قازاقستان – دۇنيەدەگى ءار قازاقتىڭ قاستەرلى قۇبىلاسى

مەملەكەت باسشىسى، قاۋىمداستىق توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ IV قۇرىلتايىندا  سويلەگەن ءسوزى ارداقتى الەۋمەت! تورتكۇل دۇنيەدەگى قازاقتى تۋعان جەردىڭ توسىندە قاۋىشتىرعان وسى قۇ­رىل­تايعا كەلىپ وتىرسىزدار. بۇكىل ەلىمىز سىزدەردى قۇشاعىن اشىپ، شىن ءجۇ­رەك­تەن، قۋانىشپەن قارسى الۋدا. وسى كۇنى ەلىمىزدىڭ اقپارات قۇرال­دارى، زيالى قاۋىم، جاستار – بارلىعى دا سىزدەردىڭ كەلگەندەرىڭىزدەن حاباردار. جول­دارىڭىز اق بولسىن، قوش كەلدى­ڭىز­دەر دەگەن قۋانىشىمىزدى بىلدىرگىم كەلەدى. بارشاڭىزدى قاسيەتتى قازاق جەرىندە قارسى الىپ وتىرعانىما مەن دە زور قۋانىشتىمىن. ەۋرازيا تورىندەگى ۇلان-عايىر اتا­جۇرت­قا سىزدەر الەمنىڭ 35 ەلىنەن كەلىپ وتىرسىزدار. تۋعان توپىراققا ساعىنىش­تارى­ڭىز­دى ارقالاپ جەتكەندەرىڭىز ءۇشىن شىن جۇرەكتەن العىسىمدى بىلدىرەمىن. «قاسيەتتى قازاق جەرىنە، جەرۇيىق مە­كەن استاناعا كەلگەن «قادامدارىڭىز قۇتتى بولسىن، اعايىن!» دەپ تاعى ءبىر رەت ايتقىم كەلەدى. قىمباتتى باۋىرلار! قۇرىلتاي – تويلاسۋ ءۇشىن ەمەس، وي­لا­سۋ ءۇشىن شاقىرىلاتىن جيىن ەكەنىن بارشاڭىز بىلەسىزدەر. بابالارىمىز ەل تاعدىرى تارازىعا تۇسكەن تۇستا، جاڭا بەلەسكە قادام باسار شاقتا قۇرىلتاي شاقىرىپ، كەڭەس قۇر­عان. ءبىز بۇگىن سول يگى ءداستۇردىڭ ىزىمەن جينالىپ وتىرمىز. تاعدىر تالايىمەن تورتكۇل دۇنيەگە تارىداي شاشىلىپ كەتكەن اعايىننىڭ اتامەكەندە باسقوسۋى بارىمىزگە زور قۋا­نىش. دەسەك دە، بيىلعى قۇرىلتايى­مىز­دىڭ ءجونى بولەك، جولى ەرەك، ماڭىزى ايرىقشا. ويتكەنى، ءبىز ءتاۋ ەتەر تاۋەل­سىزدى­گى­مىز­دىڭ 20 جىلدىعى تۇسىندا جينالىپ وتىر­مىز. سوندىقتان، بۇگىنگى قۇرىل­تاي­دىڭ «قا­زاق ەلى» مونۋمەنتى جانىن­داعى مى­ناۋ ءبىز وتىرعان تاۋەلسىزدىك سارايىندا ءوتۋىنىڭ وزىندىك ءمانى بار! ەندەشە، وتكەنىمىز بەن جەتكەنىمىزدى باي­ىپتاپ الار ءسات تۋىپ وتىر، اعايىن. سو­نى مەن سىزدەرگە ءبىراز بايانداپ وتەيىن. قادىرلى قۇرىلتاي قوناقتارى! ءبىزدى بۇگىن وسى سالتاناتتى عيمارات­قا ورتاق نيەت، ورتاق ماقسات جيناپ وتىر. ول – ەلدىكتىڭ جايى، ەل بولۋدىڭ قامى. «ەر قونىسىنان ايىرىلسا، ەل ىرى­سىنان ايىرىلادى»، دەيدى دانا حالقىمىز. ەن دالانى ەركىن جايلاعان بابا­لا­رى­مىز قاشاندا ەل دەگەن ۇلى ۇعىمدى قۇ­ران­داي قاستەرلەپ، ۇرانداي ۇستانىپ كەلگەن. بوستان كۇندەر باستان اۋىپ، بودان كۇندەر باسقا تۇسكەن كەر زاماندا دا ەركىندىك پەن ەلدىكتەن ەشۋاقىتتا ءۇمىتىن ۇزبەگەن. بارشاڭىز بىلەسىزدەر، بۇگىندە جەر جۇزىندە مىڭداعان ۇلتتار عۇمىر كەشۋدە. الايدا، ءوزىنىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىن قۇرۋ ولاردىڭ بارىنە بىردەي بۇيىر­ماعان. الىپ پلانەتادان تۋىن تىگەر الاقانداي توبە تابا الماي جۇرگەن حالىقتار قانشاما! ولاردىڭ اراسىندا سانى جاعىنان قازاقتى سان وراپ كەتەتىندەرى دە بار. «باق باعالاعاننىڭ عانا باسىندا تۇرا­دى»، دەيدى. سوندىقتان ءبىز باسىمىزعا قونعان باقتى باعالاي بىلەيىك، اعايىن. اتالارىمىزدىڭ سان عاسىرلىق اڭ­سا­رى بولعان تاۋەلسىزدىكتى كوزدىڭ قاراشى­عىن­داي ساقتاپ، ونى نىعايتا بەرۋىمىز قاجەت. ءبىزدىڭ ارعى-بەرگى تاريحىمىزدا ەل­دىڭ ەڭسەرىلە كوشۋلەرى از بولماعان. اۋەلى، ەسكە تۇسىرسەك، «قايران دا مەنىڭ ەدىلىم» دەپ ەل ايىرىلعان زارلى كوش وشپەس ءىز قالدىردى. ۇلى دالا قاراتاۋدىڭ باسىنان قۇ­لا­عان قارالى كوشتىڭ دە كۋاسى بولدى. ودان بەرىدە تاعدىر تالايىمەن شەتەل اسقان شەرلى كوشتى دە باستان كەشىردىك. ال تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرىپ، جاسامپاز ومىرگە بەت بۇرعان بۇگىنگى كوشتىڭ ءجونى بولەك. بۇل اۋعان ەل قايتا ورالعان، ايى­رىل­عان اعايىن قايتا تابىسقان ۇلى كوش بولىپ سانالادى. ءبىز عاسىرلار  بويى زامانا داۋى­لىمەن جوڭكىلە كوشىپ، عاسىرلار توعى­سىن­دا تۋعان ەلدىڭ تورىنە  ءبىرجولا تابان تىرەدىك. مەن ءبىر ايتقان سوزىمدە: «كۇيىنسىن جاۋىڭ، ءسۇيىنسىن دوسىڭ، جيىلسىن قاۋىم، قۇيىلسىن كوشىڭ»، دەپ ەدىم. دۇشپاندى كۇيىندىرگەن، دوستى سۇيىندىرگەن قۇتتى كوش بولدى. ءبىز قانشا ەلىمىز كەڭ، وسىنداي كەڭ-بايتاق دەپ جۇرسەك تە، ءدال بۇگىنگىدەي ءوز مەملەكەتتىگىمىز بولعان جوق. قازاقتىڭ تابان تىرەيتىن، ءدال قازىرگىدەي ماعىنادا «ەلىم، جەرىم» دەيتىن مەملەكەتى بولعان جوق. ءوز باسقارۋشىلىعى دا بولعان جوق. مۇنداي اۋقىمدا ەلارالىق شەكارانى رەسمي شەگەندەگەن جوق. ءوزىنىڭ شىلبىر-تىزگىنى قولىنا تيگەن جوق. بارلىعىن ءبىز وسى ءبىر جيىرما جىلدا، قىسقا قاس قا­عىم ۋاقىتتا ورنىنا كەلتىردىك. اتا-با­بانىڭ ارمانىن ورىندادىق. ءبىز باقىت­تى ۇرپاقپىز. قادىرلى قاۋىم! الىستان ات سابىلتىپ جەتكەن اعايىن! ەستەرىڭىزدە بولسا، 1992 جىلعى تۇڭ­عىش قۇرىلتايدا: «قۇرىلتايعا قاتىس­قان قوناقتار قا­زاقستاننىڭ گۇلدەنىپ-كور­كەيگەنىنە تاياۋ جىلداردا كۋا بولار»، دەپ ايتىپ ەدىم. سونداعى تىلەگىم جاراتقانعا جەتكەندەي، ايتقانىم كەلىپ، قازاقستان از ۋاقىتتا الەمگە تا­نىلعان ايدىندى ەل بولدى. ەكو­نو­ميكاسى قۋاتتى، ساياساتى تۇ­راق­تى، جەرى داۋلەتتى، ەلى ساۋلەتتى مەملەكەت رەتىندە ىرگە ورنىقتىردى. بۇگىندە ءبىزدى بۇكىل الەم سىي­لاي­دى، ءبۇتىن دۇنيە ساناسادى. ويتكەنى، قازاق ەلى ادامزات تا­ري­حىن­دا بۇرىن-سوڭدى بول­ماعان قادامعا با­رىپ، اتوم قا­رۋىنان ءوز ەركىمەن باس تارتتى.  ياد­رو­سىز الەم قۇرۋ باستاماسى ارقى­لى جەر جۇزىنە ىزگىلىكتىڭ ونەگەسىن كور­سەتتى. ءبىز مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسىن ورنىق­تىرىپ، ەلىمىزدىڭ شەكاراسىن شەگەندەدىك. از جىلدىڭ اياسىندا ارقا توسىندە، مىناۋ وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعان، عاسىر­دىڭ عاجايىبى اتانعان ارايلى ەلور­دامىز، اسقاق استانانى تۇرعىزدىق. كەزىندە جەلمايا ءمىنىپ جەر شولعان اسان قايعى بابامىز ەسىلدىڭ بويىن كور­گەندە: «التى كۇندە ات سەمىرتىپ مىنەتىن جەر ەكەن»، دەپتى. سول ايتقانداي، سىزدەر التى جىلدا شىن مانىندە جەر­ۇيىققا اينالعان استا­نانى كورىپ وتىرسىزدار. قازاق جەرى تاتۋلىقتىڭ تۋىن تىگىپ، ۇلت­ارالىق، دىنارالىق كەلىسىمنىڭ الەم ۇلگى تۇ­تاتىن ايشىقتى مىسالىنا اينا­لىپ وتىر. قازاق حالقى ۇلىستى ۇيىس­تىرۋشى ۇلت رەتىندە وزگە ەتنوستاردى باۋىرىنا باسىپ، دانالىعى مەن دار­قاندىعىن كورسەتە ءبىلدى. وسى جىلدار ىشىندە ەلىمىز جاھان­دىق اۋقىمداعى 3 داعدارىستىڭ تول­ق­ى­نىنا توتەپ بەرىپ، جاڭا داۋىرگە قادام باستى. ءبىز داعدارىس تۇسىندا دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسكەن ەل اتاندىق. ەگەر 1994 جىلى ىشكى جالپى ءونىم ءار ادامعا شاققاندا 700 دوللاردان بولسا، بۇگىن ول جان باسىنا 9 مىڭ دوللاردان كەلىپ، ول 12 ەسەگە ءوستى! الەمدىك تاجىريبەدە ءوز تاۋەلسىز­دى­گى­نىڭ 20 جىلىندا مۇنداي ناتيجەگە ەش­قان­داي ەل قول جەتكىزىپ كورمەگەن ەكەن. ءبىز حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى بويىنشا تمد ەلدەرىنەن وزىپ، حالىقارالىق رەي­تينگتە 50-ءشى ورىنعا يە بولدىق. قازىر قازاقستان حالىقارالىق رەزەرۆتەر دەڭگەيى بويىنشا دۇنيەدەگى ال­عاش­قى 50 مەملەكەتتىڭ قاتارىندا. ۇلتتىق قوردى قوسقاندا، ءبىزدىڭ 73 ميلليارد دوللار قاراجاتىمىز بار. داعدارىس جىلدارىندا الەمنىڭ كوپ­تەگەن ەلدەرىندە جالاقى، زەينەتاقى، شاكىرتاقى قىسقارتىلىپ  جاتتى. ال ءبىز، كەرىسىنشە، بۇل كورسەتكىشتەردى جىل­دان-جىلعا ءوسىرىپ وتىرمىز. سوڭعى 10 جىلدا مۇعالىمنىڭ جال­اقىسى 5 ەسە، دارىگەردىڭ  جالاقىسى 7 ەسە، زەينەتاقىنىڭ ورتاشا مولشەرى 6 ەسە ءوستى. جىل سايىن 6 ميلليون شارشى مەتر­لىك تۇرعىن ءۇي سالۋدى جوسپارلاپ وتىر­مىز. جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5 پايىزعا دەيىن تومەندەيتىن بولادى. وتكەن جىلى ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ ءوسىمى 7 پايىزدى قۇرادى. ءبىز بۇل كورسەتكىشتەرگە توقمەيىلسىپ وتىرعان جوقپىز. بۇگىندە ءبىز يندۋستريالىق-يننوۆا­تسيا­لىق دامۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسى­رۋ­دامىز. بۇل باعدارلاما ەلىمىزدى جاڭا بيىككە شىعاراتىن بولادى. ءبىز شيكىزاتقا مالداناتىن، ونىڭ الەمدىك باعاسىنا الداناتىن ەل بول­ماۋعا ءتيىسپىز. كەن بايلىعى تاۋسىلماي قويمايدى. بارىنەن دە كەرەگى – ەل بايلىعى. ەل باي­لىعى دەگەنىم – باسەكەگە قا­بىلەتتى ەكو­نوميكا مەن جاڭا تەحنو­لو­گيا­نى يگەرگەن بىلىكتى ماماندار بولىپ تا­بىلادى. قازاقستاندا وتكەن ءبىر جىلدىڭ ءوزىن­دە 800-گە جۋىق ءوندىرىس ورنى قۇرىلدى. تاياۋداعى بىرنەشە  جىلدا  بىز قۇنى 8 تريلليوننان استام تەڭگە بولاتىن 300-دەن استام جوبانى جۇزەگە اسىرامىز. سو­نىڭ ارقاسىندا تاعى دا 200 مىڭ ادامعا جاڭا جۇمىس ورنى اشىلاتىن بولادى. ءبىز ەل دامۋىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق جوسپارىن جاسادىق. ول كەزەڭدە ەلىمىزدەگى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ كولەمى كەمىندە 30 پايىزعا ءوسۋى ءتيىس. جاقىن جىلدارى قازاقستان ەۋر­ازيا­نىڭ ءىرى كولىك تورابىنا اينالماقشى. قازىر ءبىزدىڭ ەلىمىز ارقىلى باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا اۆتوجولىنىڭ قۇرىلىسى قاۋىرت ءجۇرىپ جاتىر. ۇلى جىبەك جولىن جاڭعىرتاتىن بۇل ءدالىز ارقىلى جۇك جەتكىزۋ تەڭىز جو­لىمەن سالىستىرعاندا 3 ەسەگە قىس­قارا­تىن بولادى. بۇل جول شەتەلدەگى قازاق كاسىپكەر­لەرىنە دە مول مۇمكىندىك اشادى. قازاق ەلىنىڭ تابىستارى الەمدىك ساياساتتا دا سالتانات قۇرۋدا. ءبىز تمد جانە ازيا ەلدەرى اراسىندا العاش رەت ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتتىك. بەدەلدى ۇيىمنىڭ مىڭجىل­دىقتاعى العاشقى القالى ءسامميتىن وتكىزدىك. وتكەن جىلى وسى سارايدا 56 ەلدىڭ باسشىلارى باس قوسىپ، الەم دامۋىنىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىن تالقىلادى. استانا ءسامميتى قازاقتىڭ ابىرويىن جاھانعا جايىپ، ەلىمىزدىڭ جۇلدىزىن جوعارىدان جاندىردى. بۇيىرتسا، بيىل قازاق ەلى تاعى ءبىر بيىك بەلەستى باعىندىرايىن دەپ وتىر. ول – ەلىمىزدىڭ يسلام كونفەرەن­تسياسى ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋى. يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن 57 مۇشە ەلى بار بۇل ۇيىمنىڭ تىزگىنىن ۇستاۋ بىزگە زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. كۇللى مۇسىلماننىڭ باسىن قوسقان ۇيىمعا توراعالىق ەتۋ قازاقستاننىڭ يسلام الەمىندەگى بەدەلىن بيىكتەتە تۇسە­تىن بولادى. قازاق قازاق بولعالى ءبىز ءدال مۇنداي بيىككە كوتەرىلگەن ەمەسپىز. سول بەدەلدى بيىگىمىزدىڭ تۇعىرىنان تايمايىق، باۋىرلار! سامميتتەن كەيىنگى تاعى وراسان وقي­عانىڭ ءبىرى – قىسقى ازيا ويىن­دارى بولدى. استانا مەن الماتىدا قاتار وتكەن ءدۇبىرلى ازيادادا ەل سپورت­شى­لارى قۇرلىق بىرىنشىلىگىن جەڭىپ الدى. بۇل ءدۇبىرلى جارىس تا ەلىمىزدىڭ ابى­رويىن اسىرىپ، ايدىنىن تاسىتا ءتۇستى. بيىلعى جىلعى ءساۋىر ايىندا ەلىمىزدە كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكەنىن بارشاڭىز بىلەسىزدەر. بۇل سايلاۋ ءبىزدىڭ ەلدىگىمىز بەن ىنتىماعىمىزدىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتتى. ەلدىكتىڭ ەرەن ەرلىگىن، بىرلىكتىڭ بايان­دى جەمىسىن بۇكىل دۇنيەگە تاعى دا ءبىر پاش ەتتى. بىرلىك بولماي، ەلدىك بولماي­تىنىنا كوز جەتكىزدى. بىرقاتار ەلدەردە ورىن العان حالىق نارازىلىعىن ءبىلىپ وتىرسىزدار. ول تولقۋلار ەڭ الدىمەن الەۋمەتتىك ماسە­لەلەردىڭ اسقىنۋىمەن بايلانىستى. ءبىزدىڭ ەلدەگى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ – حا­لىقتىڭ ءال-اۋقاتى جىلدان-جىلعا جاق­سارىپ كەلە جاتقانىن ايعاقتاپ بەردى. سايلاۋدان كەيىن مەن حالىقتان كوپتەگەن قۇتتىقتاۋلار، تىلەكتەر الدىم. ولاردىڭ اراسىندا الىستاعى اعاي­ىن­نان كەلگەندەرى دە از ەمەس. وسى ورايلى ءساتتى پايدالانا وتى­رىپ، بارشاڭىزعا شىنايى العىسىمدى ايتقىم كەلەدى. شىن جۇرەكتەن شىققان ريزاشى­لى­عىمدى قابىل الىڭىزدار! ءبىر قازاق رەتىندە مەن عۇمىر بويى بىلىگىم مەن قايرات-قابىلەتىمدى قازاعىم ءۇشىن جۇمساپ كەلە جاتقان اداممىن. قۇداي دەنساۋلىق بەرسە، حالقىما ءالى دە ايانباي قالتقىسىز قىزمەت ەتە بەرەمىن دەپ سەنەمىن. قىمباتتى قانداستار! احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ: «ءسوزى جوعال­عان ەلدىڭ ءوزى دە جوعالادى»، دەگەن ءسوزى بار. ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە ءسوزىمىز ءتىرىلىپ، ءوزىمىز ەڭسە تىكتەدىك. بابادان جەتكەن قاسيەتتى قازاق ءتىلى­نىڭ وسى جىلدارى مەملەكەتتىك مارتەبە الىپ، قۇلاشىن كەڭگە جايا تۇسكەنىن بىلەسىزدەر. ەستەرىڭىزدە بولسا، 1991 جىلى قازاق مەكتەپتەرىندە وقيتىن شاكىرت­تەر­دىڭ جال­پى سانى 32 پايىز عانا بولاتىن. ءسوي­تىپ، ءبىزدىڭ ءتىلىمىز كەڭەس زامانىندا جويىلۋعا تاقادى. بۇگىندە ول كورسەتكىش ەكى ەسەگە ارتىپ، مەكتەپتەردە 1،5 ميلليوننان  استام بالا قازاق تىلىندە ءبىلىم الادى. ارالاس مەكەمەلەردى قوسقاندا، بار­لىق بالاباقشالاردىڭ 90 پايىزعا جۋىعى قازاق تىلىندە تاربيە بەرۋدە.  قازىر مەملەكەتتىك ورگانداردا ءىس ءجۇر­گىزۋ  نەگىزىنەن قازاق تىلىنە كوشىرىلدى. مەن «قازاقستان» تەلەارناسىنا بي­ىل كۇزدەن باستاپ تولىق مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتۋعا تاپسىرما بەردىم. بالالاردىڭ ءتىل ۇيرەنۋىنە كومەكتە­سە­تىن «بالاپان» دەگەن ارنايى تەلەارنا اشىلدى. تاياۋ كەزەڭدە قازاق تىلىندە «ءما­دە­نيەت»، «ءبىلىم» دەگەن جاڭا تەلە­ارنا­لاردى ىسكە قوسۋعا ازىرلىك جۇرۋدە. قازاق تىلىندە شىعاتىن باسىلىم­دار­دىڭ سانى دا جىل سايىن ارتا تۇسۋدە. ەگەر 1991 جىلى، ءبىز تاۋەلسىزدىك جا­ريالاعان جىلى، قازاقستاندا قازاق تىلىندە نەبارى 82 باسىلىم شىققان بولسا، بۇل كورسەتكىش بيىل 523-كە  جەتتى. ەلىمىزدەگى كىتاپتاردىڭ 80 پايىزدان استامى قازاق تىلىندە جارىق كورۋدە. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسا، قازاق ءتىلىنىڭ قۇلاشىن كەڭگە سەرمەيتىن كۇنى الىس ەمەس دەپ سەنەمىن. مەن بيىلعى جولداۋىمدا 2020 جىل­­عا قاراي قازاق ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ سانى كەمىندە 95 پايىزدى قۇراۋى ءتيىس ەكەنىن ايتتىم. قازىردىڭ وزىندە قازاق بالاباقشا­لا­رىنا وزگە ەتنوس بۇلدىرشىندەرى كوپتەپ كەلۋدە. بالالارىنىڭ كەلەشەگىن مەملەكەتتىك تىلمەن بايلانىستىرىپ قاراي­تىن­­دار ۇل-قىزدارىن قازاق مەكتەپتەرىنە بەرۋدە. ەندى 10 جىلدان كەيىن مەكتەپ ءبى­تىرۋ­­شىلەردىڭ 100 پايىزى مەملەكەتتىك ءتىل­دى ءبىلىپ شىعادى دەپ مەجەلەپ وتىر­مىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى – ۇلتتىق سانا ەكەنىن بىلەسىزدەر. ال ۇلتتىق سانا  تاريح پەن مادەنيەت ارقىلى قالىپتا­سادى. وسىعان وراي، ەلىمىزدە «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جەمىستى جۇزەگە اسىرىلۋدا. مەملەكەت تا­راپىنان ۇلان-عايىر قارجى بولىنۋدە. باعدارلاما بويىنشا بارىمىزدى باعا­لاپ، جوعىمىزدى تۇگەندەۋدە ۇلان-­عايىر ءىس اتقارىلدى. سونىڭ ارقاسىندا 100-گە تارتا تا­ريحي-مادەني نىسان جاڭعىر­تى­لىپ، ونىڭ 73-ىندە قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىس­تارى اياقتالدى. شەتەلدەردەن تاريح پەن مادەنيە­تىمىزگە قاتىستى 5 مىڭ­نان استام قۇندى دەرەكتەر تا­بىلىپ، كوشىرمەلەرى ەلىمىزگە اكەلىندى. الەمدىك اقىل-ويدىڭ ەڭ وزىق ۇلگى­لەرى قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ، ولار توم-توم كىتاپ بولىپ جارىق كورۋدە. بۇل قۇن­دىلىقتار كەلەشەكتە جاس­تار­دىڭ بوي­ىنا ۇلتتىق سانانى سىڭىرۋگە جول اشادى. ۇلتتىق فولكلورىمىز  «بابالار ءسوزى» دەگەن اتپەن 100 تومعا جيناقتا­لىپ جارىق كورۋدە. سونداي-اق، ءار قيىردا شاشىلىپ جاتقان ۇلتتىق مۋزىكالىق مۇرامىز  دا جيناقتالدى. ولارعا شەتەل قازاقتارىنىڭ اندەرى مەن كۇيلەرى دە ەنگىزىلگەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. دىڭگەگى بەرىك ۇلتتىق رۋحانياتىمىز بەن اتا ءدىنىمىز وركەن جايىپ كەلەدى. 1991 جىلى قازاقستاندا نەبارى 68 مەشىت بولاتىن، بۇگىندە ولاردىڭ سانى 2400-گە جۋىقتادى. قاشاندا تولەرانت­تىلىقتى تۋ ەتكەن ءبىزدىڭ ەلدە ءدىن بوس­تاندىعىنا بار­لىق جاعداي جاسالعان. تەك وتكەن جىلدىڭ وزىندە ەلىمىزدىڭ 3 300 ازاماتى مەككە-مەدينەگە بارىپ، قاسيەتتى قاجىلىق پارىزىن وتەپ قايت­تى. قۇت قونعان قازاق ەلى سان ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ باسىن 3 رەت قوسىپ، بۇكىل الەمدەگى ءدىندارلاردىڭ ساۋابىن الدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن باسشى­لارى­نىڭ قۇرىلتايلارىن وتكىزۋ ەلى­مىزدىڭ يگى داستۇرىنە اينالدى. قۇرمەتتى قانداستار! بيىل تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە اتامەكەنگە اتباسىن بۇرعان ۇلى كوشكە دە 20 جىل تولدى. بۇگىنگى قۇرىلتاي وسىنداي مەرەيلى بەلەسپەن تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر. سون­دىقتان، بيىلعىداي باتالى جىلى ءبىزدىڭ باستامالارىمىز جەمىستى بولۋعا ءتيىس. «ەلگە ەل قوسىلسا – قۇت» دەيدى دانا حالقىمىز. ازاتتىقتىڭ ەلەڭ-الاڭىنداعى كۇر­دە­لى كەزەڭگە قاراماستان، كوشىمىز كو­لىكتى بولدى. سودان بەرى ۇلى كوش ءبىر ساتكە تولاستاعان ەمەس. ات قازىعىن بايلار اتامەكەنگە 20 جىل ىشىندە 300 مىڭعا جۋىق وتباسى كوشىپ كەلدى. وسىلايشا ەل حالقىنىڭ سانى 1 ميل­ليوننان استام قانداسى­مىز­بەن تو­لىق­تى. ءبىز دۇنيە جۇزىندە ءوز قانداستارىن ەلىنە شاقىرىپ، قاراجات بولگەن ءۇش-اق مەملەكەتتىڭ بىرەۋىمىز. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ول – يزرايل، گەرمانيا جانە قازاقستان. ۇكىمەتتىڭ تاراپىنان كەلگەن اعايىندارعا ءبىراز كومەك كورسەتىلىپ جاتقانىن بىلەسىزدەر. حالقىمىزدا: «ەل-ەلدىڭ ءبارى جاقسى، ءوز ەلىڭ بارىنەن جاقسى»، دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز بار. سوندىقتان قاي قيىردا جۇرسەك تە «قازاقستان» ۇعىمى ءبىزدىڭ جۇرەگى­مىزدىڭ تۇكپىرىندە ساقتالۋى ءتيىس. سىزدەر «سۇيەگىم اتاجۇرتىمدا جاتسا» دەپ تىلەگەن اتالار اماناتىن ارقالاپ كەلىپ وتىرسىزدار. شەتتەگى باۋىرلارىمىز­دىڭ تابانى­نا كىرگەن شوڭگە، ءبىزدىڭ جان-جۇرەگىمىزدى دە سىزداتۋى كەرەك. مەنىڭ جارلىعىممەن 2008 جىلدان باستاپ قانداستاردىڭ جىل سايىنعى كو­شىپ كەلۋ كۆوتاسىن 20 مىڭ وتباسىعا كوتەردىك. ەلگە اعىلعان اعايىننىڭ كو­شىن جۇيەلەۋ ماقساتىندا «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىن قابىلدادىق. ونى وي­داعىداي  ىسكە اسىرۋعا مەملەكەت قازى­ناسىنان قوماقتى قاراجات ءبولىندى. «نۇر­ل­ى كوش» باعدارلاماسى ايا­سىندا ىرگەلى ىستەر اتقارىلدى. بىرقاتار وبلىس اكىمدەرى كوشىپ كەلگەن قانداستارعا ارنايى اۋىلدار سالىپ، يگىلىكتى ءىس تىندىرۋدا. جۇمىسقا بەيىمدەۋ ءۇشىن ورتالىقتار قۇردىق. شەتتەن كەلگەندەرگە ءتىل ۇيرەتۋ شارالارىن قول­عا الىپ جاتىرمىز. مەن شىعىس قازاق­ستان، وڭتۇستىك قا­زاقستان، سولتۇستىك قازاقستان جانە اقمولا وبلىسىنداعى وسىنداي ەلدى مەكەندەردى ءوزىم بارىپ كوردىم. كەلىپ جاتقان، قونىستانىپ جات­قان اعايىننىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. قادىرلى باۋىرلار، اتاجۇرتىن اڭساپ كەلگەن اعايىن! بۇگىنگى القالى جيىندا قانداستارى­مىز­ع­ا قولداۋ كورسەتىپ، قامقورلىق جا­ساۋدىڭ ناقتى جولدارىن ايقىنداپ الۋى­مىز كەرەك. سوندىقتان، الداعى ماق­سات-مىندەت­تەردى بىرلەسىپ بەلگىلەپ العانىمىز ءجون. بىرىنشىدەن، پارلامەنتتە «حالىق­تىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭ جوباسى قارالۋدا. كەڭىنەن تالقىلانىپ، قابىلداناتىن جاڭا زاڭ قانداستارىمىزدىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ ەسەپتەيمىن. ول قانداستارىمىزدىڭ قۇجات تاپ­سى­رۋدا، تىركەۋگە تۇرۋدا، ازاماتتىق الۋدا كەزدەسەتىن ءتۇرلى كەدەرگىلەردى جويۋى ءتيىس. بۇل ورايدا ءبىر نارسەنى قاپەردە ۇستاعان ءجون. سوڭعى كەزدەرى بەلگىلەنگەن كۆوتا تولماۋدا. تۋعان ەلگە تابان تىرەيمىن، كوشىپ كەلەمىن دەۋشىلەرگە قاشاندا ەسىگىمىز اشىق ەكەنىن مەن تاعى دا قايتالاپ ايتامىن. بۇل ورايدا، قانداستارىمىزدى وتان­عا ورالتۋ جۇمىسىن جۇيەلەي ءتۇسۋ كەرەك. دۇنيەدە جاعدايدىڭ ءارتۇرلى ەكەنىن بىلەسىزدەر. ءبىز دۇنيەجۇزىلىك داع­دا­رىستان وزگە ەلدەرمەن بىرگە شىعىپ كەلەمىز. سون­دىق­تان «كەلەمىن دەگەننىڭ بارىنە قاراجات، ءۇي، جۇمىس بەرىلىپ، تو­لىقتاي  جاعداي جا­سالادى» دەپ ويلا­ماڭىزدار. ءبىزدىڭ 20 مىڭ وتباسى دەپ وتىرعانىمىز سوندىق­تان. ال بىراق ءوز بەتىمەن كوشىپ كەلىپ، اعايىن بولىپ، وتباسىمەن قوسىلىپ، باس­قا جاعدايلارمەن كەلسە، اسىرەسە، جاس­تار وقۋعا كەلەمىن دەسە، ولارعا دا ەشقانداي كەدەرگى بولمايدى. وسىعان بايلانىستى ءبىز «نۇرلى كوش» باعدار­لاماسىنىڭ 2-ءشى كەزەڭىنىڭ جوبا­سىن قولعا الۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل كەزەڭدە قانداستاردى جاڭا ءون­دىرىستى وڭىرلەر مەن اۋىل شارۋا­شى­لى­عى­نا كەڭى­نەن تارتۋدىڭ جولدارى سارالانا­تىن بولادى. ول ءۇشىن كەلگەن مامان­داردى قاجەت­تىلىككە بايلانىستى قايتا دايارلاپ، قىس­قا مەرزىمدە وقىتۋمەن قامتاماسىز ەتەمىز. مەملەكەت قانداستارىمىزعا قاتىس­تى قامقورلىعىن جالعاستىرا بەرەدى. باعدارلامانىڭ ەلىمىزدىڭ يندۋس­تريا­لىق دامۋىمەن بايلانىستى ەكەنىن قاپەردەن شىعارماعاندارىڭىز ابزال. ەكىنشىدەن، شەتەلدەن كەلگەن قۇرىل­تاي قوناقتارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى –  60 پايىزى جاستار ەكەن. جاستار – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. ءبىزدىڭ الەمدەگى بارشا قازاق جاس­تارىنىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا ءتيىستى جاعداي جاساۋىمىز قاجەت. قازاقستاندا ءبىز ونى جۇزەگە اسىرامىز. وسىعان بايلانىستى ءبىلىم جانە عى­لىم مينيسترلىگىنە قانداستارىمىزعا بولىنەتىن گرانتتىق كۆوتانى ناقتىلاپ، جاستارمەن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن. قازىر بىلەكتىنىڭ ەمەس، بىلىكتىنىڭ وزاتىن زامانى. استانادا الەمدىك دەڭگەيدەگى حالىق­ارالىق ۋنيۆەرسيتەت اشىلعانىن بىلەسىزدەر. كىرىپ-شىعىپ، كورىپ تە قايتار­سىزدار. بۇل جوعارى وقۋ ورنىندا ءدۇ­نيە­جۇزىنىڭ ەڭ بىلىكتى ماماندارى مەن عا­لىم­دارى ءدارىس وقيدى. سوندىقتان، مەن الەمنىڭ ءار قيى­رىنداعى قازاق جاستا­رىن اتامەكەندە وقۋ­عا جانە قازاق ەلىنە قىزمەت ەتۋگە شاقىرامىن. قازىر جاڭا داۋىرگە قادام باسقان قا­زاقستانعا وتانشىل، ءبىلىمدى جاس ماماندار اسا قاجەت. جاس قىزدار مەن جىگىتتەر كەلىپ وقيتىن بولسا، وسىندا وقۋ ءبىتىرىپ، ماماندىق الىپ، كەيىن اتا-انالارىن شاقىرىپ الاتىن شىعار. ول دا قاجەت. سوندىقتان، شەتەلدەردە تەحنيكالىق ءبىلىم العان قازاق جاستارىن يندۋستريا­لىق وندىرىسكە جۇمىسقا تارتۋ كەرەك. قاجەت بولسا، ولارعا الەۋمەتتىك قول­داۋ كورسەتۋدى ەنگىزەمىز. ۇشىنشىدەن، ءبىز شەتتەگى قانداستار­دىڭ قازاقستاننان جان-جاقتى حابار الىپ تۇرۋىنا كومەكتەسەمىز. بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگى «كاسپيونەت» ارناسىنىڭ قازاقتار تۇرا­تىن ەلدەرگە تارالۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق ءداستۇرى­مىز بەن تاريحىمىز تۋرالى حابارلاردى ارت­تىرۋ جولدارىن قاراستىرۋدى تاپ­سىرامىن. بۇعان قوسا، مينيسترلىك ءدۇ­نيە­جۇ­زىن­دەگى قازاق جاستارىنىڭ بايلا­نى­سىن نى­عايتۋ ءۇشىن ارنايى ۆەب-پورتال اش­قانى ءجون. تورتىنشىدەن، قانداستار تۇرىپ جات­قان ەلدەردە ۇلتتىق ونەردىڭ كەڭىنەن تارالۋىنا جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. ءبىز قازاقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان كور­شى ەلدەردە ۇلتىمىزدىڭ اسا قۇندى رۋحاني مۇرالارى ساقتالعانىن جاقسى بىلەمىز. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن مادەنيەت مينيسترلىگىنە ەكسپەدي­تسيا­لار ۇيىمداستىرىپ، وسىنداي قۇندى مۇرالاردى جيناقتاۋدى تاپسىرامىن. بەسىنشىدەن، ءبىز شەت ەلدەردە كىشى قۇ­رىلتايلاردىڭ تۇراقتى وتكىزىلۋىن قۇپ­تاي­مىز. وسىعان بايلانىستى، بۇل قۇ­رىلتاي­لارعا «سامۇرىق-قازىنا» ۇلت­تىق ءال-اۋقات قورى قولداۋ كورسەتەتىن بولادى. قادىرلى قاۋىم! قازاقستان – دۇنيەدەگى ءار قازاقتىڭ قاستەرلى قۇبىلاسى! قازاقستان – الەمدەگى بارشا قازاق­تىڭ قۇتتى قاراشاڭىراعى! قازاق بالاسى دۇنيەنىڭ قاي تۇك­پىرىندە جۇرسە دە تۇتاس قازاق حالقىنىڭ ءبىر بولشەگى ەكەنىن ءبىز ەش ۋاقىتتا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ ابىرويىن اسىرىپ، مەرەيىن تاسىتقان – ەل تاۋەلسىزدىگى! سوندىقتان، ءبىزدىڭ باسىمىزعا باق بولىپ قونعان تاۋەلسىزدىكتەن اسقان ەشقانداي قۇندىلىق جوق. ەندەشە، تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىل­دى­عىنا تۇستاس كەلىپ، اق تۇيەنىڭ قارنى جا­رىلعان بۇل توي – ءبىزدىڭ ۇلاناسىر ۇلى تويىمىز. تويىمىز تارقاماسىن، ارداقتى اعايىن! ەلىمىز امان، جەرىمىز تىنىش بول­سىن! الاشتىڭ ايبىنى، بار قازاقتىڭ ورتاق وتانى – تاۋەلسىز قازاق ەلى ماڭگى جاساسىن!