قايىس ءتىلىپ، قامشى ورەدى

ايماقتار • 03 مامىر، 2019

قايىس ءتىلىپ، قامشى ورەدى

941 رەت كورسەتىلدى

م.وماروۆ اتىنداعى اۋىلداعى مەكتەپتىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ مۇعالىمى جيەنحان قاماناي ۇلى قولونەر ۇيىرمەسىن اشىپ، وندا وقۋشى ەر بالالارعا قامشى ءورۋدى، ساپتاۋدى ۇيرەتۋدە.

فاريدا بىقاي

ساباقتان تىس ۋاقىتتا وقۋشىلار قامشىنىڭ 18 ءتۇرىن ءورۋدى مەڭگەرىپتى. ول ءۇشىن ارنايى شەبەرلىك ساباقتارى وتەدى. بىزگە نۇربول بەرىكبول، حاقاباي اڭسات، مۇراتبەك اقجول، قابدىعالىم الديار، وسەرحان اقجول ەسىمدى جەتكىنشەكتەر قامشىنىڭ قايىسىن دايىنداۋ ءتاسىلىن، ءورۋدى، ساپتاۋدى قالاي ۇيرەنگەندەرىن تاجىريبە جۇزىندە كورسەتتى.

جيەنحان قامانايدىڭ ايتۋىنشا، قازاق قامشىنىڭ ءورىمىن ءتورت، التى، سەگىز، ون ەكى، ون ءتورت، ون التى تاسپادان ءورىپ جاسايدى. مىسالى، قامشىنىڭ اساۋ، قىزقۋار، كوكپار، دىراۋ، دودا قامشى، باقسى قامشى، بوزبالا، بايگە، دۇرە قامشى،سارىالا، جىلان باۋىر، بالا قامشى، اق قامشى، قانجار قامشى، كيەلى قامشى دەگەن سياقتى جيىرمادان اسا ءتۇرى بار ەكەن. ارقايسىسى ءارتۇرلى ورىلگەن، قولدانىلۋ ماقساتى، ەرەجەسى، جەكە ءتارتىبى بار.

– مىناۋ سابى جۋان، قولعا ۇستاۋعا ىڭعايلى اساۋ قامشى. قىزقۋار قامشىنى قىز قۋ كەزىندە پايدالانادى. كوكپار قامشى – بۇلدىرگەسى ۇزىن، سابى جىڭىشكە، اۋىزعا تىستەي سالۋعا ىڭعايلى ساپتالعان. دۇرە قامشى قازىر كەرەك-اق، دەپ ازىلدەپ تە قويدى ول بىزگە جىميىپ.

شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى قامشىنى قاي كەزدە قالاي ۇستاپ، قالاي قولداناتىنىن كورسەتىپ تە بەردى. بۇرىندارى داۋلى ورتادا تورەلىك ايتار كەزدە قامشىسىن ەكى بۇكتەپ ۇستاپ، جوعارى كوتەرگەن.

– سالت-داستۇرىمىزدە قامشىنى ۇستاۋ مەن قولدانۋدىڭ ەرەجەلەرى، ءتارتىبى بار جانە ونىڭ تاربيەلىك ءمانى جوعارى. قامشىنى وڭ قولعا ەكى بۇكتەپ ۇستاۋ كەرەك. ويتكەنى ونىڭ ءورىمىن سالبىراتىپ ۇستاۋ –ادەپسىزدىكتىڭ بەلگىسى دەلىنەدى. بۇرىنعى قازاق بىرەۋگە جول كورسەتكەندە باعىتتى قولمەن ەمەس، قامشىنىڭ ۇشىمەن نۇسقاعان. قامشىنى سىيعا بەرەردە، قولىنا ۇستاتپاي جەرگە تاستاۋدىڭ دا ءمانى ءۇيدىڭ قۇت-بەرەكەسى كەتپەسىن، ۇشىعى جەردە قالسىن، دەگەندى بىلدىرەدى، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.

قازىر وقۋشىلار «بالا قامشى»، «اسكەر قامشى»، «نەكە قامشى»، «باقسى قامشى»، «سۇندەت قامشى» سياقتى قامشىنىڭ تۇرلەرىن ءورىپ، ساپتاپ ۇيرەنۋدە.

قامشىنىڭ سابىن توبىلعىدان، ىرعايدان، قامىستان جاساۋعا، ەلىكتىڭ، كيىكتىڭ سيراعى مەن مۇيىزىنەن، تاۋتەكەنىڭ ءمۇيىزىنەن ساپتاۋعا دا بولادى ەكەن.

ال قۇرىلىمى ءورىم، ساپ، باس، ءدۇم، الاقان، بۇلدىرگە، ورام، كەجەگە، شەجەمەي، ايدار، مويناق، بۇركەنشىك، بۋناق، باۋىر، شاشاق، وزەك، ءتۇيىن، شىعىرشىق، توپشى، تۇينەك دەگەن بولىكتەرگە بولىنەتىنى كورىنەدى.

– بۇرىنعىلار سيىر مەن جىلقىنىڭ تەرىسىنەن يلەگەن قايىستان ورگەن ەكەن. قايىستى ءيىن قاندىرىپ يلەپ، تاسپانى سىمداي جىڭىشكە ەتىپ تىلەسىز. تاسپا بىركەلكى تۇسپەسە، ءورىمى دۇرىس شىقپايدى، – دەيدى مۇنداعى مۇعالىمدەر.

ءبىز اڭگىمەلەپ وتىرعان جيەنحان قاماناي ۇلى 1991 جىلدارى اتامەكەنگە العاشقى لەكپەن ورالعان قانداستارىمىزدىڭ ءبىرى. بۇل كۇندەرى اقسۋ قالاسىنا قاراستى اۋىلدىق اۋماقتاردا نەگىزىنەن موڭعوليادان ورالىپ، اتامەكەنگە ورنىققان بالالى-شاعالى كوپ بالالى وتباسىلار تۇرادى. مەكتەپتەرگە بالا تولدى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا ۇمىتىلىپ بارا جاتقان بۇرىنعى سالت-ءداستۇر، ۇلتتىق ويىندار،قامشى سەكىلدى قاسيەتتى زاتتارىمىز ورتامىزعا قايتا ورالدى.

جيەنحان اعامىزدىڭ ايتۋىنشا، حان سارايىنا جيىنعا كەلسە باتىرلار مەن بيلەر باكى، قامشى الىپ جۇرگەن ەكەن. ۋازىرلەر قامشىسىن الىپ قالسا، بيلەر دە، باتىرلار دا جيىندا ءسوز سويلەي المايدى. قامشىنىڭ سابى سىنسا ءبىزدىڭ حالىق جاماندىققا بالاعان. اتا-بابامىز ونى قارۋ رەتىندە دە، ءساندى دە ءماندى قۇرال رەتىندە دە پايدالانعان. قامشىمەن بالالاردى، بالا كوتەرە الماي جۇرگەن ايەلدەردى ەمدەگەن ەكەن. الىس جولعا شىققان ادام زيراتتاردىڭ ىشىنە تۇنەپ قالسا ەر-توقىمىن باسىنا جاستاپ، قامشىنى قاسىنا قوياتىنىن دا اڭگىمەلەپ بەردى.

جيەنحان مۇعالىمنىڭ اۋىل مەكتەبىندە اشىلعان ءۇيىرمەسىنىڭ بولىمدەرى قازىر اقسۋ قالاسىنداعى №1، №4، №8 ليتسەي مەكتەپتەرىندە جۇمىس ىستەيدى.

– اسىق جيناۋ، قامشى ورۋگە ارنالعان قولونەرشىلەر ءۇيىرمەسى 2004 جىلدان باستاپ جۇمىس جاساپ كەلدى. مەكتەپ ديرەكتورى بيجامال اقتاەۆا قولداۋ كورسەتۋدە. مەنىڭ ۇققانىم، ۇلتىمىزدىڭ بويىنداعى سالت-داستۇرگە، قولونەرگە دەگەن جاقىندىق قانىمىزدا بار نارسە بولعان سوڭ ۇرپاعى دا الىس كەتە المايدى ەكەن، – دەيدى جيەنحان اعا.

پاۆلودار وبلىسى