ەندوپروتەز – بۋىننىڭ ەكىنشى ءومىرى

ەندوپروتەزدەردىڭ تانىمال مودەل­دە­رى­مەن قاتار توعزي-دىڭ وزىندىك ازىرلەمەسى – ۇرشىقبۋىننىڭ تسەمەنتسىز بەكىتىلەتىن «قازنيتو: ن.باتپەنوۆ مودەلى» ەندو­پرو­تەزى ءساتتى قولدانىلادى. 2015 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا عالىمدار بۇل ازىرلەمە ءۇشىن ءال-فارابي اتىنداعى عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىققا يە بولعان.

بىلتىر قازان ايىندا ەلوردادا ەۋرازيا كەڭىستىگىنەن جينالعان تراۆماتولوگ-ورتوپەدتەردىڭ ءىىى سەزى جانە تراۆماتولوگ-ورتوپەدتەردىڭ VII ەۋرازيالىق كونگرەسى وتكەن ەدى. سوندا ازەربايجاندىق مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور يا.دجاليلوۆ قازاقستاندا نۇرلان بات­پەنوۆتىڭ باسشىلىعىمەن تراۆ­ما­تولوگيا جانە ورتوپەديا عىلىمي-زەرت­ت­ەۋ ينستيتۋتىنىڭ اشىلۋى سالانى دامىتۋداعى كورەگەندىك بولعانىن ايتتى. «بۇل جۇمىس بۇگىندە جاقسى ناتيجەسىن بەرىپ، جەمىسىن كورىپ جاتىرسىزدار. ءبىز، ازەربايجاندىق، وزگە دە كەڭەستىك كەڭىستىكتەن شىققان ماماندار وسى سالانىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن عالىمداردىڭ بايانداماسىن تىڭداۋ ءۇشىن قالتامىزدان اقشا شىعارىپ شەكارا اسامىز. ال سىزدەردىڭ وسكەندىكتەرىڭىز سونداي، سالانى دامىتۋ ارقىلى كونفەرەنتسيا، كونگرەسس وتكىزەتىن جاعدايداسىزدار. وسى ارقىلى قانشاما وزىق تاجىريبەلەردى جۇزەگە اسىرۋشىلاردى شاقىرىپ، وتاندىق ورتوپەديا مەن تراۆماتولوگيانىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتىپ وتىرسىزدار. ال ءبىز بولساق، وسى جيىندارداعى باياندامالاردىڭ جيناعىن دارىگەرلىك قىزمەتىمىز بارىسىندا تاپتىرماس انىقتاما، ەنتسيكلوپەديا رەتىندە پايدالانامىز. قازاقستان مەديتسيناسى ءوز ەلىنە عانا ەمەس، بىزگە دە كومەگىن تيگىزۋدە»، دەگەن-ءدى.

ءيا، قيىن كۇندەردە اشىلعان ينستيتۋت بۇگىندە سالاداعى ىرگەلى ورتالىققا اينالدى. عالىمدار مەن دارىگەرلەر ءتۇرلى دەڭگەيدەگى جاراقاتتى ەمدەۋ جانە وپە­راتسيا جاساۋ ىسىندە ايتارلىقتاي ىزدە­نىس­تەرىمەن شەتەلدىك ارىپتەستەرىن دە مو­يىنداتقان. كوپ جۇمىستىڭ ىشىندەگى ما­ڭىز­دىنىڭ ءبىرى – ەندوپروتەز، بۋىن الماس­تىرۋ ماسەلەسى.

ادام اعزاسى – جاراتىلىسىندا وتە قىزىق قۇبىلىس. مىقتى دەگەن تەمىردىڭ ءوزى ۋاقىت وتە كەلە قاجالادى، تاس مۇجىلەدى دەگەندەي، ادامنىڭ جاسى ۇلعايۋىمەن ونىڭ بۋىندارىنداعى سۇيىقتىق جوعالادى جانە بۋىندارى ابدەن توزىپ، ەسكىرەدى. سونىڭ سالدارىنان ۇلكەندەر تاراپىنان «اياق باسقان سايىن اۋىرسىنىپ، ءتىپتى اقساپ، ارتروز دامىپ، توباناياق بولىپ، ۇيدەن شىعا الماي وتىرمىن» دەگەن سوزدەردى ءجيى ەستيتىنىمىز راس. دەگەنمەن سول اياعىن باسا الماي قالعان جانداردىڭ ۋاقىت وتە كەلە تۇك بولماعانداي الشاڭ باسقانىن كورىپ تاڭدانعاندا، مۇڭداي عاجاپتىڭ توعزي قابىرعاسىندا جاسالعانىن ەستىدىك.

وسىنداعى №4 ورتوپەديا بولىم­شە­سىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، م.ع.ك. الەكسەي بەلوكو­بى­لوۆتان بۋىن الماستىرۋ جايىن سۇراپ سويلەستىك. «جاس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى بولاتىن وزگەرىستەردەن باسقا، بۋىندارعا كەرى اسەر ەتەتىن كوپتەگەن اۋرۋلار بار. ولارعا رەۆماتويدتىق پاتولوگيالار، پوداگرا جاتادى. سونداي-اق تۋا بىتكەن پاتولوگيالار دا كەزدەسەدى. ەندى ءبىر ساپ-ساۋ جۇرگەن جان جاراقات سالدارىنان بۋىندارىنا زاقىم كەلتىرەدى. كەز كەلگەن اۋرۋدىڭ ادامدى شارشاتاتىنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. ال ەگەر بۇل اۋىرسىنۋ بىرنەشە ايعا سوزىلسا، جان قيناۋمەن قاتار مۇگەدەك بولىپ قالۋ قاۋپىن توندىرەدى. مىنە، وسى جەردە پاتسيەنتتى ەندوپروتەزدەۋ – ناۋقاستىڭ زاقىمدالعان بۋىنىن جاساندى بۋىنمەن الماستىراتىن حيرۋرگيالىق وپەراتسيا قۇتقارادى. كوپ جاعدايدا وپەراتسيا بۋىن فۋنكتسياسىن تولىقتاي قالپىنا كەلتىرەدى. اۋىرسىنۋ، اقساقتىق جوعالادى، ەگەر قانداي دا ءبىر قيسىقتىق بولسا، تۇزە­تى­لەدى، ادامدار ادەتتەگى ءومىر سالتىنا ورا­­لا­دى. الەمدىك ستاتيستيكاعا سايكەس، جەر جۇزىندەگى بارلىق اۋىستىرىلاتىن بۋىن­داردىڭ 97 پايىزى تىزەبۋىندار مەن ۇرشىقبۋىندار. بۇل – ءبىزدىڭ باس­تى ماسەلەمىز. كەز كەلگەن قارت ادامدى ال­سا­ڭىز، ءبارىنىڭ تىزەسى اۋىرادى. قالعان 3 پا­­يىزىن يىق بۋىندارى، ساۋساقتارى، قول­­دارى، شىنتاقتارى مازالايدى»، دەيدى دا­رىگەر.

بۋىننىڭ توزعانىنىڭ ازابىن تارتقان جاننىڭ ءبىرى كوكشەتاۋلىق مۇرات ىدىرىس­ ۇلى باستان كەشكەنىن بايانداپ بەردى. ء«بىر جىل كولەمىندە قاتتى قينالدىم. تۇركياعا باردىم، ەلوردادا قىتايلىق دارىگەرلەرگە قارالدىم، شىمكەنتتە جاڭا بازار دەگەن جەردە عالامات ەمشى بار دەگەندى ەستىپ سول جاققا دا جول تارتتىم. تۇندە ۇيقى جوق، اۋىرسىنىپ باسا الماي، بارا-بارا بال­داقسىز قوزعالا المايتىن بولدىم. نەۆ­رولوگيا بولىمشەلەرىندە بىرنەشە رەت جاتىپ تا شىقتىم. ەش كومەك جوق. دياگ­نوزدى دۇرىس قويۋ قيىنعا ءتۇستى. اركىم ارقالاي ايتادى. سودان بالامنىڭ جول­داسى توعزي-عا قارالۋ جونىندە كەڭەس بەردى. مۇندا قارالۋعا كەلگەندە كت، رەنتگەننەن وتكەن سوڭ دياگنوزىمدى بىردەن قويىپ، ءبىر اپتادان كەيىن اۋرۋحاناعا جاتقىزدى. جانىما باتقانى سونشالىق، كۆوتا كۇتە المايتىن ەدىم. اقىلى تۇردە 2020 جىلدىڭ 3 اقپانىندا جاتىپ، 5-ىندە وپەراتسيا جاسادى. الەكسەي بەلوكوبىلوۆ پەن ۆالەري سەرىكباەۆ باستاعان جىگىتتەر ويداعىداي اتقارىپ، ەرتەڭىنە-اق «اياعىڭىزدى باسىڭىز» دەگەن. قازىر كۇنىنە 10 مىڭ، 15 مىڭ قادام جەر جۇرەمىن. جازدا وزدەرى شاقىرىپ تەكسەردى، الدا تاعى ءبىر تەكسەرىلۋىم بار. اۋىرعان بۋىننىڭ قاي جەردە ەكەنىن ۇمىتتىم» دەيدى.

الەكسەي الەكساندروۆيچتەن جالپى مەديتسينالىق تاجىريبەدە قانداي بۋىن­داردى اۋىستىرۋعا بولاتىنىن سۇرا­دىق. ول «توعزي كوپ سالالى ينستيتۋت بول­عان­دىقتان، مۇندا تراۆماتولوگيا مەن ورتوپەدياعا قاتىستى كوپتەگەن مانيپۋلياتسيالار جاسالادى. ءبىز كەز كەلگەن قيىن جاعدايدى جەڭە الامىز. كوبىنەسە رەۆماتويدتى ارتريتپەن اۋىراتىن، بىرنەشە جىلدان بەرى توسەكتەن تۇرماعان، ءبىر ەمەس بىرنەشە بۋىنى، تىزەسى مەن جامباسى زاقىمدانعان ادامدار كەلەدى. ونداي جاندارعا كەزەڭ-كەزەڭىمەن ءۇش-ءتورت وپەراتسيا جاسايمىز، كەيىننەن ول جۇرە باستايدى. بۇل عاجاپ ەمەس پە؟ شىندىعىندا، ادام اعزاسىن اۋىستىرعانعا تەڭ تاڭعاجايىپ دۇنيە. سونىمەن قاتار وتە كۇردەلى وپەراتسيالار جاسايمىز. ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، اۋىرعان، ىسكە جارامايتىن بۋىندى الىپ تاستاپ، جاساندى بۋىن يمپلانتاتسيالايمىز، ارتىنشا ول سول ادامنىڭ ءوز اعزا­سىن­داي جۇمىس ىستەيدى. ءبارى جاقسى بول­عان جاعدايدا ءبىزدىڭ ناۋقاستارىمىز سپورتپەن دە شۇعىلدانادى جانە وزدەرىن ەشنارسەدەن شەكتەمەيدى. بۇل شىندىق، ويتكەنى ءبىزدىڭ پاتسيەنتتەردىڭ اراسىندا اسكەر ادامدارى، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جانە اۋىر فيزيكالىق كۇش تۇسەتىن جۇ­مىس اتقاراتىن ادامدار دا بار» دەيدى ا.بەلوكوبىلوۆ

دارىگەرلەردىڭ ەسكىرگەن بۋىندى الماس­تىرۋ بويىنشا ايتارلارى ءبىراز كورىنەدى. نەگىزى بۋىننىڭ اۋىراتىنىن تۇراقتى تۇردە اۋىرسىنۋدىڭ تۋىنان، قوزعالىستا شەكتەۋلەر بولعاننان-اق بىلۋگە بولادى ەكەن. مىسالى، ەگەر تىزەڭىزدى تولىقتاي تۇزەتە الماساڭىز، وتىرىپ-تۇرۋىڭىز قيىنداپ، اۋىرسىنساڭىز، تىركەلگەن جەرىڭىز نەمەسە تۇرعىلىقتى مەكەنجايىڭىز بو­يىنشا ەمحاناداعى تراۆماتولوگ-ورتوپەد دارىگەرگە قارالۋىڭىز كەرەك. تەكسەرىلىپ، زاقىمدانعان بۋىننىڭ رەنتگەنوگرافيا­­سى جاسالعاننان كەيىن دارىگەر ودان ءارى ەمدەۋ تاكتيكاسىن انىقتايدى. اۋرۋ­دىڭ العاشقى كەزەڭىندە، ادەتتە، كون­سەرۆاتيۆتى ەم تاعايىندالادى. كون­سەر­ۆاتيۆتى جولمەن ەمدەۋ دارمەنسىز بول­عان جاعدايدا حيرۋرگيالىق ارالاسۋعا جۇ­گى­نە­دى. بۋىندارىندا اۋىر اۋرۋلارى بار ناۋقاستار ءۇشىن ەندوپروتەز سالۋ – بۇل تو­لىققاندى ومىرگە ورالۋدىڭ جالعىز مۇم­كىندىگى.

جارايدى، ەندوپروتەز جاساۋ كەرەكتىگى انىق ەكەن، ال ونىڭ جاسالمايتىن كەزدەرى، وپەراتسياعا قارسى كورسەتىلىمدەرى بار ما؟ دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، وپەراتسياعا قارسى كورسەتىلىمدەر ءابسوليۋتتى جانە سالىس­تىر­مالى بولىپ بولىنەدى. ءبىرىنشى توپقا ءجىتى جانە سوزىلمالى جۇقپالى اۋرۋ­لار، قاتتى ءبىر نەۆرولوگيالىق اۋرۋلار، اسقىنۋ ساتىسىنداعى پسيحيكالىق اۋرۋلار جاتادى. ارتىق سالماق پەن بۇلشىقەت اتروفياسى، ادەتتە سالىستىرمالى قارسى كورسەتىلىمدەر دەپ اتالادى، سەبەبى ولاردى تۇزەتۋگە بولادى.

ماڭعىستاۋ وبلىسى شەتپەدەن كەلىپ ەندوپروتەز جاساتۋشى پاتسيەنت اسان وڭايتجان ۇلى 2003 جىلى جامباسىنا ەندوپروتەز جاساتقان ەكەن. بىلتىر جول اپاتىنا تۇسكەندە پروتەزى تايىپ كەتىپتى. ەندى سونى تۇزەتتىرگەن اسان: «ەكى ساعاتتا جاسالعان وپەراتسيادا جامباستىڭ جىلىكپەن بەكيتىن ويىعىن ۇلكەيتىپ، سوعان پروتەز سالدى. ينستيتۋتقا جان-جاقتان قانشاما ادام بالداقپەن كەلىپ، ءوز اياعىمەن ءجۇرىپ كەتەدى، بۇل ۇلكەن كومەك قوي، وسىنداي كۇردەلى دۇنيەلەردىڭ ەلىمىزدە جاسالعانى قانداي قۋانىش»، دەيدى.

قازىرگى ەندوپروتەز بەرىك ءتوزىمدى قورىتپالاردان جاسالادى. بىرنەشە مەتالل بولىگى – تيتان، حروم، كوبالت جانە باسقا دا سىرعىمالى قاسيەتتەردى بويىنا جيناقتاعان پروتەزدەردەگى ءبىر-بىرىمەن جاناساتىن بولشەكتەردى امورتيزاتسيالاۋ جانە ۇيكەلىستەن توزباۋىن جاقسارتۋ ءۇشىن پوليەتيلەننەن نەمەسە كەراميكادان ىستەلىنگەن قوسىمشا استار دا پايدالانىلاتىن كورىنەدى. ەندوپروتەزدىڭ ورتاشا قىزمەت ەتۋ مەرزىمى پاتسيەنت دارىگەردىڭ بارلىق ۇسىنىمىن ساقتاعان جاعدايدا شامامەن 15-20 جىلدى قۇرايدى.

قاي ءىستىڭ دە قيۋىن كەلىستىرۋ سونى اتقارۋشى ماماننىڭ بىلىگى مەن بىلىمىنە، كاسىبيلىگىنە، تاجىريبەسىنە بايلانىستى ەكەنى انىق. ال ورتالىقتا ونداي ماماندار بارشىلىق. ءتىپتى ينستيتۋت تاريحىندا سوناۋ كەڭەستىك ۇلگىدەگى ۇرشىقبۋىن ەندوپروتەزىنىڭ پاتسيەنتكە شامامەن 40 جىل قىزمەت ەتكەنى ساقتالعان. جانە ول پاتسيەنت كاسىبي تۇردە كۇرەسپەن اينالىسىپ، ەندوپروتەزدەن كەيىن دە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جۇلدەلى ورىندارعا يە بولعان جان بولسا، ونى قوندىرىپ بەرگەن توعزي نەگىزىن قالاۋشى جانە العاشقى ديرەكتورى، ۇعا اكادەميگى، رەسپۋبليكانىڭ تراۆماتولوگيا-ورتوپەديا سالاسىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان، سول كەزدەگى جاس دارىگەر، ەڭبەك جولىن تسەلينوگراد قالاسىنىڭ وبلىستىق كلينيكالىق اۋرۋحاناسىندا باستاعان مارقۇم نۇرلان باتپەنوۆ ەدى. ول – 1996 جىلى قازاقستاندا العاش رەت ۇرشىقبۋىندى زاماناۋي نەمىس جانە شۆەيتساريالىق ەندوپروتەزدەرمەن ەندوپروتەزدەۋ، ال 2003 جىلى تىزە بۋىنىن ەندوپروتەزدەۋ ءادىسىن قولدانعان جان.

توعزي اشىلعان كۇننەن باستاپ اقش، شۆەيتساريا، گەرمانيا، فرانتسيا، تۇركيادان كەلگەن ۇزدىك الەمدىك وندىرۋ­شى­لەردىڭ ۇرشىقبۋىنى مەن تىزەبۋىنى ەندوپروتەزدەرىنىڭ 30-دان اسا مودەلىن سىناقتان وتكىزىپ، ەنگىزىپتى. سوڭعى جىلدارى توعزي-دىڭ ءۇش كلينيكالىق بولىم­شە­سىن­دە اشىلعان رەسپۋبليكالىق ەندوپروتەزدەۋ ورتالىعىندا جىل سايىن تىزە جانە ۇرشىقبۋىنىن ەندوپروتەزدەۋدىڭ 1500-دەن اسا وپەراتسياسى جاسالادى، ونىڭ جارتىسىنان كوبى كۇردەلى جانە رەۆيزيالىق پروتەزدەۋگە تيەسىلى.

سيرەك كەزدەسەتىن ءتۇستى مەتالداردىڭ ەندوپروتەزدەۋدەگى ورنىن بىلدىك. وسى رەت­تە وتاندىق ونەرتابىستى ءوندىرۋ پرو­تسە­سىن قان­شالىقتى جولعا قويۋعا بولاتىنى قىزىق­تىرادى. ەلىمىزدە اتالعان با­عىتتا جۇمىس باستالىپ كەتكەن. بىراق بۇل تەك ماتەريالداردىڭ بولۋىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جوعارى بىلىكتى كادر­­­­­لاردى دا قاجەت ەتەدى. مەديتسينالىق ماق­سات­تاعى بۇيىمدار ءوندىرىسىن اشۋ ءۇشىن شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمدىگى، د.سەرىكباەۆ اتىنداعى شىعىس-قازاقستان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن توعزي «تراۆماتولوگيا جانە ورتوپەديا اراسىندا ودان ءارى پايدالانۋ ءۇشىن تيتان جانە سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردان ءونىم شىعارۋ» بويىنشا جول كارتاسى ازىرلەندى. تراۆماتولوگيا جانە ورتوپەديا ءۇشىن قاجەتتى بۇراندالار، پلاستينالار، وزەكتەردى قامتيتىن ءبىرىنشى كەزەكتەگى يمپلانتتاردىڭ الدىن الا تىزبەسى جاسالدى. تراۆماتولوگيا جانە ورتوپەديا عزي جاعدايىندا قورىتپا ۇلگىلەرى بويىنشا كلينيكاعا دەيىنگى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى. جاقىن ارادا كلينيكالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.