ءمۇيىزى قاراعايداي ۇيىمنىڭ قازاق­ستان­داعى وكىلدىگىنە جۇمىسقا كىرۋ ءۇشىن ۇمىت­كەر اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىن ءبىلۋى مىندەتتى ەكەن. ال قازاق ءتىلىن بىلەتىن­دەرگە ءسال عانا باسىمدىق بەرىلەتىن كورى­نەدى. ياعني قازاقشا بىلمەسەڭ دە بۇۇ-نىڭ ەلىمىزدەگى وكىلدىگىنە جۇمىسقا تۇرا الا­سىڭ. ال ورىسشا سويلەي الماساڭ، بەدەلدى ۇيىمنىڭ ىرگەسىنە جاقىنداۋ قيىن.

جوعارىدا اتاپ وتكەن حابارلامانى قانداي دا ءبىر شەتەلدىك جەكە كومپا­نيا تاراتسا تۇسىنەر ەدىك. ويتكەنى «قازانشىنىڭ ەركى بار، قايدان قۇلاق شىعارسا». الايدا بۇۇ – بۇكىل الەمگە ورتاق ۇيىم. ىرگەلى ۇيىمنىڭ جارعىسىندا تايعا تاڭبا باس­قانداي كورسەتىلگەن. بۇل ءسوزىمىزدى ء«بىز، بى­رىك­كەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ حالقى رەتىن­دە...» دەپ باستالاتىن پرەامبۋلا ايعاق­تايدى.

بالكىم، ورىس ءتىلى – بۇۇ-نىڭ رەسمي تىلدەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن العا تارتىپ، اقتا­لا­تىندار تابىلار. بىراق سالىستى­رىپ قاراساق، بۇعان دەيىن كسرو قۇرامىندا بولعان بىرقاتار مەملەكەتتە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ انا تىلىنە باسىمدىق بەرىلگەن. ماسەلەن، بۇۇ-نىڭ گرۋزياداعى وكىلدىگىنە جۇمىسقا تۇرۋ ءۇشىن اعىلشىن جانە گرۋزين ءتىلىن ءبىلۋ مىندەتتى. الدا-جالدا ۇمىتكەر ورىس ءتىلىن بىلسە، «نۇر ۇستىنە نۇر».

قازاقستان حالقىنىڭ كوپ بولىگى ورىسشا تۇسىنەدى دەگەن ارگۋمەنت تە بۇگىندە وزەكتى ەمەس. بىرىنشىدەن، توعىزىنشى تەرريتوريانى مەكەندەگەن تۇرعىنداردىڭ 12 ميلليونى، ياعني 70 پايىزعا جۋىعى قازاق ەتنوسىنا تيەسىلى. جىلدان-جىلعا «قارعا تامعالى قازاقتاردىڭ» سانى كوبەيمەسە، ازايىپ جاتقان جوق.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بىلتىر قازاقستان حالقىنا جول­داۋىندا تىلگە قاتىستى ماسەلەگە ەرەكشە توقتالىپ، «قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن»، دەپ مالىمدەگەنىن ۇمىتقانىمىز جوق.

باسقا-باسقا تالاي جىل شەتەلدەردە ديپلومات رەتىندە قىزمەت ەتكەن، بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىن ابىرويمەن اتقارعان ق.توقاەۆ ءتىل ماسەلەسىن جاقسى تۇسىنەدى. بەس ءتىلدى مەڭگەرگەن پوليگلوت پرەزيدەنتتىڭ قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى ءسوز قوزعاۋى دا سوندىقتان. بۇل بىرىنشىدەن.

ەكىنشىدەن، الەۋمەتتىك قوعام دا، بيزنەس تە مەملەكەتتىك تىلگە باسىمدىق بەرە باستادى. ماسەلەن، حالىقتىڭ جاپپاي قازا­قىلانا باستاعانىن، بيزنەستىڭ ءتىلى قازاق­شاعا اۋا باستاعانىن «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى جاقسى ءتۇسىندى. سوندىقتان «اتامەكەننىڭ» تورالقا توراعاسى تيمۋر ق ۇلىباەۆ باستاماشى بولىپ، قازاق ءتىلىن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس ءتىلى رەتىندە قالىپتاستىرىپ، دامىتۋعا ەكپىن بەرىلگەنىنە بىرنەشە جىل تولدى.

وسىلاردى ەسكەرە كەلە، جوعارىدا ايتىلعان بۇۇ-نىڭ حابارلاماسىندا ۇمىتكەرگە قويىلعان تالاپتا اعىلشىن، قازاق تىلدەرىن ءبىلۋ مىندەتتى دەپ كورسەتىلسە تۇسىنەر ەدىك. ءتىپتى ءۇش ءتىلدى مىندەتتەسە دە قاپالانباس ەدىك.

دەگەنمەن، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە الاڭداپ كەلگەن بۇۇ وكىلدىگى سول ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن مەڭگەرمەي، ولارمەن قالاي بايلانىس ورناتۋدى جوسپارلاعانى تۇسىنىكسىز. ايت­پەسە، حالىقارالىق ۇيىمنىڭ قازاق­ستان­داعى وكىلدىگىنە جۇمىسقا تۇرۋ ءۇشىن قويىلاتىن باستى تالاپتىڭ ءبىرى – قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋ بولۋى ءتيىس ەدى.

وسىندايدا وڭتۇستىك افريكا رەسپۋب­لي­كاسىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى، ادام قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسكەرلەرىنىڭ كوشىن باستايتىن، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى نەلسون ماندەلانىڭ مىنا ءسوزى ويعا ورالادى: «ەگەر ادامعا تۇسىنەتىن تىلىندە سويلەسەڭ، ءسوزىڭ ونىڭ باسىنا جەتەدى. ەگەر ونىڭ انا تىلىندە سويلەسەڭ، جۇرەگىنە جەتەدى». ول Time جۋرنالىنىڭ رەداكتورى ريچارد ستەنگەلگە بەرگەن سۇحباتىندا دا بۇل ماسەلەگە اينالىپ سوعىپتى. «ەگەر اعىلشىن تىلىندە سويلەسەڭ كوپ ادام تۇسىنەدى. اراسىندا افريكالىقتار دا بار. ال ەگەر افريكا تىلىندە سويلەسەڭ، ولاردىڭ تىكەلەي جۇرەگىنە جول تاباسىڭ»، دەيدى ول.

انگليالىق جازۋشى، اعىلشىن سوزدىگىنىڭ اتاسى سانالاتىن سەميۋەل دجونسون ء«تىل – حالىقتىڭ ءتۇپ-تامىرى» دەيدى. سەم مىرزانىڭ ەسىمى XVIII عاسىردا «تۇماندى البيوننىڭ» سينونيمىنە اينالدى. س.دجونسوننىڭ اعىلشىن تىلىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. ءسوز قادىرىن بىلەتىن سەم مىرزا حالىقپەن قاتىناستاعى باستى قۇرال ءتىل دەپ ءدوپ باسقانى دا سوندىقتان.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تاياۋدا «Egemen Qazaqstan» گازە­تىنە بەرگەن سۇحباتىندا دا مەملەكەتتىك تىل­گە قاتىستى پىكىرىن ءبىلدىردى. «قازاقتىڭ ءتىلى – قازاقتىڭ جانى! حالقىمىزدىڭ تاريحى دا، تاعدىرى دا – تىلىندە. مادەنيەتى مەن ادەبيەتى دە، ءدىلى مەن ءدىنى دە – تىلىندە»، دەگەن پرەزيدەنت ءتىل وتكەن تاريحپەن عانا ەمەس، بۇگىن مەن بولاشاقتى بايلانىستىراتىن قۇرال ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، قازاق ءتىلى بۇگىندە قازاقستان حالقىنىڭ عانا ەمەس، توعىزىنشى تەرريتورياداعى حالىق­ارالىق ديپلوماتيالىق ميسسيانىڭ دا قاتى­ناس تىلىنە اينالۋى ءتيىس. ياعني قا­زاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل تۇرعىسىندا ۇلىق­­تاي­تىن بولسا، قازاق ەلىندە قىزمەت ەتىپ جات­قان حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ دا، ەل­شى­لىك­تەردىڭ دە بەدەلى بيىك بولاتىنى ءسوزسىز.

P.S.: تاياۋدا پارلامەنت سەناتى مامانداندىرىلعان مەكەمەلەردىڭ ارتىق­شىلىقتارى مەن يممۋنيتەتتەرى تۋرالى كونۆەنتسيانى راتيفيكاتسيالادى. اتالعان قۇجاتقا سايكەس، قازاقستان اۋماعىنداعى بۇۇ مەكەمەلەرىنىڭ اكتيۆتەرى، كىرىستەرى جانە باسقا دا مەنشىگى بارلىق تىكەلەي سالىقتان بوساتىلادى. وسىنداي جەڭىلدىكتەرگە يە بولعان ىرگەلى ۇيىم قازاق تىلىندە سويلەيتىن حالىقتىڭ قۇقىعىن ەسكەرىپ، ەندى ابايدىڭ انا تىلىنە باسىمدىق بەرەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.