قىمباتشىلىقتان قۇتىلعىمىز كەلسە...

ونىڭ ۇستىنە اۋعانستاننان اقش اسكەرى مەن باتىستىق انتيتەرروريستىك كواليتسيا كۇشتەرىنىڭ شىعارىلۋى، تاليبانداردىڭ (قازاقستاندا تىيىم سالىنعان) اۋعان جەرى مەن مەملەكەتتىك بيلىگىن باسىپ الۋى سالدارىنان حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تاعى ءبىر داعدارىس وشاعى پايدا بولدى. بۇل ءوز كە­زەگىندە ورتالىق ازيا ايماعىنداعى تۇ­راقتىلىقتى بۇزۋ ىقتيمالدىلىعى بار ەكست­رەميزم مەن تەرروريزمنىڭ، ەسىرتكى مەن قارۋ-جاراقتىڭ تارالۋى، بوسقىنداردىڭ كوبەيۋى سياقتى قاۋىپ-قاتەرلەردى تۋىنداتىپ وتىر.

پرەزيدەنتىمىز ەل حالقىنا ارناعان جاڭا جولداۋىندا كوروناۆيرۋس پاندەمياسىمەن كۇرەسۋ جانە ونى ەڭسەرگەننەن كەيىنگى كەزەڭدەگى ۇلتتىق ەكونوميكانى جانداندىرۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە توقتالدى. اسىرەسە سوڭعى كەزدەرى حالىقتى ابدەن قاجىتقان قىمباتشىلىقتىڭ تىيىلماۋى مەن وعان اسەر ەتىپ وتىرعان فاكتورلاردى اتاپ كورسەتىپ، ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانككە ينفلياتسيانى قالىپتى دەڭگەيدەن اسىرماۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى.

شىنىندا، مەملەكەت باسشىسى اتاپ ايتقانداي، ەلىمىزدەگى ينفلياتسياعا ارقاۋ بولىپ وتىرعان سەبەپتەردىڭ ىشىندە:

- ەل ەكونوميكاسىنىڭ شيكىزاتتىق باعىتتان ارىلا الماۋى، ەكونوميكانى ديۆەرسيفيكاتسيالاۋدىڭ ءالسىز ءجۇرۋى;

- ەركىن باسەكەلەستىكتىڭ بولماۋى، ەكونو­ميكانىڭ ماڭىزدى سالالارىن مونوپوليالاردىڭ جاۋلاپ الۋى;

- تاۋار ءوندىرۋشى مەن تۇتىنۋشىنىڭ ارا­سىندا وڭاي پايدا تابۋدى كوزدەيتىن الىپ­سا­تارلار مەن دەلدالداردىڭ كوبەيىپ كەتۋى;

- اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن شىعارۋ مەن تەرەڭدەتىپ ءوندىرۋدىڭ توقىراۋى;

- بانكتەردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مەن تاۋار ءوندىرىسىن نەسيەلەۋگە ق ۇلىقسىز بولۋى، كەرى­سىنشە، شەتەلدەن اكەلىنگەن يم­پورت­­تىق تا­ۋارلاردى ساتىپ الۋعا ارنالعان تۇتى­نۋ­شىلىق نەسيە بەرۋدىڭ قارىشتاپ دامۋى;

- حالىق تۇتىناتىن تاۋارلاردىڭ جاپپاي شەتەلدەردەن يمپورتتالۋى;

- جالپى اگروونەركاسىپ كەشەنى، جەڭىل جانە ازىق-ت ۇلىك ونەركاسىبى سالالارىنىڭ قۇل­دى­راپ، زامان تالابىنان ارتتا قالۋى سياق­تى شەشىمى تابىلماي كەلە جاتقان پروب­لەمالار كوپ.

بۇل پروبلەمالار كوروناداعدارىس جاع­دا­يىن­دا ودان سايىن اسقىنىپ، حالىق­تىڭ ءال-اۋقاتى مەن ساتىپ الۋ قابىلەتىن تومەن­دەتىپ،  مەم­لەكەتتىڭ جۇزەگە اسىرىپ جاتقان الەۋ­مەت­تىك ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن كەمىتىپ جاتىر.

ينفلياتسيا – نارىقتاعى تاۋاردان اي­نالىستاعى اقشا كولەمىنىڭ ەسەلەپ ارتىق بولۋىنان تۋىندايتىن قۇبىلىس. تاۋار جەتىسپەي، دەفيتسيت تۋىنداپ، سۇرانىس كولەمى ۇسىنىستان ارتقان سايىن قىمباتشىلىق كۇشەيە بەرەتىنى دە نارىقتىڭ قاتال زاڭى. سوندىقتان «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسىن» دامىتپايىنشا، حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار مەن ازىق-ت ۇلىكتىڭ باسىم بولىگىن ءوزىمىز وندىرمەيىنشە قىمباتشىلىقتان كوز اشپايتىنىمىز انىق بولىپ تۇر. ياعني ينفلياتسيانى اۋىزدىقتاۋ وتە اۋقىمدى، كەشەندى ماسەلە. بۇل كەيبىر اكىم­دەر سياقتى بازار ارالاپ، ساتۋشىلارعا باعا­نى كوتەرمەۋ تۋرالى نۇسقاۋ بەرۋمەن شە­شىل­مەيدى. ونداي كوزبوياۋشىلىق ارە­كەتتەن ءوز-ءوزىمىزدى الداعاننان باسقا ەشبىر پايدا جوق. ماسەلەنىڭ شەشىمى – ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدا، ونىڭ شىنايى سالالارىن دامىتۋدا، وتاندىق تاۋار ءوندىرىسىن جولعا قويۋدا، مونوپوليستەر مەن دەلدالداردى شەكتەپ، ەركىن كاسىپكەرلىك پەن باسەكەلەستىكتى جانداندىرۋدا.

جەر كولەمى بويىنشا الەمدەگى العاش­قى وندىققا كىرەتىن قازاقستان ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعىن دۇرىس جولعا قويۋ، اگرو­ونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ – وزەكتى ما­سەلە­لەردىڭ ءبىرى. بۇل ماسەلەگە جولداۋ­دا ەرەك­شە كوڭىل بولىنگەن. اۋىل شارۋاشى­لى­عىن زامان تالابىنا ساي وزىق تەحنولوگيا­لار­مەن جابدىقتاۋ، جەر رەسۋرستارىن ۇتىم­دى قولدانۋ مەن سۋ رەسۋرستارىن ۇنەم­دەپ پايدالانۋ ارقىلى بىتىك ءونىم الۋ، ەكو­لو­گيالىق تازا ازىق-ت ۇلىك ءوندىرۋشى ەل رەتىن­دە تانىلۋ قازاقستاندا قوردالانعان كوپ ماسە­لەنى شەشۋگە ارقاۋ بولارى ءسوزسىز. بۇل ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ينف­لياتسيانى اۋىزدىقتاۋ، اۋىلدىق جەر­لەر­دى جانداندىرۋ، جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس، شا­عىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ، اۋىل­دان قالاعا قاراي جوڭكىلگەن جوسىقسىز ۋربان­دا­لۋدى رەتتەۋ، ءىرى قالالارعا تۇسەتىن الەۋ­مەت­تىك-ەكونوميكالىق كەرنەۋدى ازايتۋ سياق­تى تولىپ جاتقان ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ جولى.

پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا وسىنداي كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەگە ەرەكشە نازار اۋدارىپ، كوروناداعدارىستان قالجىراعان ۇلتتىق ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ سارا جولىن ۇسىنىپ وتىر. ەندىگى ماسەلە – وسى جاۋاپتى مىندەتتى ەل بولىپ جۇمىلا جۇزەگە اسىرۋ.

سەيىلبەك مۇساتاەۆ،

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ساياساتتانۋ جانە ساياسي تەحنولوگيالار كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، ساياسي عىلىمدار دوكتورى