كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋ اۋقىمىنىڭ قۇنى قانشا؟

الەم • 26 ناۋرىز، 2020

كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋ اۋقىمىنىڭ قۇنى قانشا؟

ونى تولىقتاي توقتاتۋ ءۇشىن ايىنا 1 تريلليون دوللار كەتۋى مۇمكىن. بىزگە باسقا شارالار قاراستىرۋ كەرەك.

ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن تريلليونداعان دوللار قۇيۋعا كوپ قاراجات كەتەدى. اقىرىندا ونىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن حالىق سالىق تولەۋگە ءماجبۇر. ونىڭ ەكونوميكالىق سالدارى دا اۋقىمدى بولماق. 2019 جىلى اقش ەكونوميكاسى شامامەن $21 ترلن ءوندىردى. كەي كاسىپورىندار ءالى اشىق ەكەنىنە قاراماستان، ءار اي سايىن يزولياتسيادا بولۋ ەكونوميكاعا تريلليون دوللار شىعىن اكەلەدى. مۇنىڭ ورنىن تولتىرۋ قيىن بولماق، ويتكەنى كاسىپورىندار نە قىزمەتكەرىن جۇمىستان بوساتادى نەمەسە جابىلىپ تىنادى.

گۋبەرناتورلارعا بۇعاۋعا كونبەيتىن جاعدايمەن كۇرەسۋ ءۇشىن ەكونوميكانى تەجەۋگە تۋرا كەلدى. وسى ءبىر قۇندى اپاتالار دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن تولىقتاي ازىرلەۋگە مۇمكىندىك بەرمەك. سونداي-اق گۋبەرناتورلار وسى ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانىپ، دەنساۋلىققا زيان كەلمەيتىندەي ەتىپ ەكونوميكانى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە باس قاتىرۋى ءتيىس. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا سۇيەنسەك، اق ءۇي كەلەسى اپتادان باستاپ شەكتەۋلەردى جەڭىلدەتۋدى تالقىلاپ جاتىر. الايدا جەرگىلىكتى گۋبەرناتورلار ەكونوميكانى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە كۇش سالۋعا مىندەتتى.

ۇكىمەت قاۋىپسىزدىك شارالارىن قاراستىرىپ، كارانتيننىڭ سالدارى جەڭىل وتۋگە جاعداي جاساۋى كەرەك. شتات اكىمشىلىكتەرى مەن جەرگىلىكتى بيلىك كاسىپورىندارمەن كەلىسىپ، جۇمىسشىلاردىڭ دەربەس قاشىقتىق ساقتاۋىنا، ءجيى تەستىدەن وتۋىنە، يزولياتسيادا بولۋىنا، قاتاڭ شارالاردى ۇستانۋىنا مۇمكىندىك بەرۋى ءتيىس. تولىقتاي تىيىم سالۋعا قاراعاندا ۋاقىتشا شارالار ارتىق ەكەنى بەلگىلى.

ماسەلەن، شتاتتىڭ فەدەرالدى قارجىسىنىڭ ءبىر بولىگىن قوسىمشا توسەكتەر، جەلدەتكىشتەر، تەستىلەر، تۇمىلدىرىق پەن حالات الۋعا جۇمساۋ قاجەت. ءتىپتى، ايىنا 1 تريلليون دوللارعا قاراعاندا 100 ميلليارد دوللار كوپ اقشا ەمەس. پرەزيدەنت ترامپ وتكەن جۇمادا كومپانيالاردى تۇراقتاندىرۋعا قاتىستى زاڭ قابىلدايتىنىن مالىمدەدى. نيۋ-يورك گۋبەرناتورى ەندريۋ كۋومو سەكىلدى كەي گۋبەرناتورلار اق ءۇيدىڭ ءتيىستى سالالارعا كوڭىل ءبولۋىن سۇراپ وتىر. كومپانياعا تابىس اكەلەتىندەي سۇرانىس بار كەزدە كاسىپورىندارعا قارجى ءبولۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ ماسەلەن، General Motors قازىرگى تاڭدا ۇلكەن سۇرانىسقا يە جەلدەتكىشتەردى شىعارۋدى باستاپ كەتتى.

ۇكىمەت شەنەۋنىكتەرى بالعامەن ەمەس، سكالپەلمەن جۇمىس ىستەۋى ءتيىس. قاريا كىسىلەر مەن بۇعان دەيىن دەنساۋلىعى سىر بەرگەن ادامدارعا ۇيدە وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرىپ، دەنى ساۋ جاستاردىڭ جۇمىسقا كەلۋىنە مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. زەينەتكەرلەردىڭ تابىسى – زەينەتاقىعا ۆيرۋس كەدەرگى كەلتىرە المايدى. ولار ۇيدە وتىرا الادى. بۇكىل شتاتتى ەمەس، قاۋىپتى مەكەندەردى جابۋ قاجەت. تايۆان، وڭتۇستىك كورەيا، سينگاپۋردان ۇلگى الىپ، جاپپاي تەكسەرۋ جاساپ، ناۋقاسپەن بايلانىسقان ادامداردى تەز تاپقان ءجون. بىراق ەكونوميكانى تولىق توقتاتپاي، قاۋىپسىزدىك شارالارىن تولىقتاي ساقتاۋ كەرەك.

مۇنداي قادامنىڭ قىمباتقا ءتۇسۋى مۇمكىن، بىراق بۇل امەريكالىقتاردىڭ ايلىعى مەن شايلىعىن تابۋىن بۇزۋدان جاقسى. كوروناۆيرۋستىڭ پاندەمياسىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن جان-جاقتى، ويلاستىرىلعان، ءتيىمدى ساياسات جۇرگىزۋدىڭ ءساتى كەلىپ تۇر.

دجون ح. كوكرەين،

Wall Street Journal

اۋدارعان اباي اسانكەلدى ۇلى،

«Egemen Qazaqstan»