جەكە كاسىپكەرلىك – ەكونوميكا وزەگى

مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ ءبىرىن­شى كەزەكتە جەكە باستاما مەن ەركىن كاسىپ­كەرلىك ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ جانە ەلىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارت­تىرۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. بۇل فاكتورلار بۇگىنگى وتىرىس تاقى­رىبىنىڭ «كاسىپكەرلىكتى دا­مىتۋ – ەل ەكونوميكاسىن جاڭ­عىرتۋدىڭ نەگىزى» دەپ اتالۋىنا تۇرتكى بولعانىن ايتتى.

«بىلتىرعى جىل ءبىزدىڭ بيزنەس ءۇشىن تابىستى بولدى. ناقتى جۇمىس ىستەيتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 11 پايىزعا كوبەيىپ، 1،3 ميلليونعا جەتتى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءوندى­رەتىن ءونىم كولەمى 14 پايىزعا ارتىپ، 26،5 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى. ەكونومي­كا­داعى بۇل سالانىڭ ۇلەسى وتكەن جىلعى كورسەتكىش بويىنشا 25،6 پايىزدان 28،3 پايىزعا دەيىن ءوستى. بۇل جامان كورسەتكىش ەمەس. قازاقستاندا بۇرىن ءوندىرىل­مەگەن 500-دەن استام ءونىم ءتۇرى شى­عارىلا باستادى. ەكسپورتتىڭ تارالىم اۋماعى كەڭەيۋدە، وتان­دىق ونىمدەر الەمنىڭ 120 ەلىنىڭ نارى­عىنا جەتكىزىلۋدە. بىراق جەتىستىكتەرمەن بىرگە، بىرقاتار شەشىمىن كۇتكەن ماسەلە دە بار. بۇل – ىسكەرلىك احۋال، تاۋارلاردى وتكىزۋ نارىعى، قار­جى­لان­­دى­رۋدىڭ قولجەتىمدىلىگى سياق­تى ماسە­لەلەر»، دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

قازاقستان پرەزيدەنتى قولايلى ىسكەر­لىك ورتانى، بيزنەسكە ءتيىمدى قولداۋ كور­سەتۋدى جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋدى قام­تاماسىز ەتۋ جونىندەگى ءمىن­دەتتەردى بەلگ­ىلەپ بەردى. تاراتا ايتار بولساق، ق.توقاەۆ ەڭ الدىمەن قولايلى بيزنەس-ور­تانى قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىنە ەكپىن بەردى. وسى ورايدا پرەزيدەنت: «سوڭ­عى جىلدارى بيزنەستى الاڭ­دات­قان بىرقاتار ماسەلە شەشىلدى. سالانى باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ بويىنشا شارالار قابىلداندى. مەم­لە­كەت­تىك ورگانداردىڭ تەكسەرۋلەرىنە قا­تىستى جۇمىستار رەتتەلدى»، دەدى.

مەملەكەت باسشىسى ەكىن­شى مىندەت رەتىندە ءتيىمدى بيزنەس­تى قول­داۋ كەرەكتىگىن اتادى. جەك­ە­لە­گەن يگى باستامالاردى جان-جاقتى ناسيحاتتاۋ، قولداۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم­دىعى بولىپ كەلگەنىن قوز­عاعان ق.توقاەۆ: «ەلباسى شەشىمى ب­ويىن­شا قولجەتىمدى نەسيە­لەن­دى­رۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 600 ملرد تەڭگە ءبولىندى. بۇل «قا­راپايىم» تاۋارلاردى ءوندىرۋدى ۇيىم­داستىرۋدىڭ كەرەمەت مۇمكىندىگى»، دەدى.

سونداي-اق پرەزيدەنت: «ءبىز­دىڭ زاڭ­نامادا دامىعان ەلدەر­دەگى­دەي سالىقتىق نەسيەلەر سياق­تى كەڭ تاراعان قۇرال جوق. ونى سالىق كودەكسىنە ەنگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. جاڭا كاسىپ­­ورىندار 3-5 جىل مەرزىم­گە ينۆەس­تيتسيالىق سالىق نەسيە­لەرىنە قول جەتكىزۋى ءتيىس. بۇل بيز­نەسكە نارىقتا ورنىعىپ، ءوزىن-ءوزى اقتاۋعا مۇمكىندىك بەرە­دى. بيزنەستى دامىتۋدىڭ ۇلكەن الەۋەتى وتباسىلىق كاسىپ­كەر­لىك تاجىريبەسىندە جاتىر. ساراپشىلار­دىڭ باعالاۋى بويىنشا، ەۋروپالىق كومپانيالار­دىڭ 60%-ىن ۇرپاقتان-ۇرپاق­قا بەرىلەتىن بيزنەسكە، ياعني وتباسى­لىق كاسىپورىندارعا جاتقىزۋعا بولادى. فينليانديا، گەرمانيا، فرانتسيا، جاپو­نيا، وڭتۇستىك كورەيا، شۆەيتساريا سەكىل­دى ەلدەر – وتباسىلىق كاسىپكەرلىك­تىڭ كوشباس­شىلارى. ۇكىمەت «اتامەكەن» ۇكپ-مەن بىرلەسىپ، وسىنداي تاجىريبەنى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ورنىقتىرۋ ماسەلەسىن ويلاس­تىرۋى قاجەت»، دەدى. بۇدان بولەك، مەملەكەت باسشىسى 2025 جىلى ەكو­نومي­كاداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسىن 35-40%-عا جەتكىزۋ مىندەتىن العا قويدى.

ءۇشىنشى مىندەت رەتىندە باسەكەگە قابى­لەتتىلىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ ماسە­لەسى اتالدى. وسى ورايدا پرەزيدەنت باعا­لار­دىڭ نەگىزسىز وسۋىنە جول بەرمەۋ، اشىق باسەكەلەستىككە كەدەرگى كەلتىرمەۋ قاجەت­تىگىنە نازار اۋداردى.

بۇدان كەيىن مەملەكەت باس­شى­سى نارىقتى دامىتۋ ىسىنە ما­ڭىز بەردى. «وتاندىق بيز­نەس­تىڭ ىشكى جانە سىرتقى نارىق­تار­عا قول­جەتىم­دىلىگىن كەڭەيتۋ ءجونىن­دە شارا­لار قابىلداۋ قاجەت»، دەگەن پرەزيدەنت جاھان­دىق باسەكە­لەستىك جاعدايىندا ىشكى نارىقتى قورعاۋ دا وزەكتى ەكەنىن جەتكىزدى.

سونداي-اق ق.توقاەۆ مەملەكەت پەن بيز­نەستىڭ كەڭ اۋقىم­دى ارىپتەستىگىن ور­نىق­­تىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتال­دى. ونىڭ ايتۋىنشا مەملەكەت-جەكە­مەنشىك ارىپتەستىگىنىڭ الەۋەتىن اي­قىنداۋ قاجەت. وتكەن جىلداردا الەۋمەت نىساندار – اۋرۋحانالار، بالاباقشالار، مەكتەپتەر سالۋدا مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىگى كەڭىنەن قولدانىلدى.

مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا ارالاسۋىن شەكتەۋ ءىسى دە مەملەكەت باسشىسى تاراپىنان نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە اتالدى. «مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋىن شەكتەۋ قاجەت. ءبىز ەكونوميكاداعى مەملەكەت شەكاراسىن ايقىن انىقتاۋىمىز كەرەك. قيىن كەزەڭدە مەملەكەت ارقاشان ەكونوميكالىق ءوسۋدى قولداۋ اۋىرتپالىعىن ءوز موينىنا الدى. ۇكىمەتكە 1 قىركۇيەك­كە دەيىن مەم­لە­كەتتىك كومپانيالار ءۇشىن بارلىق رۇق­سات ەتىل­گەن قىزمەت تۇرىنە تەكسەرۋ ءجۇر­­گىزۋ­دى جانە ولاردى قىسقارتۋ ءجو­نىندە ۇسى­نىستار ەنگىزۋدى تاپسىرا­مىن. سونداي-اق ەكونوميكادا جاڭ­ا مەم­لەكەتتىك كومپانيالار قۇرۋعا مورا­توري جاريا­لايمىن»، دەگەن ق.توقاەۆ ەكونوميكا­نىڭ جۇيەلى تۇردە باسەكەگە قابىلەتتىگىن جەكە كاسىپ­كەرلىك قالىپتاستىراتىنىن ەسكە سالدى.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنت وتان­دىق كومپانيالاردىڭ قار­جىلىق تۇراق­تىلىعىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىنە دە باسىمدىق بەر­دى. مەملەكەت باسشىسى قازىرگى ۋاقىتتا بانكروتتىق راسىمدەرىن وتەي­تىن كاسىپورىندار سانى 4 مىڭ­عا دەيىن وسكەنىن، ولاردىڭ قارىزى 4 تريلليون تەڭگەدەن اساتىنىن اتاپ كورسەتتى. پرەزيدەنت وسى ورايدا ۇكىمەتتىڭ ەىدۇ ەلدەرىنىڭ وزىق تاجىريبەسىن پايدالانا وتىرىپ، بانكروتتىق تۋرالى زاڭنىڭ جاڭا نۇسقاسىن قابىلداۋ تۋرالى ماسەلەنى قاراۋى ءتيىس ەكەنىن ءسوز ەتتى.

وتاندىق كاسىپكەرلەردىڭ بيزنەس-داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، قۇزىرەتىن ارتتىرۋ ءىسى دە باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى ەكەنىن جەتكىزگەن پرەزيدەنت تەحنو­لوگيالىق وزگەرىستەر مەن ەنگىزىلگەن يننوۆاتسيالار ءومىر بويى جاڭا داعدىلار­دى ۇيرەنۋدى تالاپ ەتەتىنىن قوزعادى. «2025 جىلعا دەيىن قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعىنا 2 ميلليونداي جاس ازامات كەلىپ قوسىلادى. ورتا جانە جوعارى ءبىلىمدى ماماندارعا سۇرانىس ارتا­دى. تومەنگى بىلىكتى ماماندار ءۇشىن جۇ­مىس ورىندارى ازايادى»،  دەدى ق.توقاەۆ. پرەزيدەنت، سونداي-اق ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋعا قاتىستى تالاپتاردى كۇشەيتە تۇسەتىنىن جەتكىزدى.

سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدىڭ جوعارى باسشىلىعى وتاندىق بيزنەسپەن جۇيەلى ديالوگ جۇرگىزۋ ءۇشىن ۇلتتىق ينۆەستورلار كەڭەسى تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن الاڭ بولۋى ءتيىس ەكەنىن ايتىپ، ۇكىمەتكە كەڭەس جۇمىسىنىڭ جاڭا فورماتىن بەكىتۋ جونىندە جارلىق جوباسىن ازىرلەۋدى تاپسىردى.

وتىرىستا «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپ­كەرلەر پالاتاسىنىڭ باسقارما توراعاسى ابىلاي مىرزاحمەتوۆ، «Alageum Electric» اكتسيونەرلىك قوعامى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى ەركە­بۇلان ءىلياسوۆ، «Textiline» جاۋاپ­كەر­شىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى يننا اپەنكو، «گورمولزاۆود» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى اسەن جاقسىلىقوۆ، «مەthod» جاۋاپ­كەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى داگار داۆلەتوۆتەر بايانداما جاسادى.