ۇيقاستى ويلار، ماعىنالى عيبراتتار

وي مەن ءسوز زەرگەرىنىڭ:

حالىق ەك بىلىكتى دە تۇسىنىكتى،

ءپىر تۇتقان تەكتىلىكتى، كىسى­لىكتى.

ەس جيىپ، ەڭسە تىكتەپ، دەگى­زەيىك:­

 «قازاقتىڭ ءسوزى ءماندى، ءىسى مىق­­­­تى»، – دەگەنىنەن ۇلتىنىڭ ۇلىلىعىن، دانالىعىن، مۇباراك كەمەل جا­را­­تىلىسىن تانۋعا مەڭزەيدى. تا­مىرى تەرەڭگە بويلاعان ءتالىم-ءداس­تۇرىمىزدى، سارامان جولىمىز­دى، وبال، ساۋاپ، بورىشتى ءتۇسى­نە­تىنىمىزدى كو­ڭىل كوزىمەن، وي بەزبەنىمەن زاتى­مىزدىڭ اسىل­دىعىن شامىرقانا تول­عاپ ءتۇ­سىن­دىرەدى.

تاريح تۇڭعيىعىنا بارلاۋ جاسا­­­­عان، تۇرلاۋلى تۇجىرىمدار ءتۇي­گەن دەرەكتانۋشى اۆتور:

ءتىلدىڭ-داعى قاراما بولەگىنە

دىنىڭمەن دە جاسقاما، كەرەگى نە؟

تەگىڭ بىرگە جارالعان، تۋىس­سىڭدار،

زەيىن قويساڭ تاريح دەرەگىنە، – دەيدى «ادامزاتقا حات» جىرىن­­­دا. نەگىزىندە، ۇلى دالا پەر­­زەنتى – قا­زاق بالاسى تۋمىسىنان وي با­عىپ، زەرەك اتانىپ، ايات­تار مەن حاديس­تەردەگى «وي ءجۇ­گىرت­پەيسىڭدەر مە؟»،­ «زەر سال­­مايسىڭدار ما؟»، «اقىل­دى قول­­­­­­­دانبايسىڭدار ما؟» دەي­تىن ۇس­­تانىمداردى تۇعىرناما ەتكەندەي.

قارا ءسوزدىڭ قۇلجاسى، ولەڭ ءسوز­دىڭ ۇستاسىنداي قۇيقىلجى­تىپ تامىل­جىتادى:

ارمانداساڭ، بيىكتى ارماندا،

ءجونى بولەك بيىكتىكتىڭ جالعاندا.

ايالاي بەر ارمانىڭدى ارداقتاپ،

اسقارلار دا الاسارىپ قالعاندا.

الاسالار اسقاق بولىپ كورى­نىپ،

زاڭعارلارعا زامان قۇرىق سالعاندا،

جىگەر تانىت ارمان-قانات العاندا!

بۇل – قازاقتىڭ «الاسا تاۋ با­­سىندا دا الاسا، الپامسا اپاندا دا الپامسا» دەگەن نۇس­قالى ناقى­لىن ويعا تۇسىرەدى.

ۇلتتىڭ رۋح جىرشىسى، تار­لان­ تاريح تامىرشىسى «ۇلت­­­تى ءسۇيۋ – تەكتىلىك» دەگەن اقىن­­دىق سىر-لەبى­زىندە:

ۇلتتى ءسۇيۋ،

ۇلتشىل بولۋ – تۇلعالىق!

(تۇلعا بولۋ بۇيىرماعان  قۇلعا انىق).

باعى جانىپ، كوركەيەدى قاي ەل دە،

تۇتاسىمەن ۇلتشىل بولسا ءبىر حالىق.

تۇتاس بولۋ – ەلگە قونار ىرىس-باق،

ءمانىن ونىڭ ۇعا بىلسەك دۇرىستاپ.

كۇن كەشەدى جىككە، توپقا بولىنبەي،

ءبىر مۇددەمەن ءبىر ماقساتتا تىنىستاپ.

اتا جولى – اينىمايتىن وسيەت،

ۇلتتى ءسۇيۋ، ۇلتشىل بولۋ – قاسيەت.

ۇلت پەرزەنتى بولا بىلگەن ادامعا

وزگەلەر دە قادىر تۇتىپ باس يەد.

اقىندىق تۇلعاسى ايقىندال­عان قويشىعارا سالعارا ۇلىنىڭ ازاماتتىق تۇلعاسى اسقاق، سۋرەت­كەرلىك ۇستانىمى ايقىن سالي­قالىلىقپەن ورىلگەن، «ءىنجۋ وي­­لار»، «ۋىز سوزدەر» توگىلگەن جىر شۋماقتارىندا جاھاندانۋ جاع­­دايىنداعى «قوماعاي قوعام»، «ونە­گەسىز وركەنيەت»، تۇرمىس-ءتىر­شىلىك قايشىلىقتارى مەن ءتار­تىپ­سىزدىكتەر اقىننىڭ ويىن­ شىرماۋىقشا شىرماپ، جا­­­نىن جەگىدەي جەپ، سۇيەگىن سىر­قى­را­تادى.

«ءبىلىمدىنىڭ ويى – ءنار، ءسوزى – جۇ­­­پار» دەپ ءوزى ايتقانداي، وي جۇيە­سىن، ءسوز كيەسىن قالايشا قا­بىل­داپ، بەينەلەپ، سۋرەتتەپ، ويۋ­­لاپ، ناقىشتاپ تولىق تولعاپ سي­­پات­تايتىنىن تۇپ-تۋرا ءتورت ءجۇز­ تورتتاعاندارىندا دالەلدەپ كور­سەتكەن. ايتالىق:

1. ءار ادام – پاتشا، سەزىنسە سونى بولعانى،

اقىلى – ءۋازىرى، سابىرى – بەرىك قورعانى.

ءبىلىم مەن بىلىگى – جينالعان قازىنا.

كوكىرەك – سارايدىڭ كەمەل تولعانى،

سەزىنسە سونى بولعانى.

2. قارا جەر – قايتقاندارعا قالىڭ قۇنداق،

سول قۇنداقتا ءتان ەرىپ، جانىڭ تىنباق.

كەلگەندەرگە كەرەمەت كورىنەتىن

بۇل ءومىر – شەشىلمەيتىنمالىم جۇمباق.

3. كىسىلىكتى قاسيەتتەن ارىلتىپ،

قۇندىلىقتىڭ قۇلدىراۋىنىڭ جامانى-اي.

ادامداردىڭ اراسىنان سارىلتىپ،

ادام ىزدەتىپ قويعان زامانى-اي.

تەگىندە، وسىناۋ پالساپالىق ويعا، كوركەمدىك تاجىريبەلەرگە، ءمان­گە نەگىزدەلگەن تورتتاعاندار (رۋبايلار) ادامنىڭ رۋحاني­ جە­تى­لۋى­نە، ءوزىن-ءوزى تانۋىنا كە­ڭەس، ءتا­لىم بەرەتىن، ونەگەلى قا­عي­دات­تار، اقىل­شىلار، دانا­لىق ءدارىس­­تەر.

سونىمەن قاتار:

شىقساڭ دا شىڭعا ۇمىتپا،

ەتەكتە ەل بار ەكەنىن.

جاقسى دەپ بيىك قۇنىقپا،

قارا جەر قايىر مەكەنىڭ، –

دەيتىن ناقىلدار ومىرگە كوزقارا­سىڭ­دى قالىپتاستىرادى، تا­نى­­مىڭدى، پايىمىڭدى تەرەڭ­دە­تەدى، كوكىرەك-سارايىڭدى ساۋلە­لەن­دىرەدى.

زادىندا، ءسوز زەرگەرىنىڭ «ۇي­قاس­قا تۇسكەن ويلارىندا» قوعام تانىمىن قالىپتاستىراتىن تا­­ريحي سانا، حالىقتى ورتاق ءمۇد­دەگە تابىستىراتىن ۇلتتىق سانا، ادامدى پەندەلىكتەردەن تازارتاتىن ازا­ماتتىق سانا جانە رۋح، ءتىل، سە­زىم، كوڭىل بايلىعىن جاسايتىن كور­كەمدىك سانا بار.

كەۋدەسى جاقسىلاردىڭ التىن ساندىق، سۋرەتحانا دەگەندەي، ابانى جالپاق تارلان بوز قويشەكەڭ ىشكى سىرلارىمەن، تولقىندى ويلارىمەن ءبولىسىپ ورتاقتاستىرادى، «ادالدىقتىڭ جارىسىن» ۇيىم­داس­تىرادى، «ءبىلىم مەن بىلىكتىلىك ءبىر­لەس­تىگىن» قۋاتتايدى، «ءتول تا­ريح­تىڭ قالدىرماي جالعىز شە­گەسىن»، «قازىپ باق تاريحتى ار­عى، بەرگى» دەپ ماقساتكەرلىگىن ءمالىم­دەيدى.

سەرىك نەگيموۆ،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور