پرەزيدەنت كەڭەس وتكىزدى

بىلتىر مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداعان العاشقى جول­داۋىندا سوت تورەلىگىندە گۋما­ني­زاتسياعا بوي الدىرىپ، قاتال جازالاۋ شارالارىنان الشاقتاپ كەت­كەنىمىزدى سىنعا الىپ، زاڭنا­مانى ىزگىلەندىرۋ ازا­مات­­تاردىڭ نەگىزگى قۇقىق­تارىن ۇمىتۋعا نەگىز بولماۋى تيىستىگىن، جىنىستىق زور­­لىق-زومبىلىق، پەدوفيليا، ەسىرتكى تاسىمالداۋ، ادام ساۋ­­داسى، ايەلدەرگە قا­تىس­تى تۇر­مىستىق زورلىق-زوم­بى­لىق جانە جەكە ادامعا، اسىرەسە بالالارعا قا­تىستى باسقا دا اۋىر قىل­مىس­­تار ءۇشىن جازانى كۇ­شەيتۋ قا­جەت­تىگىن ۇكى­مەتكە تاپ­سىرعان بولاتىن.

وتكەن اپتادا ساتباەۆ قالا­سىندا ورىن العان وقيعا­عا دا پرەزيدەنت نازار اۋ­داردى. مەملەكەت باسشى­سى شورناق اۋىلى مەن ساتباەۆ قالاسىنداعى وقيعالارعا بايلانىستى پرەزيدەنت اكىم­شىلىگىنىڭ باسشى­لىعى­مەن، تۇركىستان جانە قارا­عاندى وبلىستارىنىڭ اكىم­دەرىمەن جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشى­لى­عىمەن كەڭەس وتكىزدى.

«دەر كەزىندە قابىلدانعان شەشىم­دەر­دىڭ ارقاسىندا شورناق اۋىلى مەن ساتباەۆ قالاسىنداعى جاعداي تۇراقتالدى. تارتىپسىزدىكتىڭ قايتالانۋىنا ەشقانداي سەبەپ جوق. پرەزيدەنت جاعدايدى باقى­لاۋدا ۇستاپ، جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى، ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىقتى بۇزۋعا تال­پىنعان ارانداتۋشىلاردىڭ الدىن الۋدى، قۇقىق بۇزۋشىلاردى زاڭ اياسىندا جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى تاپسىردى. سونىمەن قاتار ول اتالعان ايماقتارداعى حالىقتىڭ ەڭ باستى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قاجەتتىلىكتەرىنە نازار اۋدارۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى. ال قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا كامەلەت جاسىنا تولماعان قىزدى زورلاماق بولدى دەگەن كۇدىكپەن ۇستالعان ساتباەۆ قالاسىنىڭ تۇرعىنىنا قاتىستى تەرگەۋ جۇمىستارىن جان-جاقتى جۇرگىزىپ، ونىڭ قورىتىندىسى تۋرالى جۇرتشىلىققا ناقتى اقپارات بەرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى»، دەپ حابارلادى بۇل تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى بەرىك ءۋالي.

ءيا، «قازاننىڭ قايناعانىن قارا، بالا­نىڭ ويناعانىن قارا» دەيتىن حالقىمىز ءۇشىن بالانى كوزدەن تاسا ەتپەۋگە باعزىدان ۇلكەن ءمان بەرىلگەن. بىراق بۇرىنعى قاۋىپ باسقادان – وتتان، سۋدان، ءتىلسىز جاۋدان ساقتاندىرار ەدى. ال قازىرگى ادام قولى دەپ اتاۋعا كەلمەيتىن ازعىندىق ارەكەتتەردىڭ ءار جەردەن كورىنىس بەرۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ زامان ازدى ما، ادام ازدى ما؟!

جاعداي باقىلاۋعا الىندى

كوڭىلگە مەدەت تۇتارلىعى، كۇللى قازاق­ستاندىقتاردىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرعان ساتباەۆ قالاسىنداعى جاعداي باقىلاۋعا الىندى.

ايتالىق، ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىمباەۆ 23 شىلدەدە كەشكى ساعات 21.00-دە ساتباەۆ قالاسىنداعى ىشكى ىستەر باسقارماسىنا 5 جاسار قىزدىڭ جوعالعانى تۋرالى ارىز تۇسكەنىن، جەدەل ىزدەستىرۋ ناتيجەسىندە بالدىرعان قالاداعى ءبىر ۇيدەن تابىلعانىن، جاس قىزدى زورلادى دەگەن كۇدىكپەن ءبىر ادام قاماۋعا الىنعانىن مالىمدەدى. سونداي-اق مينيستر كۇدىكتىنى تۇرعىندار وزدەرى جازالاماقشى بولعانىن اتاپ ءوتتى.

«بىرنەشە ادام كۇدىكتىنى ءوز قولدارىنا بەرۋدى تالاپ ەتىپ، جانجال شىعاردى. ولار بۇزاقىلىق جاساپ، پوليتسەيلەرگە قارسىلىق تانىتتى. تارتىپسىزدىككە جول بەرمەۋ ءۇشىن قوسىمشا پوليتسيا كۇشتەرى تارتىلدى، جاعداي باقىلاۋعا الىندى. بۇل جاعداي بويىنشا بىرنەشە باپپەن قىلمىستىق ءىس تىركەلدى، تەرگەۋ امالدارى جالعاسىپ جاتىر. ەلدەگى قوعامدىق ءتارتىپ پەن ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن پوليتسەيلەر بار كۇشىن جۇمسايدى»، دەدى ە.تۇرعىمباەۆ.

سونداي-اق ۆەدومستۆو باسشىسى قازاق­ستاندىقتاردى جەلىدەگى جالعان اقپاراتقا سەنبەۋگە شاقىردى.

«الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تاراپ جات­قان جالعان اقپاراتتارعا سەنبەڭىزدەر جانە ونى تاراتپاڭىزدار! تەك رەسمي اقپاراتقا سەنىڭىزدەر! ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ۇنەمى مونيتورينگ جۇرگىزىپ، جاعدايدى باقىلاپ وتىر. جالعان، نەگىزسىز اقپارات تاراتۋعا قاتىستى زاڭعا سايكەس قىلمىستىق جاۋاپ­كەرشىلىك قاراستىرىلعان»، دەدى ۆەدومستۆو باسشىسى.

ال ەلىمىزدەگى بالا قۇقىعى جونىندەگى ۋاكىل ارۋجان ساين بالانىڭ اناسىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ وتىرعانىن، سوت-مەديتسينا ساراپتاماسى جۇرگىزىلگەنىن، زاڭ ورگاندارىمەن، سونداي-اق پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ جونىندە ارى قارايعى ءىس-قيمىل تۋرالى سويلەسكەنىن جانە وقي­عانى بارلىق باعىت بويىنشا قاداعالاي­تىنىن جەتكىزدى. ياعني ۋاكىل ىشكى ىستەر مينيسترىمەن، قاراعاندى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارىمەن بايلانىسقا شىعىپ، زارداپ شەككەن بالانىڭ وتباسى وسى ءىس بويىنشا يۋۆەنالدى ادۆوكاتپەن، سونىمەن قاتار جاقسى پسيحولوگ-ماماننىڭ كومەگىنە سۇيەنۋى كەرەگىن جەتكىزگەن.

«بىرنەشە جىل قاتارىنان ءبىز بالا­لارعا جىنىستىق زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋ بويىنشا ىستەرمەن شۇعىلدانىپ كەلەمىز. ءتىپتى وسىنداي ءار قىلمىستىق ءىستى تىڭداۋدىڭ ءوزى قيىن، ال ونى بالالار مەن ولاردىڭ اتا-انالارى قالاي وتكەرەتىنىن ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. بالاعا قارسى مۇنداي قىلمىستى جاساعان ءاربىر قىلمىسكەردىڭ بارىنشا جاۋاپ بەرۋىنە قول جەتكىزەتىن بولامىز»، دەدى ول.

جازا جەڭىلدەتىلمەيدى

دەسە دە الەۋمەتتىك جەلىدە قىلمىس­كەر­لەردىڭ جازاسىن لايىقتى وتەمەيتىنى جو­نىن­دەگى ماسەلە ءجيى قوزعالىپ، وسى وراي­دا قالاداعى تارتىپسىزدىكتىڭ وسى ادىلەت­سىزدىككە قارسى كورىنىس ەكەنىن ايتۋشىلار دا بولدى. 

بۇل رەتتە پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋ­تاتى ءلاززات سۇلەيمەن پرەزيدەنت ق.توقاەۆ­تىڭ جىنىستىق زورلىق-زومبى­لىق پەن بالالارعا قاتىستى وزگە دە قىل­مىستاردى جازالاۋدى قاتايتۋ تۋرالى تاپسىرماسىنا سايكەس زاڭ شىعارۋشى ورگان اتىنان ءتيىستى زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلگەنىن ايتادى.

«ساتباەۆ قالاسىندا ورىن العان وقي­عا ءبارىمىزدىڭ جانىمىزدى اۋىرتتى. انا رەتىندە ەلىمىزدە بالالارعا قاتىس­تى زورلىق-زومبىلىقتىڭ تىيىل­ماي تۇرعا­نى قاتتى الاڭداتادى. بۇل ماسە­لە­نى ءوزىمىز دە، قوعام بەلسەندىلەرى دە ءجيى كوتە­رىپ كەلەمىز. سەبەبى ءبارىمىز ءۇشىن بالا­لا­رىمىزدىڭ قاۋىپسىز، جارقىن ءومى­رى – نەگىزگى باسىمدىق. سوڭعى جىل­دارى بۇل باعىتتاعى زاڭ نورمالارىندا وڭ وزگەرىستەر بار ەكەنىن ايتۋىمىز كەرەك. قىلمىسقا بارعان ادام زاڭ الدىن­دا قاتاڭ جازالانۋى كەرەك. سەبەبى قولدا­نىس­تاعى زاڭناما وعان مۇمكىندىك بەرەدى. سونى­مەن بىرگە بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەرى اۋىر قىلمىس­تار ساناتىنا جاتقىزىلدى. بۇل تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋىنا مۇمكىندىك جوق دەگەن ءسوز. ال بۇرىن تاتۋلاسۋعا جول بەرىلەتىن. بۇل باعىتتا جازالاۋ شارالارى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. زاڭداعى سوڭعى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلارعا سايكەس مۇنداي قىلمىس جاساعان ادام تۇرمەدەن مەرزىمىنەن بۇرىن بوساپ شىعا المايدى. سونداي-اق قىلمىسى ءۇشىن تاعايىندالعان جازا ءتۇرى وزگەرىسسىز قالادى، ول جەڭىلدەتىلمەيدى جانە مۇنداي جاعدايدا كەشىرىم اكتىسى قولدانىلمايدى. وسى ورايدا ايتا كەتەيىن، ءبىر توپ دەپۋتات بولىپ باستاما كوتەرىپ، قازىرگى تاڭدا «وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭ جوباسىن قاراپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – وسىعان دەيىن قالىپتاسقان، بىراق ءوزىن اقتاماي وتىرعان زاڭ نورمالارىنا ىرگەلى وزگەرىستەر ەنگىزۋ. بۇل باعىتتا بىزگە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بىرلەسە ارەكەت ەتۋگە دەگەن قۇلشىنىسى اسا ماڭىزدى. جاڭارعان، قوعام تالابىنا جاۋاپ بەرەتىن زاڭ نورمالارى – ماسەلەنى شەشۋدىڭ تەگەۋرىندى جولى. اتالعان وقيعا قانشالىقتى اۋىر بولسا دا، ماسەلە زاڭ اياسىندا شەشىلۋى جانە قىلمىسكەر قاتاڭ زاڭدىق جازاسىن الۋى ءتيىس. ءبىز وسىلاي زاڭعا ارقا سۇيەگەندە عانا قوعامداعى ءتارتىپتى جانە ءار ازاماتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتە الامىز»، دەدى سەناتور.

سەنىمگە تۇسكەن سەلكەۋ

الەۋمەتتانۋشى ەرلان سايروۆ بۇل ماسەلەگە وراي ايماقتاردى دامىتۋعا كوڭىل بولەتىن ۋاقىت جەتكەنىن، ساتباەۆتاعى جاعداي شاعىن قالالار پروبلەماسىن انىقتاپ بەرگەنىن ايتادى. ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، كەڭەس زامانىنان مۇرا بولىپ قالعان قالا قۇراۋشى كاسىپورىندارداعى كاسىپورىننىڭ يەسى كاپيتاليسكە اينالىپ كەتكەن، قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىنا، الەۋمەتتىك نىساندارعا جاۋاپ بەرگىسى كەلمەيدى. ال بۇگىندە ەلىمىزدە وتىزعا تارتا وسىنداي قالالار بار.

«بۇل قالالاردىڭ الەۋمەتتىك ينفرا­قۇرىلىمى، ادامداردىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋ دارەجەسى، بيۋدجەت ماسەلەسى سىن كو­تەر­مەيدى. سوندىقتان الەۋمەتتىك پروب­لەما وسى قالالاردان شىعاتىنى زاڭدى. مەملەكەت وسى قالالاردىڭ ينفرا­قۇ­رى­لى­مىنىڭ دامۋىنا، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ساپا­­لى جۇمىسپەن قامتىلۋىنا ءجىتى كوڭىل ءبولۋى كەرەك. ءىرى بيزنەس وكىلدەرى، وزدە­رى قوماقتى پايدا تاۋىپ وتىرعان قالا­لار­­دىڭ حالقىنا پانا بولا ءبىلۋدى ۇيرە­نۋى شارت. بۇل قالالاردىڭ الەۋمەتتىك ين­فرا­­قۇ­­رىلىمىن جوندەمەي، ەلىمىزدە حا­لىق­­تىڭ نارازىلىعى جۇيەلى تۇردە جانە تە­گەۋ­ىرىندى شىعاتىنى انىق، دەيدى ە.سايروۆ.

الەۋمەتتانۋشى سونىمەن بىرگە سات­باەۆ قالاسىنىڭ تۇرعىندارى سول پەدوفيلدى حالىقتىڭ قولىنا بەرۋدى تالاپ ەتىپ، كوشەگە شىققانىن، ازاماتتاردىڭ كوشەگە شىعۋىنىڭ باستى سەبەبى پولي­تسياعا سەنبەيتىنىن، بۇل نيگيليزمنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەتىنىن، دەگەنمەن، حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى ديالوگ وتە ماڭىزدى ەكەنىن ايتادى.

«پوليتسيا وكىلدەرىنە اقپاراتتى ۋاقتىلى بەرۋدى باستى نازاردا ۇستاۋ كەرەك. پەدوفيلدەرگە زاڭدى كۇشەيتكەنى وتە دۇرىس بولعان. بۇلاردى قاتاڭ سوتتاۋمەن قاتار، (پەدوفيلدىك فاكت دالەلدەنگەن جاعدايدا) لەزدە حيميالىق كاستراتسيا جاساۋ كەرەك. مۇنداي ادامدار ءومىر بويى تۇرمەدە ءوتۋى ءتيىس!»، دەدى ول.

مىنە، وسىلايشا ءبىر وقيعانىڭ بارىسىندا قوعامدا كۇردەلەنە تۇسكەن بىرنەشە ماسەلەنىڭ بارىنا كوز جەتە ءتۇستى. ياعني ءار ءىستى كەشەندى تۇردە جان-جاقتى اتقارۋدىڭ وزەكتىلىگى ايقىندالعانداي... ساتباەۆتاعى وقيعادان الار ساباق – وسى.