پارلامەنت ەلباسىنىڭ ەل يگىلىگىنە باعىتتالعان باستامالارىن قاجەتتىلىگىنە قاراي زاڭنامالىق تۇرعىدان ۋاقتىلى قامتاماسىز ەتتى. ماسەلەن, ءماجىلىستەگى Nur Otan پارتياسى فراكتسياسىنا مۇشە دەپۋتاتتاردىڭ باستاماسىمەن قولدانىستاعى زاڭناماعا «7-20-25» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى.
اتالعان باعدارلاما بويىنشا بىلتىر ەكىنشى دەڭگەيلى 8 بانك ارقىلى 4350 وتباسىنىڭ وتىنىمدەرى ماقۇلدانىپ, سونىڭ 3497-ءسى جالپى سوماسى 42 ميلليارد تەڭگەنىڭ جەڭىلدىكتى نەسيەسىن الدى. ايتكەنمەن, 1237 وتباسىنىڭ وتىنىمدەرى قاناعاتتاندىرىلعان جوق. بۇعان ولاردىڭ جەتكىلىكتى كىرىسى بولماۋى جانە نەسيەلىك تاريحىنىڭ ناشارلىعى, ياعني بۇرىنىراق بانكتەردەن العان قارىزدارىن وتەمەگەندىگى سەبەپ بولدى.
كوپتەگەن ازاماتتىڭ 20 پايىز مولشەرىندەگى باستاپقى جارنانى تولەۋگە مۇمكىندىگى جوقتىعىن ەسكەرگەن ەلباسى 2018 جىلعى 5 قازاندا جاريا ەتكەن «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى جولداۋىندا اكىمدەرگە جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن بىلىكتىلىگى جوعارى پەداگوگتەرگە, مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە, پوليتسەيلەرگە جانە وڭىرگە قاجەتتى باسقا دا ماماندارعا تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتتارىن بەرۋدى تاپسىرعان بولاتىن. بۇل رەتتە نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمدىگى وزگە ءوڭىرلەرگە ونەگە كورسەتىپ, باسپاناعا مۇقتاج 100 وتباسىنىڭ ءارقايسىسىنا باستاپقى جارنانى تولەۋ ءۇشىن 1 ميلليون تەڭگە مولشەرىندە قارجىلاي كومەك بەردى.
قازىر «7-20-25» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ قاراستىرىلۋدا. وسى ورايدا ءبىزدىڭ سايلاۋشىلارمەن بولعان كەزدەسۋلەرىمىزدە اتا-انالار ءوز بالالارىنا جەڭىلدىكتى يپوتەكامەن باسپانا ساتىپ اپەرۋگە رۇقسات بەرۋدى سۇراعانىن ايتا كەتكەن ءجون. سونداي-اق اۋىلدىق جەرلەردە قىزمەت ىستەيتىن مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر دە اتالعان باعدارلامامەن قالادان پاتەر ساتىپ العىلارى كەلەتىندىكتەرىن ءبىلدىردى.
ەلباسى كىرىسى تومەن كوپ بالالى, تولىق ەمەس جانە ءمۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارى بار وتباسىلاردىڭ قامىن ويلاپ, Nur Otan پارتياسىنىڭ حVIII سەزىندە ولارعا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى ارقىلى نەسيە ءوسىمىنىڭ مولشەرلەمەسى 2-3 پايىزدى قۇرايتىن تۇرعىن ءۇي زايمدارىن بەرۋدى تاپسىرعانى ءمالىم. بۇل ماقساتقا جاقىندا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى ناقتىلاۋ كەزىندە 50 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ قاراستىرىلدى. وسى يگى باستاماعا 7 جىل ىشىندە 350 ميلليارد تەڭگە جۇمسالماقشى. مۇنىڭ ءوزى جىل سايىن 6 مىڭ كوپ بالالى وتباسىن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ەلباسىنىڭ جالاقىسى تومەن جۇمىسكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن كوبەيتۋ ءۇشىن ولاردىڭ سالىق جۇكتەمەسىن ازايتۋ جونىندەگى باستاماسى دا زاڭ جۇزىندە نەگىزدەلىپ, ۇستىمىزدەگى جىلدان باستاپ جالاقىسى 25 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتەن (نەمەسە 63 مىڭ 125 تەڭگەدەن) تومەن 2 ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ جەكە تابىس سالىعىنىڭ مولشەرى بۇرىنعى 10 پايىزدان 1 پايىزعا دەيىن ازايتىلدى. بۇعان قوسا, ەلباسى «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» جولداۋىندا ۇكىمەتكە 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقىنى 1,5 ەسە, ياعني 28 مىڭ تەڭگەدەن 42 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ءوسىرۋدى تاپسىرعان بولاتىن. بۇل تاپسىرما دا زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتىلىپ, ىسكە اسىرىلدى.
حالىقتىڭ تۇرمىسى ءتومەن توپتارىن الەۋمەتتىك قولداۋدى كۇشەيتۋ ماقساتىن كوزدەگەن ەلباسىنىڭ Nur Otan پارتياسىنىڭ حVIII سەزىندە بەرگەن تاپسىرماسىنا سايكەس اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تاعايىنداۋ ءۇشىن از قامتىلعان جانە كوپ بالالى وتباسىلاردىڭ جيىنتىق كىرىسىن ەسەپتەۋ كەزىندە مىناداي تولەم تۇرلەرى – «كۇمىس القامەن» جانە «التىن القامەن» ناگرادتالعان كوپ بالالى انالار مەن كوپ بالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقىلار, مۇگەدەك بالالارعا بەرىلەتىن جاردەماقى جانە ستۋدەنتتىك ستيپەنديالار ەسەپكە الىنبايتىن بولىپ شەشىلىپ, زاڭداستىرىلدى. وسى جونىندە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى وتكەن جىلعى قاراشادا بولعان «ۇكىمەت ساعاتىندا» ۇكىمەتكە ءتيىستى ۇسىنىستار ەنگىزگەن بولاتىن.
سونىمەن قاتار قازىر قوعامدا وتباسىلاردىڭ جيىنتىق كىرىسىنەن زەينەتاقى تولەمدەرىن دا الىپ تاستاۋ قاجەت دەگەن پىكىر ايتىلۋدا. وسىعان وراي ۇكىمەت وتباسى كىرىسىنىڭ ءاربىر ءتۇرىن جيىنتىق كىرىسكە قانشالىقتى ورىندىلىعىن تالداي وتىرىپ, الداعى ۋاقىتتا ءتيىستى شەشىمدەر قابىلداۋى قاجەت.
ەلباسىنىڭ Nur Otan پارتياسىنىڭ حVIII سەزىندە بەرگەن تاپسىرماسىنا سايكەس 2019 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ ازاماتتىق قىزمەتشىلەردىڭ, مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن ۇستالاتىن ۇيىمدار قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى 30 پايىزعا كوتەرىلەدى. بۇل شارا دەنساۋلىق ساقتاۋ, ءبىلىم بەرۋ, الەۋمەتتىك قورعاۋ, مادەنيەت, سپورت, اۋىل شارۋاشىلىعى جانە باسقا سالالارداعى 1 ميلليوننان استام ازاماتتىق قىزمەتشىنىڭ ءال-اۋقاتىن ءبىرشاما ارتتىرۋعا ءمۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق حالىقپەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن اتقارۋشى ورگانداردىڭ ءتومەنگى بۋىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى ورتاشا العاندا 25 پايىزعا كوبەيتىلەدى.
سونىمەن بىرگە دەپۋتاتتار جالاقىنى ەسەپتەۋ ءۇشىن نەگىز رەتىندە قاراستىرىلىپ كەلگەن بازالىق لاۋازىمدىق ايلىقاقىنى الىپ تاستاۋ ارقىلى ەڭبەككە اقى تولەۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىپ ءجۇر. بۇل رەتتە بازالىق لاۋازىمدىق ايلىقاقىنىڭ مولشەرى 2011 جىلدان بەرى وسىرىلمەگەنىن دە ەسكەرگەن ءجون. ءبىزدىڭ ويىمىزشا, كەلەشەكتە بازالىق ەسەپتەۋ كورسەتكىشى ەڭ تومەنگى جالاقى بولعانى دۇرىس.
ەلباسىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم الۋدىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن ساپاسىن ارتتىرۋ, ستۋدەنت جاستاردىڭ جاتاقحاناداعى جاعدايىن جاقسارتۋ جونىندەگى باستاماسى دا ىسكە اسىرىلا باستادى. وسى ماقساتتا پارلامەنت كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ اكادەميالىق جانە باسقارۋ دەربەستىگىن كەڭەيتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ءتيىستى تۇزەتۋلەر ەنگىزىپ, ستۋدەنتتىك جاتاقحانالار قۇرىلىسى ءۇشىن جانە مەملەكەتتىك گرانتتار سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن قۇقىقتىق نەگىزدەر جاسادى.
ۇستىمىزدەگى وقۋ جىلىندا ءبىلىم گرانتتارىنىڭ سانى 20 مىڭعا ۇلعايتىلدى. قازىرگى تاڭدا 69 مىڭ 59 ستۋدەنت جوعارى وقۋ ورىندارىندا مەملەكەت ەسەبىنەن وقىپ ءجۇر. جوعارى ءبىلىمدى تەحنيكالىق كادرلار مەن اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندارىن دايارلاۋعا جۇمسالاتىن شىعىن ءاربىر گرانتقا شاققاندا 346,6 مىڭ تەڭگەدەن 635,8 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوبەيتىلدى. ايتكەنمەن, ۆەتەريناريا سالاسىنىڭ ماماندارىن دايارلاۋعا بولىنەتىن بيۋدجەت شىعىندارى بۇرىنعى مولشەردە قالعاندىعى قيسىنسىز دەپ سانايمىز. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلە دە وڭ شەشىمىن تابۋعا ءتيىستى.
ەلباسىنىڭ شاعىن نەسيە بەرۋدى كوبەيتۋ جونىندەگى باستاماسىن ىسكە اسىرۋعا وتكەن جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قوسىمشا 20 ميلليارد تەڭگە ءبولىنىپ, قارجىلاندىرۋ كولەمى 62 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى. الايدا جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا باعىتتالعان وسىنشا قارجىنىڭ 59,5 ميلليارد تەڭگەسى, نەمەسە 95 پايىزعا عانا يگەرىلگەن. ال ءبىز اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە بولعان سايىن جەكە كاسىبىن اشقىسى كەلەتىن ازاماتتاردىڭ ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ فيليالدارى تالاپ ەتەتىن كەپىلدىڭ بولماۋىنا بايلانىستى نەسيە الا الماي جۇرگەندىكتەرى جايلى شاعىمدارىن ەستىپ ءجۇرمىز. ويتكەنى ولارعا اۋاداي قاجەتتى اقپارات جەتپەي جاتىر. ايتالىق, ولار «اۋىل شارۋاشىلىعىن قارجىلاي قولداۋ قورى» اكتسيونەرلىك قوعامى (اق) اۋىلداعى تۇرعىن ۇيلەردى دە, جەردى دە, اۆتوكولىكتى دە, وزگە تەحنيكانى دا كەپىلدىك م ۇلىك رەتىندە قابىلدايتىندىعىنان بەيحابار بولىپ شىقتى.
وتكەن جىلدان باستاپ ساتىپ الىناتىن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى ءۇشىن سۋبسيديا بەرۋ دە ەنگىزىلگەن. اتاپ ايتقاندا, ليزينگتىك كومپانيالار تەحنيكا الۋ ءۇشىن سۇرايتىن 25 پايىزدىق باستاپقى تولەمدى شارۋالار «ءناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى قولداۋ» باعدارلاماسى بويىنشا بەرىلەتىن سۋبسيديا ارقىلى تولەي الادى. جالپى, اۋىل تۇرعىندارى كاسىپكەرلىكپەن اينالىسقىسى كەلەتىن ادامدارعا مەملەكەت تاراپىنان ءارتۇرلى جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلىپ وتىرعاندىعىن جانە «سىباعا» سياقتى باعدارلامالاردىڭ تيىمدىلىگىن بىلە بەرمەيدى. سەبەبى ولاردى كوپشىلىككە ءتۇسىندىرۋ, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ناسيحاتتاۋ جەتكىلىكسىز. «اۋىل شارۋاشىلىعىن قارجىلاي قولداۋ قورى» اق باسقارماسىنىڭ توراعاسى جاندار وماروۆتىڭ ايتۋىنشا, ءتىپتى مەملەكەتتىك تەلەارنالاردىڭ وزدەرى دە مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن قىرۋار اقى تولەۋدى سۇرايدى ەكەن. وكىنىشتى-اق!..
قىستا جاعىلعان كومىردىڭ قارا ءتۇتىنى بۋداقتاپ, تىنىستى تارىلتىپ تۇراتىن وڭىرلەردىڭ تۇرعىندارى ەلباسىنىڭ ەلدى گازبەن قامتاماسىز ەتۋدى جالعاستىرۋ جونىندەگى باستاماسىنىڭ يگىلىگىن كورەتىن كۇن دە الىس ەمەس: «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز قۇبىرىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندەگى جەلىسىنىڭ قۇرىلىسى وتكەن جىلعى جەلتوقسان ايىندا باستالدى. ونى اياقتاۋ جانە گيدروسىناقتان وتكىزۋ 2019 جىلدىڭ سوڭىنا بەلگىلەنىپ وتىر. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا, كەلەسى جىلى نۇر-سۇلتان قالاسىنا, اقمولا جانە قاراعاندى وبلىستارىنىڭ ەلدى مەكەندەرىنە «كوگىلدىر وتىن» بەرىلە باستايدى.
تۇيىندەي ايتساق, ەلباسىنىڭ الەۋمەتتىك باستامالارى بۇگىنگى تاڭدا ەل بيلىگىندەگى ساليقالى ساباقتاستىقتىڭ ناتيجەسىندە ءدايەكتى جالعاسىن تاۋىپ, حالىق يگىلىگىنە باعىتتالعان, اسا ماڭىزدى ءارى ۇزاق مەرزىمدى باعدارلامالار رەتىندە ىسكە اسىرىلۋ ءۇستىندە.
كارىباي مۇسىرمان,
پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, Nur Otan پارتياسى فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى
