باۋىرجان مومىش ۇلى جۋالى اۋدانىنىڭ كولباستاۋ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. مىڭبۇلاق سياقتى تابيعاتتىڭ تىلسىمىن كوزبەن كورىپ، كوڭىلگە ءتۇيىپ وسكەن باتىردىڭ ءوزى دە سول مىڭبۇلاق سياقتى سان-سالالى، كوپ قىرلى تالانت يەسى بولعان. قارۋىن قالامعا ايىرباستاعان شاعىندا دا قازاقتىڭ ءسوز ونەرىنە سۇبەلى ۇلەس قوسقان ول «ۇشقان ۇيا» كىتابىندا ءوزىنىڭ اتا-تەگىن، ءومىر جولىن كەڭىنەن باياندايدى. ال، اسكەري جازبالارىنىڭ ءوزى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاڭا بۋىنىن تاربيەلەۋدە تاپتىرماس وقۋلىق بولعانى بەلگىلى. بۇگىندە باتىردىڭ كىندىك قانى تامعان كولباستاۋ اۋىلىنىڭ ورنىندا جۇرتى عانا قالعان. الايدا، قازاقتىڭ قىزعىش قۇسىنىڭ تۋعان جەرى دە ونىڭ ايبىنىن تانىتىپ، ارۋاعىن اسىرىپ تۇرعانداي. ۇلت قايراتكەرىنىڭ تۋعانىنا 110 جىلدىعىنا ارنالعان شارالار لەگى باتىردىڭ تۋعان جەرى جۋالى اۋدانىنان باستالدى. اسكەري عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور كيم سەرىكباي ۇلى، باتىردىڭ كەلىنى، جازۋشى زەينەپ احمەتوۆا باستاعان قۇرمەتتى قوناقتار اۋەلى جۋالى اۋدانىنا بارىپ، جەرگىلىكتى حالىقپەن جۇزدەستى. باتىردىڭ كوزىن كورىپ، باتاسىن العان ازاماتتار قىزىقتى ەستەلىكتەر ايتىپ، كوپشىلىكپەن وي ءبولىستى. بۇدان كەيىنگى شارا تاراز قالاسىنداعى اباي اتىنداعى ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانالار جۇيەسىندە جالعاستى. مۇندا دا جاستار ءۇشىن تاعىلىمى مول تاريحي ەستەلىكتەر ايتىلدى.

تاراز قالاسىنداعى ءبىر كەزدەگى «جەڭىس» ساياباعى بۇل كۇندە باۋىرجان مومىش ۇلى ەسىمىمەن اتالادى. وتكەن جىلى عانا كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، ساۋلەتتىك جاعىنان وزگەرگەن ساياباقتىڭ ورتاسىندا حاس باتىردىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشى تۇر. جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ باستاعان بىرقاتار ازاماتتار باتىر ەسكەرتكىشىنە گۇل شوقتارىن قويىپ، رۋحىنا تاعزىم ەتتى. بۇدان كەيىن باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ولەڭدەرى قامتىلعان «سارداردىڭ جىر ساربازدارى» اتتى كىتاپتىڭ تۇساۋى كەسىلدى. سونداي-اق، ب.مومىش ۇلى اتىنداعى «جەڭىس» ساياباعىنىڭ ىشىنەن سالىنعان «داڭق» زالىندا باۋىرجان مومىش ۇلىن ەسكە الۋ ماقساتىندا «تۇلعاسى تۇنعان ءتالىم» اتتى كەزدەسۋ كەشى ءوتتى. جيىندى وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ ءسوز سويلەپ اشىپ، جۇرگىزىپ وتىردى. اكىم ءوز سوزىندە بيىلعى جىل ۇلت رۋحانياتى ءۇشىن كەرەمەت جىل بولعانىن، ءال-ءفارابيدىڭ 1150، اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 175 جانە باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ 110 جىلدىعى ەكەنىن، باتىر باۋىرجاننىڭ ەرلىگىن دە، ەڭبەگىن دە قالىڭ قازاقتىڭ بىلەتىنىن، ونىڭ ءاربىر ءسوزى جاستارعا ءاردايىم ۇلگى بولاتىنىن اتاپ ءوتتى. بۇدان كەيىن كيم سەرىكباي ۇلى ءسوز الىپ، باتىرمەن العاش رەت 1975 جىلى ورتا ازيا اسكەري وكرۋگى مەن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ۇلى جەڭىستىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان كونفەرەنتسيادا كەزدەسكەنىن ايتتى. «باۋىرجان مومىش ۇلى قازاقتىڭ كىم ەكەنىن سوعىس كەزىندە-اق كورسەتكەن تۇلعا. ول كىسى مەنىڭ كەلەشەگىمە دە سەبەپ بولدى. ول ءسوز جوق دارىندى اسكەري ويشىل، قارىمدى قالامگەر، تاعىلىمدى تاربيەشى»، دەي كەلە، ۇزاقباي قارامانوۆ، شايسۇلتان شاياحمەتوۆ سياقتى كورنەكتى قايراتكەرلەر تۋرالى دا ەستەلىگىمەن ءبولىستى. سونىمەن قاتار، كيم سەرىكباي ۇلى بەردىبەك ساپارباەۆقا ءوزىنىڭ باتىر تۋرالى جازعان ەڭبەكتەرىن سىيعا تارتتى.

«عالىمدار سونگەن جۇلدىزداردىڭ وزدەرىنىڭ جارىعى ميلليون جىلدارعا جەتەتىنىن ايتادى عوي. اتا دا سول سياقتى جاساي بەرەدى دەپ ويلايمىن. اتا ۇيات، ار-نامىس دەگەن ۇلى ۇعىمدى تۋ ەتىپ كوتەرگەن ادام ەدى. قانداي قوعام، زاماندا بولسا دا اتانىڭ ورىنى زور. «مومىش ۇلىنىڭ كەلىنى» دەگەن اتاقتىڭ ءوزى ماعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى»، دەدى زەينەپ احمەتوۆا. سونداي-اق، ول بالاباقشالاردان باستاپ باتىر رۋحىنداعى اڭگىمەلەردىڭ ايتىلۋى كەرەك ەكەنىن دە جەتكىزدى. ال، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى باقىتبەك سماعۇل باۋىرجان مومىش ۇلى حاقىندا تەبىرەنە سويلەپ، ولەڭ وقىپ، «داڭق» زالىنا ب.مومىش ۇلى اتىنداعى «نامىس» توسبەلگىسى مەن ءوزىنىڭ شىعارمالار جيناعىن تارتۋ ەتتى. جۋالى اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى ابىلقاسىم ەرگەبەكوۆ باتىر باۋكەڭمەن ءۇش رەت كەزدەسكەنىن، ول كىسىمەن كەزدەسۋ ءۇشىن ونىڭ جازعان بارلىق شىعارمالارىن زەرتتەپ وقىعانىن ايتىپ بەردى. جيىن بارىسىندا باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ نەمەرە ءىنىسى، ارداگەر جۋرناليست بەكەت مومىنقۇل باتىر تۋرالى ەستەلىگىمەن بولىسسە، اقىن، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى مارالتاي رايىمبەك ۇلى باۋىرجان مومىش ۇلىنا ارنالعان «سۇڭقاردىڭ سورى» اتتى ولەڭىن وقىپ بەردى.

بۇل كۇندە جۋالى اۋدانىنىڭ ورتالىعى باۋىرجان مومىش ۇلى اۋىلى دەپ اتالادى. سول اۋىلدا باتىر اتىندا ۇلكەن مۋزەي بار. اۋداننىڭ تالاپتى اۋىلىندا شەرحان مۇرتازا سالدىرعان مەكتەپكە دە ەر باۋكەڭنىڭ اتى بەرىلگەن. كەزىندە تۇعىرلى تۇلعانىڭ شىعارمالارى، سوعىستان جازعان حاتتارى، جالپى، باتىرعا قاتىستى دۇنيەلەر توپتاستىرىلىپ، 30 تومدىق كىتاپ بولىپ شىققان ەدى. باۋىرجان مومىش ۇلى ەسىمىن ۇلىقتاۋ مۇنىمەن توقتاپ قالمايتىنى انىق. اتى عاسىردان عاسىرعا جالعاسا بەرەتىن تۇلعانىڭ تاعىلىمدى عۇمىرى ۇرپاقتىڭ ەسىندە ماڭگىلىككە ساقتالادى.

جامبىل وبلىسى