جايباراقاتتىق پەن جاۋاپسىزدىقتىڭ اۋىر زاردابى

اپاتتىڭ زاردابى قانداي؟

ەل امان، جۇرت تىنىشتا بۇكىل ەلدىڭ ۇرەيىن العان اپاتتار وسىمەن توقتاي ما؟ نەگە ەلىمىزدە اسكەري قويمالار جارىلا بەرەدى؟ ارىستاعى اپاتتان ساباق الماعان قۇزىرلى ورگاندار نە دەيدى؟ جامبىلداعى جارىلىس قاساقانا جاسالۋى مۇمكىن بە؟ جارىلعىش زات ساقتالعانىن بىلە تۇرا، ول جاققا نەلىكتەن اسكەري قىزمەتشىلەر مەن ءورت سوندىرۋشىلەر جىبەرىلدى؟ قايعىلى وقيعادان قازا بولعان ازاماتتاردىڭ ارتىندا اڭىراپ قالعان اتا-انالارى مەن وتباسىلارىن نە دەپ جۇباتامىز؟ كورەر قىزىعى مەن ءومىرى الدا، تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەردىڭ اجالىنا كىم جاۋاپتى؟

قايعىدان قان جۇتىپ، كوكىرەگى قارس ايىرىلعان قارالى قوعامنىڭ كوكەيىندەگى ساۋالدار وسىنداي...

جامبىل وبلىسىنىڭ بايزاق اۋدانىن­داعى 28349 اسكەري ءبولىمنىڭ قويما­سىنان 26 تامىز كۇنى كەشكى ساعات 18.45-تە ءورت شىعىپ، كوپ ۇزاماي جارىلعان. ساعات 19.00 شاماسىندا باستالعان جارىلىس ءبىر تاۋلىك وتكەننەن كەيىن عانا توقتادى. اسكەري بولىمدە بارلىعى 10 شاقتى جارىلىس بولعان.

28349 اسكەري ءبولىم الماتى-تاراز تەمىر جو­لىنىڭ بويىنداعى اقشولاق اۋىلى­نان شىعا بەرىستەگى جانار-جاعار ماي قۇيۋ بەكەتىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان. اسكەري ءبولىم تەمىر جولدىڭ وڭ جاعىندا، شامامەن 300 مەتر قاشىقتىقتا بەس بىردەي اۋىلدىڭ – بايزاق، جىبەك جولى، جاڭا­تۇرمىس، ۇشبۇلاق جانە اقشولاقتىڭ قاق ورتاسىندا تۇر. ءورت وشاعىنا جاقىن جەردە 3 ەلدى مەكەن ورنالاسقان. ولار – جىبەك جولى كەنتى، ۇشبۇلاق ستانساسى جانە بوتامويناق اۋىلى. بۇل ەلدى مەكەندەردەگى حالىقتىڭ جالپى سانى شامامەن 1 مىڭنان اسادى. ال ءورت قويما عيماراتىن تولىق شارپىپ، جويقىن جارىلىستار باستالعان كەزدە جارىقشاقتاردىڭ ۇشۋ راديۋسى 2 شاقىرىمعا دەيىن جەتكەن. قورعانىس ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆ قويمادا ساقتالعان 500 توننا تروتيل جارىلىپ، 700 شارشى مەتر اۋماقتى ءورت شارپىعانىن مالىم­دەگەن ەدى. ول ءتىپتى تارازداعى جارى­لىستىڭ كۇشى ارىستاعىدان جەتى ەسە از ەكەنىن دە اشىق ايتقان بولاتىن. الايدا...

ەكى كەشتىڭ ورتاسىندا بولعان جويقىن جارىلىستان قاتتى قورىققان اۋىل تۇر­عىن­­دارى قۇجاتتارىن الماستان، بالا-شاعا­­لارىن جەتەكتەپ، باسساۋعالاپ جان-جاق­قا قاشا جونەلگەن. كوبى العاشىندا جا­قىن ماڭداعى تۋىسقاندارىنىڭ ءۇيىن پا­نالاعان. ال تجم رەسمي وكىلى تال­عات ءۋالي جارىلىس بولعان كۇنى 1200 تۇرعىن­نىڭ ۋاقىتشا مەكتەپ پەن كوللەدج عيما­رات­تارىنا ورنالاستىرىلعانىن، ونىڭ 80-نەن استامى بالا ەكەنىن، جاراقات العانداردىڭ اراسىندا بالدىرعانداردىڭ جوق ەكەنىن مالىمدەدى.

وسىدان ەكى جىل بۇرىن قورعانىس مينيسترلىگى ارىستاعى وق-دارىلەردى اۋىل­دان شالعاي جەرگە اپارامىز دەپ رەسمي مالىمدەمە جاساعان بولاتىن. الايدا ونداعى وق-دارىلەردىڭ بارلىعى بايزاق اۋدانىنىڭ اۋىلدارىنا جاقىن جەردەگى اسكەري بولىمگە اكەلىنگەن. قورعانىس مي­نيستر­ل­ىگىنىڭ ءسوزى مەن ءىسى قابىسپايتىن تا­عى ءبىر مالىمدەمەسى بار. ول – مينيستر نۇر­لان ەرمەكباەۆتىڭ وسى وقيعاعا باي­لانىستى شۇعىل وتكىزىلگەن بريفينگ با­­رى­سىندا «جارىلعان وق-ءدارىنىڭ بار­لى­عى ينجەنەرلىك بولعاندىقتان، الىس­قا ۇش­پايدى» دەگەن مالىمدەسى ەدى. مي­نيستر­­ل­ىك­تىڭ رەسمي مالىم­دەمەسىندە دە «ين­جە­نەر­لىك وق-دارىلەر قوي­ماسىنىڭ ار­تيل­­لە­ريالىق جانە رەاكتيۆتى وق-دارىلەر قوي­ما­سىنان ايىرماشىلىعى – وندا سناريادتار ساقتالمايدى. ءورت پەن جارىلىس كەزىن­دە ولار قاتتى سوققى تولقىنىن، اۋقىم­دى جا­لىن مەن دىبىستىق دۇمپۋلەر تۋ­دى­را­دى. الايدا سونىمەن بىرگە وق-دارى­لەردىڭ ءىرى بول­شەكتەرى، فراگمەنتتەرى مەن قال­دىق­­تارى جان-جاققا ۇشقان جوق»، دەپ حابارلانعان ەدى.

بىراق جارىلىس سالدارىنان بىرنەشە ءۇيدىڭ شاتىرى ۇشىپ، اينەكتەرى سىنىپ كەتكەنىن الەۋمەتتىك جەلىنى شارلاپ كەتكەن ءتۇرلى بەينەجازبالاردان انىق كورۋگە بولادى. جامبىل وبلىسىندا جارىلىس بولعان اۋماقتى اسكەريلەر قورشاپ، جولداردى جاۋىپ تاستاعانىمەن، وقيعا ورنىنان ءتۇرلى بەينەجازبا، فوتولار الەۋمەتتىك جەلى مەن مەسسەندجەرلەردە تەز تاراپ كەتتى. اپاتتان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن قاينار اۋى­لىنداعى ۇيلەردىڭ قابىرعالارى قا­قى­راپ، توبەلەرى وپىرىلىپ ورتاسىنا تۇس­كەن. بيزنەس نىساندارى مەن ۇيلەردىڭ قات­تى زاقىمدانعانىن تۇرعىنداردىڭ وز­دەرى دە ايتىپ، جان-جاققا تاراتىپ جات­تى. جارىلىستىڭ جويقىن كۇشى ماڭا­يىن­داعى قىزمەت كورسەتۋ كەشەندەرى مەن جانار-جاعار ماي بەكەتىنىڭ ساۋ تامتىعىن قالدىرماعان.

وسىلايشا جامبىل وبلىسىنداعى اسكەري ءبولىمنىڭ وق-ءدارى قويماسىندا بولعان جارىلىستان زارداپ شەككەندەردىڭ جالپى سانى بۇگىندە 100-گە جەتتى. قور­عانىس ءمينيسترى قازا بولعاندار مەن اۋىر جاراقات العانداردىڭ اراسىندا قارا­پايىم اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جوق ەكە­نىن ايتقانىمەن، جارىلىس كەزىندە باس-مي جاراقاتىن العان ەلدى مەكەننىڭ 28 تۇر­عىنى اۋرۋحاناعا جاتقىزىلعانى بەل­گىلى بولىپ وتىر. كەيبىرىنىڭ اياق-قول­دارى سىنىپ، بەت الپەتتەرى مەن دەنەلەرى جاراقاتتانعان بولسا، جانساقتاۋ بولىمىندە اۋىر حالدە جاتقان ەكى ادامنىڭ دەنەسىنىڭ 50-60 پايىزىن كۇيىك شالعان. اۋىر جاعدايداعى ناۋقاستارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن الماتىدان ارنايى رەانيماتولوگ ماماندار جەتكىزىلگەن.

قاستاندىق پا، سالعىرتتىق پا؟

جامبىلداعى جارىلىس قاساقانا جاسالۋى مۇمكىن بە؟ ءورت شىققان قويمادا 500 توننادان استام تروتيل ساقتالعانىن بىلگەن اسكەري ساراپشىلار ء«تروتيلدى ادەيى تۇتاتپاسا، وزدىگىنەن جانبايدى» دەيدى. كەڭەس وداعى كەزىنەن قالعان اس­كە­ري قوي­مالار جارىلعىش زاتتاردى ۇزاق ۋا­­قىت­قا ساقتاۋعا جارامايدى. اۋعان سوعى­سىنىڭ ارداگەرلەرى قايعىلى جاعداي كەز كەل­گەن ۋاقىتتا قايتالانۋى مۇمكىن دە­گەندى دە اشىنا ايتىپ وتىر. سەبەبى، «كەڭەس وداعىنان قالعان اسكەري قويمالار جارىلعىش زاتتاردى ساقتاۋعا جارامسىز» دەيدى اۋعان ارداگەرلەرى. ال اسكەري ماماندار وق-ءدارى جانە جارىلعىش زات ساقتايتىن اسكەري قويمالار اۋىل-ايماقتاردان كەم دەگەندە 100 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسۋى كەرەك ەكەنىن ايتادى.

سوعىس الاڭىنان اكەلىنگەن قارۋ-جاراق پەن وق-دارىلەردىڭ بارلىعى بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتان كەيىن ۋتيليزاتسيادان ءوتۋى كەرەك ەكەنىن اۋعان سوعىسىنىڭ اردا­گەرى، زاپاستاعى پودپولكوۆنيك تالعات حا­سەنوۆ تە ايتتى. جامبىلداعى جارىلىس تۋ­را­لى وي-پىكىرىن بۇكپەسىز جەتكىزگەن اۋعان ارداگەرى «جارامسىز دەگەندەردىڭ بار­لى­عىنىڭ كوزىن جويۋ قاجەت» دەيدى. «كەز كەل­گەن وق-ءدارى مەن قارۋدى ساقتاۋدىڭ جارام­دىلىق مەرزىمى بولادى. مەنىڭ بىلۋىم­شە، ولاردىڭ جارامدىلىق مەرزىمى 25 جىل. وسى ۋاقىتتان كەيىن ءار وقتىڭ، ءاربىر قارۋدىڭ جارامدىلىق مەرزىمى اياقتالادى. بۇل ماسەلەگە ءجۇردىم-باردىم قاراماۋىمىز قاجەت. ويتكەنى اسكەري وق-ءدارى – بالانىڭ ويىنشىعى ەمەس. ءتىپتى ونى الىپ ءجۇرۋ، ساقتاۋ جانە جويۋ كەزىندە زاڭدا بەلگىلەنگەن بەلگىلى ءبىر ەرەجەلەردى قاتاڭ ساقتاۋ قاجەت. كەز كەلگەن اسكەري بازادا قويمادا ساقتالاتىن وق-ءدارى مەن قارۋ-جاراققا جاۋاپتى ادامدار بولادى. اسكەري قويما تىكەلەي كىمگە بەكىتىلگەن؟ وندا ساق­تالىپ تۇرعان وق-دارىگە كىمدەر ەسەپ جۇر­گىزەدى؟ وسى سۇراقتاردىڭ بارلىعىنىڭ ناق­تى، اسكەري جاۋابى بار»، دەپ اشىنا سوي­لەگەن ول «ەلىمىزدەگى اسكەري بولىمدەردە بولىپ جاتقان قايعىلى وقيعالاردىڭ بارىنە – جايباراقاتتىعىمىز، جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ جاۋاپسىزدىعى كىنالى» ەكە­نىن دە جاسىرىپ قالمادى. زاپاستاعى پولكوۆنيك ءسوز اراسىندا وق-دارىلەر مەن قارۋ-جاراقتار ساقتالاتىن اسكەري قويمالارعا ۇدايى، توقسان سايىن كەشەندى تەكسەرۋ جۇرگىزىلۋى قاجەت ەكەنىن دە ەسكە سالىپ: «وسى قاجەت پەن كەرەكتىڭ بارلىعى جاسالدى ما؟ مىنە، بار ماسەلە وسىدان تۋىندايدى»، دەگەن ويىن اقتارىپ سالدى.

«مۇنداي اسكەري قارۋ-جاراق قويما­لارى ءاربىر مەملەكەتتە بار. ەڭ الدىمەن ءبىز اسكەري قويمالاردىڭ – ستراتەگيالىق ماڭىزى بار نىسان ەكەنىن ەسكەرۋىمىز قا­جەت. وعان ەكىنىڭ ءبىرى ەمىن-ەركىن كىرىپ-شى­عا المايدى. بۇل – ءبىر جاعىنان قارۋ-جاراق پەن وق-دارىلەردىڭ ستراتەگيالىق قورى. قازاقستانداعى اسكەري قويمالاردىڭ باسىم بولىگى ەسكىرگەن، ولاردىڭ دەنى وتكەن عا­سىردىڭ 60-70-جىلدارى سالىنعان. ال ون­دا ساقتالاتىن وق-دارىلەردىڭ كوبى – كەڭەس وداعى تاراعاننان كەيىن قالعان «قال­دىقتار». ونىڭ ىشىندە اۋعانستان جەرى­نەن اكەلىنگەندەرى دە بار»، دەدى تالعات حاسەنوۆ.

اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى: «اسكەري بولىمدە ءاربىر ءىس-ارەكەت پەن ءار ادامعا جاۋاپتى، بەكىتىلگەن تۇلعالار بولادى. ولار قاتارداعى ازاماتتىق تۇلعالار ەمەس قوي؟! ماسەلەن، قاراپايىم اۋىل تۇرعىنىن اسكەري قويماعا كىرگىزبەيدى. وعان زاڭ بو­يىنشا، اسكەري ءتارتىپ بويىنشا رۇقسات جوق. دەمەك، بۇل قايعىلى جاعدايعا جاۋاپتى تۇلعالار، بەكىتىلگەن اسكەريلەر جاۋاپ بەرەدى دەگەن ءسوز. ياعني تىكەلەي قۇزىرەتتى، قورعانىس مينيسترلىگىندەگى لاۋا­زىم­دى ادامدار جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس»، دەي كەلىپ، وتكەننەن ساباق الا الماعان سالعىرت­تىعىمىزدى سىناپ ءوتتى.

«ارىستاعى اپاتتان كەيىن ءبىز، اسىرەسە، اسكەري قىزمەتشىلەر، ەتەك-جەڭىمىزدى جيناپ، سول قارالى وقيعادان قاتاڭ ساباق الۋىمىز كەرەك ەدى. وكىنىشكە قاراي، وسىدان ەكى جىل بۇرىنعى اسكەري بولىمدە بولعان دۇربەلەڭ ەشكىمنىڭ باسىنا تيمەگەن سياقتى. جامبىلداعى جارىلىستا وزەكتى ورتەيتىنى – ەل امان، جۇرت تى­نىشتا اسكەري قىزمەتشىلەر مەن ءورت سوندىرۋ­شىلەردىڭ اجال قۇشقانى. ساپ-ساۋ، امان-ەسەن جۇرگەن ازاماتتاردىڭ مەرت بولۋى جۇرەكتى اۋىرتادى. ولار ولىمگە بارا جاتىرمىز دەپ ويلاعان جوق. بار-جوعى ءورتتى سوندىرەمىز، مىندەتىمىزدى اتقارامىز دەپ اپات وشاعىنا جاقىن باردى ەمەس پە؟! قويمادا بالەنباي مىڭ وق-ءدارى جاتقانىن بىلە تۇرا، تجم ءورت سوندىرۋشىلەرى مەن اسكەري پروكۋرور باستاعان ارنايى تەكسەرۋ توبىن نەگە ول جەرگە جاقىن جىبەرگەن؟ وسى سۇراق مەنى اسكەري ادام رەتىندە قاتتى مازالايدى. توتەنشەلىكتەردىڭ الاپات ءورت كەزىندە اۋەدەن سوندىرەتىن ارنايى قۇرىلعىلارى نەگە جۇمىلدىرىلماعان؟ نەلىكتەن جاپ-جاس جىگىتتەردىڭ باستارىن قاتەرگە تىكتى؟ بۇل بىلاي قاراعاندا ادامدى اجالعا ايداۋمەن تەڭ ەمەس پە؟

«اسكەري قويمادا جارىلىس بولعاندا ونشاقتى جىگىت بىردەن اجال قۇشقان. تالاي ادام اۋىر جاراقات الدى. وسىنىڭ بارىنە كىم جاۋاپ بەرۋى كەرەك؟ بەيبىت كۇندە تاعى ازالى كۇن جاريالادىق. مارقۇم بولعان­دارعا بيلىك پەن قۇزىرلى ورگان باسشىلارى، جەرگىلىكتى بيلىك بارلىعى كوڭىل ايتىپ، ءتيىستى كومەك كورسەتىلەدى دەپ ايتىپ جا­تىر. مۇنىڭ ءبارى تۇسىنىكتى، سولاي بولۋى كەرەك تە. الايدا قارا جامىلىپ قالعان شا­ڭى­راقتارعا كىم ارداقتى اكەسىن، اياۋلى باۋىرىن، ەندى ءبىرىنىڭ جالعىز ۇلى مەن ارىستاي ازا­ماتىن قايتارىپ بەرە­دى؟ قانشاما بالا اكە­سىز جەتىم قال­دى؟ ەكى كەشتىڭ ورتاسىندا جۇ­مىسىنا شاقىر­تىپ العان جارىنان قا­پى­دا كوز جازىپ قالام دەپ ويلاماعان جۇ­باي­لارىنىڭ كوز جاسى كىمگە؟ وسى قاي­عى-قاسىرەتتىڭ اۋىرت­پالىعىن كىمنەن سۇرا­ۋى­مىز كەرەك؟». سۇراق كوپ، جاۋاپ جوق. تەك وزەك ورتەر وكى­نىش، ورنى تولماس قازالار بار... ار­د­ا­گە­ر­­مەن اراداعى اڭگىمەمىز وسىنداي جان­دى تىر­ناپ تۇسەر اۋىر سۇراقتارمەن اياقتالدى.

 ون جىل بۇرىنعى ەسكەرتۋ نەگە ەسكەرۋسىز قالدى؟

جارىلعىش زاتتار اۋەلى اۋعانستاننان ارىسقا، ارىستاعى الاپات اپاتتان كەيىن قالعاندارى جامبىل وبلىسىنىڭ باي­زاق اۋدانىنداعى اسكەري قويماعا جەت­كىزىلگەن. ناقتىراق ايتساق، قورعانىس مينيستر­لىگىنىڭ ارىس قالاسىنداعى ارسەنالىندا كسرو اسكەرلەرى شىعارىلعاننان كەيىن اۋعانستاننان اكەتىلگەن ميلليون­داعان وق-ءدارى مەن سناريادتار ساقتالعان. ءدال وسى ميل­ليونداعان وق-ءدارى ورنى تولماس قاي­عى اكەلەدى دەپ گەنەرال-مايور ەرجان يسا­قۇلوۆ 2009 جىلى ءماجىلىس دەپۋتاتى بو­لىپ تۇرعان كەزىندە ەسكەرتكەن ەدى. وسى ما­لىم­دەمەدەن كەيىن ارىستا سوڭعى ون جىل­دىڭ ىشىندە 4 رەت اسكەري قويما جارىلىپ، سونىڭ سالدارىنان 10 ادام قايتىس بولعان.

ايتا كەتەيىك، اسكەري بولىمدەردەگى جارىلىس ەلىمىزدە ارىس وقيعاسى كەزىندە العاش رەت تىركەلگەن جوق. تاۋەلسىز قازاق­ستاننىڭ تاريحىندا وسىمەن سەگىزى­نشى رەت وق-ءدارى ساقتايتىن اسكەري بولىمدەردەن ءورت شىعىپ، قويمالار جارىلىپ وتىر. 2009 جىلى الماتى وبلىسىنداعى قاراويدا دا ءدال وسىنداي قايعىلى جاعداي تىركەلدى. ول كەزدە اپاتتان ءبىر ادام مەرت بولسا، 2013 جىلى وتارداعى اپاتتان جەتى ادام جاراقاتتانىپ، تورتەۋى سول جەردە ءتىل تارتپاي كەتكەن ەدى.

ال ەلىمىزدە اسكەري قويماداعى العاشقى جارىلىس 2001 جىلى بالقاش قالاسى ما­ڭىنداعى توقىراۋ ەلدى مەكەنىندە بول­عان. قالادان 48 شاقىرىم جەردە ورنا­لاسقان اسكەري قويما ول كەزدە ءبىر اپتا بويى، سوڭعى جارىلعىش زات تۇتانعانشا جالعا­سىپ ەدى. وسى اپاتتىڭ سوڭى سيىر­قۇ­يىم­شاقتانىپ، ناقتى سەبەبى مەن سالدارى سول كۇيى ايتىلماي كەتكەن-ءتىن. الايدا توقىراۋداعى وقيعانىڭ اۋىر سالدارى اراعا ءتورت جىل سالىپ اۋىر قازامەن قايتا «جاڭعىردى». ەستەرىڭىزدە بولسا، 2005 جىلى 5 اقپاندا بالقاش قالاسىندا ءار جەردە شاشىلىپ جاتقان سناريادتاردى تەرىپ الىپ، تەمىر-تەرسەك وتكىزەتىن جەرگە اپارىپ، كادەگە جاراتامىز دەگەن بەس ادام اجال قۇشتى. بالقاش كولىنىڭ جاعالاۋىندا ورنالاسقان مەتالل قابىلداۋ پۋنكتىندە ارتيللەريالىق سناريادتاردى دانەكەرلەۋشى قۇرالمەن كەسپەك بولعان كەزدە جارىلىس بولىپ، سالدارىنان سول جەردە بولعان 17 جانە 43 جاس ارالىعىنداعى بەس ادامنىڭ ساۋ تامتىعى قالمادى. وسى قارالى وقيعا بويىنشا ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا قۇرامىندا قورعانىس مينيسترلىگى مەن قاپشاعاي قالاسىنان ارنايى كەلگەن ساپەرلەر توبى جۇمىس ىستەدى. اسكەريلەر سناريادتاردى كەسۋ كەزىندە قولدانىلاتىن گاز باللونى جارىلۋى مۇمكىن دەسە، جەرگىلىكتى ماماندار جاۋىنگەرلىك سناريادتىڭ ءوزى جارىلعانىنا سەنىمدى ەدى.

ساراپشىلار ارىستاعى جارىلعىش زات تۇگەل تۇتانسا، جامبىل وبلىسىنا دە­يىن جە­تەتىنىن وسىدان ەكى جىل بۇرىن اپات بول­عاندا ەسكەرتكەن ەدى. الايدا قور­عا­نىس مينيسترلىگى مەن سول وڭىردەگى اس­كەري ءبولىم باسشىلارىنا ارىستاعى اپات سا­باق بول­ماعان سىڭايلى. سەبەبى، سول جاع­دايدان كەيىن ارنايى تەكسەرىس جۇرگىزىلدى. بىراق بۇل تەكسەرىستىڭ ءوزى شالا-شارپى جۇرگى­زىل­­گ­ە­نىن جامبىلداعى جارىلىس كورسەتىپ وتىر.

سارىكەمەر وق-ءدارىنىڭ ۇستىندە وتىر ما؟

جامبىلداعى قارالى وقيعادان كەيىن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءارتۇرلى اقپا­رات قاپتاپ كەتتى. سونىڭ ءبىرى – Aibat جاڭا­لىقتار قىزمەتىنىڭ ءتىلشىسى دانيار الىم­قۇلدىڭ جارىلىس بولعان اسكەري قويماعا جاقىن ورنالاسقان سارىكەمەر اۋىلىنان تاراتقان بەينەجازباسى. ودان بايزاق اۋدانىنىڭ ورتالىعى – سارىكەمەر اۋىلىن­داعى مەيرامحانانىڭ اۋلاسىندا شا­شىلىپ، تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتقان سناريا­د­قا ۇقساس تەمىر زاتتاردى كورۋگە بولادى. سناريادقا ۇقساس تەمىر زات مەيرامحا­نا اۋلاسىندا قايدان پايدا بولدى؟ بۇل «تەمىر­لەر» كىمگە تيەسىلى؟ قاۋپى قانداي؟ ەل-جۇرتتى الاڭداتقان بەينەجازبا Aibat.كz-ءتىڭ Instagram-داعى رەسمي پاراقشاسىندا جاريالاندى. ىلە-شالا وسى اقپاراتقا قاتىستى جامبىل وبلىسىنىڭ پوليتسيا دەپارتامەنتى رەسمي جاۋاپ بەردى. ونىڭ حابارلاۋىنشا، بەينەجازبادا كورسەتىلگەن زاتتار تۋرالى اقپاراتتىڭ بارلىعى 2021 جىلدىڭ 1 ماۋ­سىمىندا بايزاق اۋدانىنىڭ پوليتسيا بولiمiندە تiركەلگەن ەكەن. سونداي-اق پوليتسيا جانە اۋداندىق ۇلتتىق قاۋىپ­سىزدىك كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرi، ارنايى مامانداردىڭ قاتىسۋىمەن بۇل جەرلەرگە تەكسەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. «تەك­سەرىس ناتيجەسiندە بۇل سناريادقا ۇقساس زات­تاردىڭ قالدىقتارى اتۋعا نەمەسە جارا­قات كەلتىرۋگە جارامسىز ەكەندىگى جانە ولار­دىڭ ارىس قالاسىنان جويۋعا اكەلىنگەنى انىق­تالعان» دەيدى ولار. سوزدەرىنە قاراعاندا، اۋىل­دىڭ قاق ورتاسىندا ءۇيىلىپ جاتقان سنارياد­تاردىڭ ەش قاۋىپسىز ەكەنىن ءتيىستى قۇ­جات­تار تولىعىمەن راستاپ بەرەتىن كورى­نەدى. «بۇل دەرەككە قاتىستى قىلمىس قۇرا­مى انىقتالماعان. اتالعان قالدىق زات­تار­دىڭ قوعامعا ەشقانداي قاۋپى جوق ەكەن­دىگىن xابارلايمىز» دەلىنگەن رەسمي اق­پاراتتا. بەينەجازبانى كورگەن جۋا­لى اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى ەرعا­لي تىلەۋبەكوۆ ونداعى جايراپ جاتقان قارۋ­لاردىڭ ناعىز ارتيللەريالىق سنارياد ەكەنىن ايتادى. «مەنىڭ بايقاۋىمشا، بەينەجازباداعى قارۋلار – 122 نەمەسە 152 مم گاۋبيتسا سناريادتارى. گاۋبيتسادا گيلزاسى وق-دارىسىمەن، ال سناريادى تولتىرىلعان تروتيلمەن بولەك بولادى. سناريادتىڭ باسىنداعى جارىلعىش قۇرىلعىنى بۇراپ الىپ تاستاۋعا بولادى، ال تروتيل قاتتى ىسىسا، جارىلۋى ابدەن مۇمكىن»، دەگەن ول مۇن­داي قاۋىپتى زاتتاردى دەرەۋ الىپ كەت­پەسە، تاعى ءبىر اپاتتىڭ بولۋى مۇمكىن ەكە­نىن ەسكەرتەدى. «سناريادتاردى توت باس­قان. بۇل قارۋدىڭ دۇرىس ساقتالماعانىن اڭعار­تادى. توت باسقان قارۋ وتە قاۋىپتى. اشىق اسپان استىندا جاتقان مۇنداي قارۋ كەز كەل­گەن ۋاقىتتا جارىلىپ كەتۋى مۇمكىن. سون­دىقتان تەز ارادا كوزىن قۇرتۋ كەرەك. مۇن­داي وق-دارىلەر ارنايى كوميسسيانىڭ شە­شى­مىمەن جارامسىز دەپ تانىلىپ، اسكە­ري ساراپتاما قورىتىندىسىمەن ەسەپتەن شىعارىلادى. ونىڭ وزىندە اسكەري جاساق ارنايى دايىندالعان جەردە قاتاڭ باقىلاۋدا جويۋى شارت. ەكىنشى نەمەسە ءۇشىنشى قولعا بەرۋگە قاتاڭ تىيىم سالىنادى. نەگىزى، بۇل زاتتار ارنايى زاۋىتتاردا تىكە­لەي مامانداردىڭ قاتىسۋىمەن مەتالل ەسە­بىندە قايتا بالقىتىلۋى كەرەك. مۇنداي قاۋىپ­تى تەمىرلەردى اشىق تاسىمالداۋعا، ءتىپ­تى ازاماتتىق عيماراتتاردا ساقتاماق تۇ­گىل، جاقىنداتۋعا بولمايدى» دەگەن ول جا­رىل­عىش زاتتارعا قاتىسى بار اسكەري شە­نەۋ­­نىكتەردىڭ سناريادتاردى تانىس-تامىر­­لارىنا نەمەسە ارزان باعاعا ەكىنشى ءبىر ادام­دارعا ساتىپ جىبەرگەنىنە دە كۇمان كەلتىرمەيدى.

سارىكەمەردە شاشىلىپ جاتقان سنارياد­تاردىڭ ءبىرى وقىستان جارىلىپ، بالقاشتاعى قايعىلى وقيعانىڭ قايتالان­باسىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى.

وتقا ورانعان ون ءۇش وعلان

ەڭ وكىنىشتىسى، الاپات جالىندى اۋىزدىقتايمىز دەپ جۇرگەندە اتپالداي ازاماتتارىمىزدان ايىرىلىپ قالدىق. جانتۇرشىگەرلىك جويقىن جارىلىستا قازا بولعانداردىڭ دەنى – كەلىسىمشارتپەن جۇمىس ىستەگەن، اسكەري بولىمشە، اسكە­ري كۇزەت جانە اسكەري پروكۋراتۋرا قىزمەت­كەرلەرى مەن ءورت سوندىرۋشىلەر. تجم-ءنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، جارىلىس كەزىندە 50-گە جۋىق ءورت ءسوندىرۋشى ءتۇرلى دارەجەدە دەنە جاراقاتىن العان. جارىلىستان 13 ادام قازا تاۋىپ، 98 ادام جاراقاتتانعان. سونداي-اق قازىرگى تاڭدا تاعى ءۇش ادامنىڭ جەكە باس ماعلۇماتتارى انىقتالىپ، جوعالعان ءۇش ادام ىزدەستىرىلۋ ۇستىندە.

مارقۇمداردىڭ ەڭ جاسى 29-دا بولسا، الدى الپىستى القىمداپ قالعان. ءورتتى ءوز كۇشتەرىمەن سوندىرۋگە تىرىسقان اسكەري قىزمەتشىلەر جارىلىس بولعان كەزدە اۋىر جاراقات الىپ، جويقىن كۇشتەن بىرنەشە مەتر جەرگە ۇشىپ كەتكەن. «ىشىندە الاپات جارىلىس جاسايتىن قارۋ مەن وق-دارىلەر بارىن بىلە تۇرا، اسكەري قىزمەتشىلەر مەن ءورت سوندىرۋشىلەر اپات وشاعىنا نەگە تىم جاقىن بارعان؟» دەگەن سۇراعىمىزعا اسكەري جۋرناليست سادۋاقاس جۇباتوۆ: «اسكەري ادام قاتەرگە بارادى، ەلى ءۇشىن وققا دا، وتقا دا كىرەدى. اسكەري بۇيرىق دەگەن بار... »، دەپ جاۋاپ بەردى.

باس پروكۋراتۋرانىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى اسكەري بولىمدەگى جارىلىس كەزىندە كوز جۇمعان وڭتۇستىك ءوڭىرىنىڭ اسكەري پروكۋرورى ارمان قاپەزوۆپەن بىرگە تاعى التى پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرى بولعانىن حابارلادى. «2021 جىلدىڭ 26 تامىزىندا جامبىل وبلىسى، بايزاق اۋدانى قاينار اۋىلىنىڭ ماڭىنداعى اسكەري بولىمنەن ءورت شىققانى تۋرالى اقپارات الىپ، جەتى ادامنان تۇراتىن پروكۋرورلار توبى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءىس-قيمىلىن ۇيلەستىرۋ جانە تۇرعىندارعا قاۋىپتىلىك دەڭگەيىن انىقتاۋ ماقساتىمەن وقيعا ورنىنا بارعان. وقيعا ورنىندا بولعان ساتتە وق-دارىلەر جارىلعان، سالدارىنان بايزاق اۋدانى جانە وڭتۇستىك ءوڭىر اسكەري پروكۋراتۋراسىنىڭ التى قىزمەتكەرى ءتۇرلى دەنە جاراقاتىن الدى، بىرەۋى قايتىس بولدى»، دەلىنگەن حابارلامادا. «قىزمەتتىك بورىشىن ورىنداۋ كەزىندە ءوز ءومىرىن قاتەرگە تىگە وتىرىپ، ارىپتەستەرىمىز ەرلىك پەن باتىلدىق تانىتتى جانە انتقا ادال وفي­تس­ەردىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى»، دەپ مالىم­دەدى ۆەدومستۆو. پروكۋراتۋرا ورگاندارىندا 20 جىلدان استام جۇمىس ىستەگەن مارقۇم ارمان قاپەزوۆتىڭ ارتىندا ءتورت بالاسى قالدى. ال 27 تامىز ونىڭ تۋعان كۇنى ەدى...

ءورت ورنىنا العاش بولىپ بارعانداردىڭ ءبىرى – ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتىنىڭ پولكوۆنيگى مەيىرجان ايمانوۆ ەدى. بەس بالا اكەسىز قالدى...

كۇنى كەشە ەرنازار اۋىلىنىڭ تۇرعىن­دارى تاڭىربەرگەن تورەبەكوۆتى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالدى. تارازداعى جارىلىستا قازا تاپقان ءورت ءسوندىرۋشى قىرىققا ەندى عانا تولعان. ارتىندا اياعى اۋىر كەلىنشەگى مەن 3 بالاسى قالدى...

ەلدوس ساندىباەۆ – اسكەري قويماداعى ءورتتى ومىرىمەن وشىرگەن ازاماتتىڭ ءبىرى. ءورت ءسوندىرۋشىنىڭ دەنەسى 27 تامىز كۇنى تاڭەرتەڭ تابىلعان. مارقۇمنىڭ ارتىندا ءتورت جاسار قىزى، ەكى جاسار ۇلى قالدى...

ال قىرشىننان قيىلعان ادىلەت الدي­بەكوۆ ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز بالاسى ەدى...

قارالى تىزىمدە وتقا ورانعان ون ءۇش ازاماتتىڭ اتى-ءجونى بار.

ءتۇيىن. جامبىل وبلىسىنىڭ بايزاق اۋدانىندا وق-دارىلەر قويماسىنداعى ءورت پەن جارىلىستاردىڭ سالدارىنان ادامداردىڭ قازاعا ۇشىراۋىنا بايلانىستى ەلىمىزدە جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ جاريالاندى. بۇل – تاۋەلسىزدىك تاريحىندا جاريالانىپ وتىرعان ونىنشى ازا تۇتۋ. بەيبىت زاماندا قارا جامىلىپ، قايعى شەككەن حالىقتا ءبىر عانا سۇراق بار. ارىستاعى قاسىرەتتەن نەگە ساباق المادىق؟ جامبىلداعى جارىلىس – اسكەري سالاداعى جەمقورلىق پەن جاۋاپسىزدىقتىڭ جارىلىسى ەمەس پە؟