الماتىدا "شىڭعىز حان" كىتابى جارىق كوردى

ادەبيەت • 27 قاراشا، 2020

الماتىدا "شىڭعىز حان" كىتابى جارىق كوردى

419 رەت كورسەتىلدى

الماتىدا ەرجان يساقۇلوۆ پەن ءزارىپباي ورازبايدىڭ «شىڭعىز حان» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتى «عىلىم ورداسىندا» وتكەن شارا التىن وردانىڭ 750 جىلدىعى اياسىندا قولعا الىنىپ وتىر، دەپ حابارلايدى Egemen.kz.

اباي قازبەك ۇلى

شارانى اشىپ جۇرگىزگەن ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى زيابەك قابىلدينوۆ كىتاپتىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى.

– بۇل كىتاپتا قازاقتىڭ تامىرىنىڭ تەرەڭدە ەكەنى، شىڭعىس حاننىڭ ۇلتىمىزبەن تىكەلەي بايلانىسى بار ەكەنى باياندالادى. ەرجان مەن ءزارىپباي اعالارىمىز تاريحشىلار مەن عالىمداردىڭ قولىنا جەتپەگەن دەرەكتەردى تاۋىپ، وسى كەرەمەت ەڭبەكتى جازىپ شىقتى. ءبىز وسى كىتاپتى وقىپ، ونداعى دەرەكتەردى ءسىڭىرىپ، ىزىمىزدەن ەرگەن جاستار مەن جاس عالىمدارعا ۇسىنا ءبىلۋىمىز قاجەت، – دەدى زيابەك قابىلدينوۆ.

اۆتور ەرجان يساقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، «جاميع ات-تاۋاريحتا» كەلتىرىلگەن تۇركىلەر مەن ونىڭ مۇعۋل تارماعىنا قاتىستى ەڭ ماڭىزدى دەرەكتەر ىرىكتەپ الىنىپ، كىتاپ سونىڭ نەگىزىندە جازىلعان.

– كىتاپقا «جاميع ات-تاۋاريحتا» كەلتىرىلگەن دەرەكتەردەن باسقا XV جانە XVI عاسىرلاردا پارسى تىلىندە جازىلعان شاراف اد-دين ءالي ءيازديدىڭ «زافار ناماسى» مەن مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ «تاريح-ي راشيدي» اتتى تۋىندىلارىنان تۇركى جانە مۇعۋل تايپالارىنىڭ پايدا بولعان ۋاقىتتارى تۋرالى، تۇركىلەردىڭ مۇعۋل تارماعىنان شىققان شىڭعىز حاننىڭ شەجىرەسى نۇح (ا.س.) مەن ادام (ا.س.) اتاعا تىرەلەتىنى جايلى، ءامىر تەمىردىڭ شىڭعىز حانعا وتە جاقىن اتالاس تۋىس ەكەندىگى، 1269 جىلى شىڭعىز حاننىڭ قايدۋ حان اتتى نەمەرەسىنىڭ باستاماسىمەن شاقىرىلعان تالاس قۇرىلتايىنىڭ شەشىمىمەن قۇرىلعان موعولستان جانە التىن وردا مەملەكەتەرىنىڭ كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار 1465 جىلى قۇرعان قازاق حاندىعىمەن ۇشتاساتىنى جونىندەگى وتە قۇندى جانە تىڭ دەرەكتەر قوسىلدى. كىتاپ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنا، اسىرەسە، ءبىزدىڭ جاستارىمىزدىڭ رۋحىن كوتەرىپ، ولاردىڭ ەلدىڭ جارقىن بولاشاعى جولىندا جان اياماي اتسالىسۋىنا زور ىقپال ەتەدى دەپ ويلايمىز، – دەيدى ەڭبەك اۆتورى.

سونداي-اق اۆتوردىڭ سوزىنشە وسى كۇنگە دەيىن شىڭعىز حاننىڭ شىققان تەگى «موڭعول» دەگەن قاتە ۇعىم قالىپتاسقان. ەرجان يساقۇلوۆ بۇعان قاتىستى دا تەرەڭ تۇسىنىك بەرەدى.

– «جاميع ات-تاۋاريحتىڭ» قازاقشاسى مەن ورىسشاسىن سالىستىرىپ زەرتەۋ بارىسىندا ونىڭ ورىسشا اۋدارماسىندا ورەسكەل قاتەلىكتەر مەن بۇرمالاۋلاردىڭ ورىن العاندىعى انىقتالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە تايپالاردىڭ، ادامداردىڭ، جەرلەردىڭ، تاۋلاردىڭ، وزەندەر مەن كولدەردىڭ اتاۋلارى مەن تاريحتارى ادام ايتقىزسىز وزگەرىستەرگە ۇشىراعان، قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى ەرتىس پەن بۇرقان قالدۇن تاۋلارىنداعى وزەندەردىڭ القابىن مەكەندەگەن تۇركىلەردىڭ مۇعۋل تارماعىنان شىققان شىڭعىز حان مەن ونىڭ رۋىنىڭ اتاۋى «موڭعول» دەپ قاتە اۋدارىلىپ، مۇعۋلدار مەن ولاردىڭ ەجەلگى كورشىلەرى بولعان كەرەيلەر مەن نايمانداردىڭ اتا-مەكەندەرىنىڭ ورىندارى اۋدارماشىلاردىڭ قولىمەن ەرتىس پەن بۇرقان قالدۇننان ءبىر ساتتە موڭعوليا جەرىنە اپارىلعان،ءسويتىپ ولار «موڭعولعا» اينالعان، – دەيدى اۆتور.

يگىلىكتى شاراعا وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى مەن باق وكىلدەرى قاتىستى. تۇساۋكەسەر راسىمىنە قاتىسقان بەلگىلى تاريحشى مامبەت قويگەلدى بۇل ەڭبەكتىڭ وتاندىق عىلىم مەن تاريح سالاسى ءۇشىن ماڭىزى تەرەڭ ەكەنىن ايتادى.

– وسى كۇنگە دەيىن وسىنداي كىتاپقا ءبىزدىڭ قولىمىز جەتپەي كەلدى. جالپى، ەرجان يساقۇلوۆ پەن ءزارىپباي ورازبايدىڭ تاندەمى بىزگە ۇلكەن-ۇلكەن كىتاپتاردى الىپ كەلدى. قازاق تاريحىن جاڭا كوزقاراس تۇرعىسىنان قورىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەڭبەكتەر جازۋدا. «شىڭعىز حان» كىتابىن «جاميع ات-تاۋاريحتىڭ» جالعاسى دەۋگە بولادى. ويتكەنى ىشىندە «جاميع ات-تاۋاريحتا» ايتىلاتىن قازاق تاريحىنا تىكەلەي قاتىسى بار رۋ-تايپالاردىڭ تاريحى ءجۇر. ءبىزدىڭ تاريحىمىز ءۇشىن بۇل ۇلكەن جەتىستىك. مۇنى حالقىمىزدىڭ تاريحي تانىمىنىڭ كەمەلدىككە قادام باسقانىنىڭ كورىنىسى دەپ باعالار ەدىم، – دەيدى مامبەت قويگەلدى.

كونفەرەنتسيا بارىسىندا قاتىسۋشى وزگە دە عالىمدار پىكىر ءبىلدىرىپ، كىتاپتىڭ كەيىنگى ۇرپاققا بەرەر پايداسى مەن تاريحي تۇرعىداعى ماڭىزىن سارالادى. كورنەكتى تاريحشى-عالىمدار اۆتورعا شىعارماشىلىق تابىس تىلەپ، قازاق تاريحىنا بەدەلى بيىك، ايتارى مول تۋىندى قوسىلعانىن ايتتى.

كۇننىڭ ماڭىزدى جانە وزەكتى جاڭالىقتارىن «ەگەمەن قازاقستان» تەلەگرام كانالىنان وقىڭىز