
– اقان قارعامباي ۇلى، «توميريستەي» اۋقىمدى جوبانى ءساتتى اياقتاۋىڭىزبەن قۇتتىقتايمىز. تاريحي ءمانى زور ءفيلمدى ءتۇسىرۋ بارىسىندا كوڭىلىڭىزدەگى بارلىق وي-تىلەگىڭىزدى جۇزەگە اسىرا الدىڭىز با؟ الدە ورىندالماي قالعان ساتتەر دە كەزدەستى مە؟
– قۇتتىقتاۋىڭىزعا راحمەت. ءبىز بۇل كارتينانى ەكى جارىم جىلعا جۋىق جاسادىق. «توميريس» ءفيلمى قاي جاعىنان كەلسە دە ۇلكەن ىزدەنىس، اۋقىمدى ەڭبەكتى تالاپ ەتتى. ەڭ العاش، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن، «اناعا اپارار جول» دراماسىنىڭ پرەمەراسىنان سوڭ باس پروديۋسەر ءاليا نازارباەۆا «توميريس» ءفيلمىن ءتۇسىرۋ جايلى ويىن ورتاعا تاستادى. «اناعا اپارار جولدى» تاماشالاپ، ريزا بولعان ەلباسى جاڭا باستامامىزعا قولداۋ ءبىلدىرىپ، اق باتاسىن بەردى. اۋەلدە جۇرەكسىنگەنىمىزبەن، كەيىن بۇل ۇسىنىستى كينو الاڭىندا ءوزىمىزدى كاسىبي مامان، ەڭ باستىسى قازاقتىڭ پاتريوت ازاماتى رەتىندە سىناپ كورۋگە تاپتىرماس مۇمكىندىك، تەڭدەسسىز تاجىريبە الاڭى دەپ قابىلداپ، تاريحي تۋىندىنى تۇسىرۋگە بەل بۋدىق.
جالپى، جوبانى جارىققا شىعارۋ ۋاقىتى ەكى جارىم جىل مەرزىمدى قامتىعانىمەن، نەگىزگى ءتۇسىرىلىم پروتسەسى 93 كۇنگە سوزىلدى. كەيبىر ساحنالاردا ءتۇسىرىلىم الاڭىندا 800-گە جۋىق اكتەر ءبىر مەزەتتە جۇمىس ىستەدى. شىعارماشىلىق توپ قۇرامىندا 400 ادام ەڭبەك ەتتى. ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى باستى ءتورت ۇلكەن لوكاتسيادا جۇزەگە اسىرىلدى. ولار – شونجى، قاپشاعاي، الماتى جانە كوكشەتاۋ ايماقتارى. الماتىداعى تۇسىرىلىمدەر نەگىزىنەن «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى جانىنداعى ۆاۆيلون تاريحي پاۆيلونىندا ءوتتى.
«توميريس» ءفيلمىن رەجيسسەرلىك تاجىريبەمدەگى ۇلكەن مەجە دەسەم بولادى. مازمۇندىق، كوركەمدىك تۇرعىدان تارقاتساق تا كەز كەلگەن سۋرەتكەر ءۇشىن اسا قىزىقتى تاقىرىپ دەپ سانايمىن. ماعان وسىنداي اۋقىمدى تۋىندىمەن جۇمىس ىستەۋگە، تاريحىمىزعا بويلاپ، ۇلى دالانىڭ داڭقتى تۇلعالارى ءومىرىن كينو تىلىندە سويلەتۋگە مۇمكىندىك سىيلاعانى ءۇشىن جاراتقانعا مىڭ دا ءبىر شۇكىر دەيمىن. جۇمىستىڭ سوڭعى نۇسقاسىن كورىپ وتىرىپ ء«توميريستى» تۇسىرگەن ەكى جارىم جىل ۋاقىتتى شىعارماشىلىق ادامى رەتىندە جاڭا تاجىريبە، باستامالارعا جەتەلەگەن جەمىستى جوبا بولدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىن.
– ءفيلمنىڭ وزەگى – ستسەناري عوي. بۇل جاعىنان قانداي تاريحي دەرەك نەمەسە ەڭبەك نەگىزگە الىندى؟
– فيلم يدەياسىن ءاليا نۇرسۇلتانقىزى مەن تيمۋر جاقسىلىقوۆ اقىلداسىپ، باستاپقى ماقساتى جۇيەلەندى. كەيىن تيمۋر جاقسىلىقوۆ تولىقتاي ستسەناريىن جازىپ شىقتى. نەگىزىنەن ءبىزدىڭ ستسەنارلىق توپ ۇلكەن بولدى. جالپى سانى 10-عا جۋىق ادام اتسالىستى. ديالوگتاردى بولەك ماماندار جازدى. بۇل تۇستا رەداكتورلار مەن كەڭەسشىلەردىڭ دە ەڭبەگى ەرەسەن. ال ەندى نەگىزگى ساۋالىڭىزعا كەلسەم، ستسەناري ەجەلگى گرەك تاريحشىسى گەرودوتتىڭ جازباسىنا سۇيەنىپ جازىلدى. ياعني، ء«توميريستىڭ» نەگىزگى ىرگەتاسى، قازىعى – گەرودوتتىڭ جازباسى.
– كەڭەسشىلەردەن كىمدەرمەن جۇمىس ىستەدىڭىز؟
– قازاقستاندىق بەلگىلى ارحيتەكتور، تاريحشى، اكادەميك الماس ورداباەۆپەن كەڭەستىك. عالىممەن شىعارماشىلىق بايلانىسىمىز «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمىنىڭ ءتۇسىرىلىمى كەزىندە باستالعان بولاتىن. كەيىن «اناعا اپارار جول» كارتيناسى جارىققا شىعار ساتتە دە جەمىستى بايلانىس ورناتتىق. بىلىكتى مامانمەن بىرلەسە جاساعان جۇمىسىمىز ەندى مىنە «توميريس» فيلمىندە دە جالعاسىپ وتىر.
– بۇعان دەيىن دە بىرنەشە تاريحي فيلم تۇسىرگەنىڭىزدى ەسكەرسەك، بۇل ء«توميريستىڭ» تاريحي تاقىرىپتى قاۋزاعان بۇرىنعى جۇمىستارىڭىزدان ەرەكشەلىگى نەدە دەپ ويلايسىز؟
– «توميريس» – اۋقىمدى جوبا. ەكى جارىم مىڭ جىل بۇرىن بولعان تاريحتى ەكراندا كورسەتىپ قانا قويماي، وقيعانى شىنايى سويلەتە ءبىلۋ سۋرەتكەر رەتىندە ماعان ءارى قيىن، ءارى قىزىق بولدى. ويتكەنى ۇلتىمىز ءۇشىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنا ەنگەن ايگىلى ساق پاتشايىمىنىڭ ەرلىگى كۇللى قازاق ءۇشىن قاستەرلى. ارقايسىمىزدىڭ بويىمىزدا ءتوميريستىڭ رۋحى بار. سوندىقتان دا قاتەلەسۋگە، بوساڭسۋعا جول جوق. وسى سەبەپتى دە ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى باستالعان ساتتەن باستاپ ۇزدىكسىز ىزدەنۋگە، ءار دەرەككە دەن قويىپ ساراپتاۋعا، ساق پاتشايىمىنىڭ بولمىسىن بارىنشا جان-جاقتى قىرىنان اشۋ جولىندا تەر توكتىك. باسقا تىرلىكتى ىسىرىپ قويىپ، ءوزىمىزدى تۇبەگەيلى «توميريسكە» ارنادىق.
– رەجيسسەر ءۇشىن ءاربىر جۇمىسى قىمبات، ىستىق. دەسەك تە، بۇگىنگە دەيىن تۇسىرگەن فيلمدەرىڭىزدىڭ ىشىندە جانىڭىزعا ايرىقشا جاقىنى، كوڭىلىڭىزدەن شىققانى قايسى؟
– بىلەسىز بە، بۇل جاعىنان كەلگەندە مەن جولى بولعان باقىتتى ادام شىعارمىن. فيلموگرافيامداعى ءار ءفيلمىم ءوزىم ءۇشىن ءبىرى ەكىنشىسىنە ۇقسامايتىن قىزىقتى ەموتسياعا تولى جوبالار بولدى. قايتالانباس اسەر الدىم. ارقايسىسىنىڭ كوڭىلىمدە وزىندىك ورنى بار. مەن بارلىق ءفيلمىمدى جاقسى كورەمىن. دەسەك تە، ءالى ىستىعى باسىلىپ ۇلگەرمەگەن ءارى ءتۇسىرىلىم بارىسىندا تىڭ تاجىريبەلەرگە باستاماشى بولعان ءدال قازىرگى ساتتەگى ەڭ اۋقىمدى جۇمىسىم بولعاندىقتان دا شىعار، بۇگىنگە دەيىن تۇسىرگەن فيلمدەرىمنىڭ ىشىندەگى ەرەكشەسى دە، قيىنى دا – «توميريس» بولدى دەپ ويلايمىن.
– ءتۇسىرىلىم جۇمىسىنا شەتەلدىك ماماندار تارتىلدى ما؟
– «توميريس» – تولىعىمەن وتاندىق ءونىم. تەك قانا كومپيۋتەرلىك گرافيكا سالاسى ماماندارىنىڭ كومەگىن شەتەلدەن قابىلداۋعا تۋرا كەلدى. قالعان جۇمىستىڭ بارلىعى تولىعىمەن قازاقستاندا اتقارىلدى. ءتىپتى ۆاۆيلوندى، ونداعى كير پاتشا ساحناسىن ءاۋ باستا ماروككو جەرىندە تۇسىرەمىز دەپ ويلاعان بولاتىنبىز. بىراق سوڭىندا اقىلداسا كەلە وڭتۇستىك افريكا قۇرلىعىنداعى تۇسىرىلىمنەن باس تارتىپ، ىرگەلى جۇمىستى ەلدە اتقارۋعا بەل بايلادىق. بۇل شەشىم، بىرىنشىدەن، قارجىنى ايتارلىقتاي ۇنەمدەسە، ەكىنشىدەن، وتاندىق كينو ونەرىنىڭ ءدال قازىرگى ساتتە ەشبىر مەملەكەتتەن كەم ەمەس ەكەندىگىن كورسەتكىمىز كەلدى. ءفيلمنىڭ قويۋشى سۋرەتشىسى قۋات تىلەۋباەۆ باستاعان سۋرەتشىلەر توبى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى جانىنداعى ءتۇسىرىلىم الاڭىندا قارتيناعا قاجەتتى بارلىق دەكوراتسيانى جاساپ شىقتى. ءسويتىپ، ۆاۆيلوندى ىزدەپ الىسقا ات ارىتپاي-اق، تۋعان جەردىڭ ءتورىن ءتيىمدى پايدالاندىق. وسى ورايدا ءتۇسىرىلىم باستالعاننان اياقتالعانعا دەيىن مەنىمەن بىرگە ءجۇرىپ، بارلىق باستاماما مۇددەلەس بولا بىلگەن شىعارماشىلىق كومانداما، اكتەرلەرگە العىسىم شەكسىز. اسىرەسە، جايداربەك كۇنعوجينوۆتىڭ «Nomad» جاتتىقتىرۋ لاگەرىن ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. ايتۋلى ورتالىق بىزگە ويداعى جۇمىستارىمىزدى تولىعىمەن ىسكە اسىرۋعا كەڭ مۇمكىندىك اشىپ بەردى. بۇلار شىن مانىندەگى ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشى. ەلىمىزدە وسىنداي ورتالىقتىڭ بارىنا قۋانىشتىمىن.
– توميريستەي تاريحي كەسەك بەينەنى كاسىبي ەمەس اكتريساعا بەرۋگە جۇرەكسىنبەدىڭىز بە؟
– سۇراعىڭىز ورىندى. قورقىنىش بولدى. توميريس ءرولى ءالميرانىڭ دەبيۋتتىك جۇمىسى بولعاندىقتان، البەتتە كۇماننىڭ بولۋى دا زاڭدىلىق دەپ ويلايمىن. راس، 100 پايىز سەنىمدى بولدىم دەپ ايتپايمىن. كۇدىك تە، قورقىنىش تا بولدى جانە ونىڭ بولعانى دا دۇرىس. سونىڭ ارقاسىندا جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيەدى. الايدا، ونداي سەزىم كاسىبي اكتەرمەن جۇمىس ىستەگەندە دە تۋادى. «كوز – قورقاق، قول – باتىر» دەمەكشى، جۇمىستى ناقتى باستاپ كەتپەيىنشە كىممەن جۇمىس ىستەسەڭ دە، سەنىمسىزدىك تيتتەي دە سەيىلمەك ەمەس. سوندىقتان تاۋەكەل دەدىم. جالپى، بۇل مەن ءۇشىن العاشقى تاجىريبە ەمەس. «رەكەتير» فيلمىندەگى باس كەيىپكەردى بەينەلەگەن سايات يسەمباەۆتىڭ دا كاسىبي ءبىلىمى بولماعان. سوندىقتان الميراعا دا سەندىم.
– قۇپيا بولماسا، ەڭ جوعارى قالاماقى كىمگە تولەندى؟ ىشتەي توميريسكە بولار دەپ توپشىلاپ وتىرمىز...
– جوق، جوعارى قالاماقىنى كيردىڭ بەينەسىن جاساعان گولليۆۋد اكتەرى گاسان ماسۋد الدى. مەن گاسانعا ايرىقشا توقتالىپ وتكىم كەلەدى. ريدلي سكوتتىڭ «اسپان پاتشالىعى» فيلمىندە سالادين پاتشانىڭ ءرولى ارقىلى تانىلعان گولليۆۋد اكتەرى شىن مانىندە ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى، ۇلكەن اكتەر. ونى كير پاتشانىڭ ءرولى ارقىلى تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. گاسان ماسۋدپەن شىعارماشىلىق تاندەم وتاندىق اكتەرلەر ءۇشىن ۇلكەن تاجىريبە بولدى دەپ ويلايمىن.
– سوندا كير پاتشاعا لايىق اكتەر قازاقستاننان تابىلماعانى ما؟ نەگە شەتەلدىك ماماننىڭ كومەگىنە جۇگىندىڭىز؟
– راس، ونداي وي اۋەلدە مەندە دە بولدى. كيردىڭ رولىنە كاستينگ جاريالانعان ساتتە ەڭ ءبىرىنشى وتاندىق اكتەرلەردى بايقاپ كوردىم. بىراق قانشا تىرىسسا دا ەكراننان قازاق ەكەندىگى ءبارىبىر كورىنىپ تۇردى. كوڭىلىمدەگىدەي بولمادى. ءسويتىپ شەكارالاس ورنالاسقان كورشى وزبەكستان مەن تاجىكستاننىڭ ارتىستەرىنە كير پاتشا رولىندە كورىنۋىنە مۇمكىندىك بەرىپ بايقاپ كوردىك. ولار دا ىشكى ويىمىزبەن قابىسپادى. كوكسەگەنىمىزدەي تيپتىك بەينەگە جولىقپادىق. ونىڭ ۇستىنە ۇزاق ويلانۋعا ۋاقىت تا تاپشى ەدى. سول سەبەپتى گولليۆۋد شەبەرىنىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. گاسان مىقتى اكتەر عانا ەمەس، جاقسى ادام دا. ءتۇسىرىلىم بارىسىندا تەز ءتىل تابىسىپ، جىلى قارىم-قاتىناستا تارقاستىق. وكىنىشكە قاراي ءفيلمنىڭ پرەمەراسىنا كەلە المادى.
– الدا تاعى قانداي شىعارماشىلىق جوسپارلارىڭىز بار؟
– ءدال قازىر «بوكسەر» فيلمىنە دايىندىق جۇمىستارىن باستاپ كەتتىك. فيلم يدەياسى ءاۋ باستا وليمپيادا چەمپيونى، بوكسشى سەرىك ساپيەۆتىڭ ومىرىنە ارنالعان ەدى. بىراق كەيىن اقىلداسا كەلە سەرىكتىڭ ءومىربايانىن نەگىزگە الا وتىرىپ، بوكسشىلاردىڭ جالپى جيىنتىق بەينەسىن جاساۋدى ۇيعاردىق. ياعني چەمپيون ءومىربايانىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ، بارلىق بوكسشىعا ورتاق تۋىندى جاساپ شىعارماق ويىمىز بار. كورەرمەندەرىمىزگە، اسىرەسە وسكەلەڭ جاس ۇرپاققا پارتيوتتىق رۋح بەرەتىن سپورتتىق دراما جانرىنداعى عۇمىرباياندىق فيلم بولادى دەپ كۇتىلۋدە. قازىر تۇسىرىلىمگە دەيىنگى دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ال جالپى ءتۇسىرىلىم اقپان ايىنا جوسپارلانىپ وتىر. ازىرگە ايتارىم وسى. قالعانىن فيلم جارىققا شىققان سوڭ كورەرسىزدەر.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن
نازەركە جۇماباي
جۇبانوۆ ۋنيۆەرسيتەتى باتىس وڭىردەگى IT حابقا اينالادى
ايماقتار • كەشە
رەفەرەندۋم كەزىندە ونلاين داۋىس بەرۋگە بولا ما
قوعام • كەشە
بقو مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتىنىڭ باس مامانى ۇستالدى
ANTIKOR • كەشە
سقو-دا ەگىس القاپتارىنا ءدان سەبۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە
ايماقتار • كەشە
«بولاشاق» ستيپەندياسىنا ءبىر كۇندە 55 ءوتىنىش تۇسكەن
ءبىلىم • كەشە
شقو تۇرعىنىنان قارۋ-جاراق پەن وق-دارىلەر تاركىلەندى
ايماقتار • كەشە
پرەزيدەنتكە ۇقك توراعاسى ەسەپ بەردى
پرەزيدەنت • كەشە
قارجى • كەشە
وتكەن جىلى ەلىمىزدە 446 مىڭ ءسابي دۇنيەگە كەلگەن
قوعام • كەشە
بالقاشتا سۋ دەڭگەيى شەكتى مولشەردەن 1 مەتر جوعارى تۇر
ايماقتار • كەشە
اقشولاقوۆ رەسەيدەن گاز تارتۋدىڭ وڭتايلى جولدارىن اتادى
قازاقستان • كەشە
مەملەكەتتىك گرانتتار بەرۋ بويىنشا كونكۋرس جاريالاندى
عىلىم • كەشە
قىزىلوردادا 214 مەملەكەتتىك قىزمەتشى جاۋاپقا تارتىلدى
قازاقستان • كەشە
شىمكەنتتە ورتەنگەن عيماراتتان ءمايىت تابىلدى
وقيعا • كەشە
12 جاستاعى قىزدى توناعان ۇرى ۇستالدى
قازاقستان • كەشە
ااك الاتىن تۇرعىندارعا گاز باعاسى تومەن بولادى
ۇكىمەت • كەشە
نۇر-سۇلتاندا مىڭداعان ءۇي گازعا قوسىلادى
ەلوردا • كەشە
ستۋدەنتتەردىڭ شاكىرتاقىسى 20 پايىزعا ارتادى
ءبىلىم • كەشە
بيىل 93 ەلدى مەكەن گازبەن قامتىلادى
قازاقستان • كەشە
اقتوبەدە وقۋشى قىزدى قاڭعىباس يتتەر تالاپ تاستادى
وقيعا • كەشە
ەلدەن زاڭسىز اقشا شىعارۋعا باقىلاۋ كۇشەيگەن
قوعام • كەشە
ىشكى نارىقتا گاز تۇتىنۋ كولەمى 35 پايىزعا ارتقان
ۇكىمەت • كەشە
تۇركىستان وبلىسىندا ەكى بالا شۇڭقىر سۋىنا باتىپ كەتتى
ايماقتار • كەشە
تەننيسشى الان قۇرمانعاليەۆ الدىنا جان سالمادى
سپورت • كەشە
پرەزيدەنت جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋدى تاپسىردى
پرەزيدەنت • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار