىن تارقاتۋ ءۇشىن ازاماتتىق قوعامنىڭ الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋعا جاسالعان سەنىمدى قادام.
پرەزيدەنت وسى ورايدا قوعامدىق باقىلاۋدى, جەرگىلىكتى جەرلەردەگى جاعدايلارعا ازاماتتىق قوعامنىڭ ىقپال ەتۋىن كۇشەيتۋ ءۇشىن اۋىل اكىمدەرىن سايلاۋعا ەرەكشە ماڭىز بەرگەنىن, الداعى ۋاقىتتا اۋدان اكىمدەرىن دە سايلاۋدى جۇزەگە اسىرۋعا نيەت ءبىلدىرىپ وتىرعانىن اتاپ ايتقان ءجون. وسىلايشا, حالىقپەن ءتۇسىنىسىپ تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن جانە ماسەلەنى جەرگىلىكتى جەرلەردە شەشۋگە قابىلەتتى اكىمدەردى اشىق باسەكەلەستىك نەگىزىندە ىرىكتەپ, سولار ارقىلى اكىم ينستيتۋتىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ جۇمىسى جالعاساتىن بولادى.
الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي, ازاماتتاردى جەرگىلىكتى جەرلەردەگى بارلىق ماسەلەلەردى شەشۋگە كەڭىنەن قاتىستىرۋ, ولاردى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ جۇمىسىن باقىلاۋعا بەلسەنە ارالاستىرۋ – ءوزىن ءوزى اقتاعان ءۇردىس. قازىرگى زامان بەتالىسى دا وسىنى تالاپ ەتىپ وتىر. سوندىقتان پرەزيدەنت بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرۋدى ءوز جولداۋىنداعى نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە اتادى. بۇل – تۇسىنگەن جانعا وركەنيەتتى دامۋ جولى, قوعامدى تولىققاندى دەموكراتيالاندىرۋدىڭ ناقتى قادامى.
مەملەكەت باسشىسى ءوز جولداۋىندا «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ باستى قاعيداتى – مەملەكەتتىك اپپارات ازاماتتار مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس ەكەنىن ايتا كەلىپ, مۇنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى بيلىككە قاتىستىلىعىن اتاپ ءوتتى.
«...تۇرعىندارمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناس جاساپ, ولاردىڭ پروبلەمالارىن شۇعىل شەشۋمەن ءدال وسى اكىمدىكتەر اينالىسادى. بىراق ءاردايىم وسىلاي بولىپ جاتقان جوق. جوعارى باسشىلىقتىڭ وڭىرلەردە قابىلدانعان شەشىمدەردى تۇزەتۋىنە, ءتىپتى كەيدە سولاردىڭ ورنىنا شەشىم قابىلداۋىنا تۋرا كەلەدى. ءتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ باتىل ءارى دەربەس قادام جاساۋعا قابىلەتى جەتپەي جاتادى. ولار ورتالىققا جالتاقتاپ جۇمىس ىستەيدى.
بۇل, نەگىزىنەن, اكىمدەردىڭ حالىق الدىنداعى قازىرگى جاۋاپتىلىق دەڭگەيى جەتكىلىكسىزدىگىنە بايلانىستى ەكەنىن مويىنداعان ءجون. ولاردىڭ قىزمەتىنە باعا بەرگەندە ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ پىكىرى ەسكەرىلە بەرمەيدى», دەدى پرەزيدەنت. مەملەكەت باسشىسى وسى سوزدەرى ارقىلى وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ ىسىنە جاڭا كوزقاراس, ءتيىمدى ءىس-قيمىل كەرەكتىگىن, جۇمىستى شيراتۋ قاجەتتىگىن مەڭزەپ وتىر.
بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ ءتاسىلىن وڭتايلاندىرۋ كەرەكتىگىن قاداپ ايتتى.
«وسىعان وراي تاۋەلسىز الەۋمەتتىك ساۋالداما جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل ءتاسىل ارقىلى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ ساپاسىنا تۇرعىنداردىڭ كوزقاراسى تۋرالى شىنايى مالىمەت الۋعا بولادى. فورمالدى ەسەپتەردەن گورى ساۋالدامادان حالىقتىڭ كوڭىل كۇيى انىق اڭعارىلادى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى وسى ماسەلەگە بايلانىستى ۇسىنىستار توپتاماسىن ازىرلەۋى كەرەك», دەدى پرەزيدەنت.
تاعى ءبىر ماڭىزدى جايت, مەملەكەت باسشىسى وڭىرلىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋدا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ سالاسىنداعى تەڭسىزدىكتى ازايتۋعا ايرىقشا ءمان بەردى.
ء«ار ايماققا ءتان مىندەتتەردى جالپىۇلتتىق باسىمدىقتارمەن دۇرىس ۇشتاستىرا ءبىلۋ قاجەت. ۇلتتىق دامۋ جوسپارى اياسىندا ازاماتتاردىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ناقتى 25 مىندەت ايقىندالدى. جۇمىسىمىزدىڭ باسىم باعىتتارى – وسى. سوندىقتان ۇكىمەت پەن اكىمدەر وڭىرلەردى دامىتۋ جوسپارلارىن بەكىتىلگەن جالپىۇلتتىق مىندەتتەرگە سايكەس جاڭارتۋى قاجەت. ارينە, تەڭسىزدىكتى ازايتۋدىڭ باستى ءتاسىلىنىڭ ءبىرى – بيۋدجەت قارجىسىن باسىمدىققا ساي جۇمساۋ. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋ اكىمدەردىڭ پىسىقتىعىنا, قانداي دا ءبىر جەكە كوزقاراسقا جانە باسقا دا سۋبەكتيۆتى فاكتورلارعا بايلانىستى بولماۋى كەرەك. بيۋدجەت ۇدەرىسىن «قايتا جۇكتەۋ» ءۇشىن جان باسىنا قاراي قارجىلاندىرۋ تەتىگىن نەعۇرلىم كەڭىرەك قولدانىپ, بيۋدجەت ليميتتەرىن ءبولۋدىڭ وبەكتيۆتى ادىستەمەسىن ەنگىزۋ قاجەت. بيۋدجەت ۇدەرىستەرىن جەڭىلدەتىپ, بيۋروكراتيانى بارىنشا ازايتقان ءجون. سونداي-اق بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ مەن ورىنداۋ كەزىندە تسيفرلى تاسىلدەردى قولدانۋدى كەڭەيتۋ كەرەك», دەگەن قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرا وتىرىپ, بولشەكتەنگەن بيۋدجەتتى ەنگىزۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى.
سونداي-اق پرەزيدەنت ۇكىمەتكە بيۋدجەت زاڭناماسى مەن زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەرگە ەنگىزىلەتىن ءتيىستى وزگەرىستەر توپتاماسىن ازىرلەۋدى تاپسىردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, جوبالاردىڭ سمەتالىق قۇنىن ۇنەمى ارتىق كورسەتۋ – اسا وتكىر پروبلەما. بۇل بالاباقشا جانە مەكتەپ سياقتى شاعىن جوبالارعا دا, ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا دا قاتىستى. قولدانىستاعى نورماتيۆتىك بازا مەن تاجىريبەنى وتە قىسقا مەرزىم ىشىندە تۇبەگەيلى قايتا قاراۋ كەرەك. وسىعان وراي پرەزيدەنت ۇكىمەت پەن ەسەپ كوميتەتىنە بيىلعى 1 جەلتوقسانعا دەيىن ۇسىنىستار ەنگىزۋدى مىندەتتەدى.
ەرەكشە توقتالاتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – وڭىرلەردىڭ قارجىلىق دەربەستىگىن ارتتىرۋ. بۇل – وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋدىڭ, جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ اتقارۋشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋدىڭ تەتىگى. اتالعان ماسەلە بويىنشا ءبىرشاما جۇمىس اتقارىلدى. ماسەلەن, 2020 جىلدان باستاپ شاعىن جانە ورتا بيزنەستەن تۇسەتىن كورپوراتيۆتى تابىس سالىعى جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە بەرىلدى. سودان بەرى ءتۇرلى قيىندىقتارعا قاراماستان, جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ ءتۇسىمى جوسپارداعىدان 25 پايىزعا ارتىق بولعان. بۇل اكىمدەردىڭ جەرگىلىكتى بيزنەستى دامىتىپ, ينۆەستيتسيالار مەن سالىقتىق بازانى كوبەيتۋگە قىزىعۋشىلىعى ارتقانىن بىلدىرەدى. پرەزيدەنت وسى باعىتتاعى جۇمىستى جالعاستىرۋدى تاپسىرا وتىرىپ, ۇكىمەتكە جىل سوڭىنا دەيىن ءتيىستى ۇسىنىستار توپتاماسىن ازىرلەۋدى مىندەتتەدى.
پرەزيدەنت سونداي-اق وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ اياسىندا «ادامدار – ينفراقۇرىلىمعا» قاعيداتىنىڭ ساقتالۋىنا ايرىقشا دەن قويىپ وتىر.
«بولاشاعى بار اۋىلداردى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. باستى ماقسات – ولاردىڭ وڭىرلىك ستاندارتتار جۇيەسىنە ساي بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل ۇستانىمدار اۋماقتىق دامۋ جوسپارىندا بەكىتىلۋگە ءتيىس. جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ – باسىم باعىتتىڭ ءبىرى. «حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت» ورتالىققا باعىناتىن قالالار مەن وبلىس ورتالىقتارىندا تابىستى ەنگىزىلدى. ازاماتتاردىڭ ناقتى سۇرانىسىنا سايكەس ونداعان اباتتاندىرۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلدى. بۇل – جاقسى تاجىريبە. ەندى اباتتاندىرۋ جانە تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنىڭ بيۋدجەتىندەگى «حالىق قاتىساتىن» ۇلەستى 10 ەسە ارتتىرۋ كەرەك», دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
تۇيىندەي ايتقاندا, وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋدەگى ورتاق ماقساتىمىز ايقىندالىپ, ورتاق مىندەتىمىز دە ناقتى بەلگىلەندى. پرەزيدەنت جولداۋىنان جۇرتتىڭ كۇتكەنى دە وسى. ارينە, ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە بارشامىزعا ورتاق بولۋعا ءتيىس. وڭىرلەر وركەندەسە, تۇتاس ەل دە كوركەيە تۇسەرى ءسوزسىز.
