زەرتتەۋ نىساناسى – ساياسي تۇتقىندار

قاراعاندىداعى «بولاشاق» ۋني­ۆەرسيتەتىنىڭ حح عاسىرداعى جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىن تا­ري­حىن زەرتتەيتىن عىلىمي-زەرت­تەۋ جانە تاريحي-اعارتۋ ورتالى­عى بىرنەشە جىلدان بەرى ايماق­تىق ءارى عالامدىق سيپاتتاعى تا­ريحي-قۇقىقتىق تاقىرىپتاردى كەڭ اۋقىمدا زەرتتەۋمەن اينالى­سىپ كەلەدى.

ورتالىقتىڭ قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرى رەتىندە «قارلاگ تاريحى» جوباسى بو­يىن­شا جوسپارلانعان 15 تومدىق ەڭبەكتىڭ 2010 جىلى قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە باسىلىپ شىققان 5 كىتابى جارىق كور­گە­نىن ايتۋعا بولادى. بۇل ەڭبەك­تەر­دىڭ العاشقى ءۇش تومىندا قارلاگ تۇتقىندارىنىڭ ەستەلىكتەرى، ءتورتىنشى تومىندا قارلاگ تۇتقىندارىنىڭ كوركەم شىعار­مالارى، بەسىنشى تومىندا 1954 جىلى كەڭگىردە ورىن العان تۇت­قىندار كوتەرىلىسىنىڭ تاريحى قامتىلعان.

قاراعاندى وبلىسىندا بول­عان جاپون اسكەري تۇتقىندارى تاريحىنىڭ كەشەندى تۇردە زەرتتەلۋىن جانە كەڭ اۋقىمدى مۇرا­عاتتىق ماتەريالداردى العاش رەت عىلىمي اينالىمعا قوسۋدى ماقسات ەتكەن بۇل جولعى ەڭبەك ورتالىقتىڭ جاپون اسكەري تۇت­قىندارىنىڭ تاريحىنا ارنالعان تاعى ءبىر جوبانىڭ ناتيجەسى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. جاپون اسكەري تۇتقىندارى­نىڭ كەزىندە قارا­عان­دى وبلى­سىنا اكە­لىن­گەنى تاريحتان ءمالىم. ولار مۇندا اسكەري تۇتقىندارعا ار­نالعان №37 (بال­قاش)، №39 (جەزقازعان) جانە №99 (قاراعان­دى) لاگەرلەردە ۇس­تالعان. ولار اي­ماقتا كەڭ قانات جاي­عان ونەر­كاسىپتىك جانە ازامات­تىق قۇرىلىس­تار­عا جۇ­مىلدىرىلىپ، كو­مىر ءون­دىرۋ، مىس قورىتۋ وندى­رىستەرىندە جۇمىس ىستەدى. وسى جاعدايدى ەسكەرگەن ورتالىق قىز­مەت­­كەرلەرى ماس­كەۋ، قاراعاندى جانە جەز­قاز­عان قالا­لارىنداعى مۇراعاتتاردا ساقتال­عان تاريحي دەرەكتەردى جي­ناستىرا كەلە، ولاردى العاش رەت عىلىمي اينالىمعا ەنگىزە وتى­رىپ، قارا­عاندى وبلىسىندا بول­عان اسكەري تۇتقىندار تاريحىنىڭ از زەرتتەلگەن تۇسىنا باسا نازار اۋداردى. كىتاپتاعى ماتەريالدار مەن قۇجاتتار تۇتقىنداردىڭ تۇر­مىس­­تىق جاعدايلارىنىڭ شەكتەن تىس قاتال بولعاندىعىن كورسەتە­دى.

اۆ­تورلاردىڭ وي-تۇجىرىم­دارىن ناق­تىلاۋ ماقساتىندا كى­تاپتىڭ سوڭىن­دا قوسىمشا رەتىندە زەرتتەۋ تاقى­رىبىنا بايلا­نىستى تانىمدىق ماتەريالدار دا ەنگىزىلگەن. – كىتاپتا جاپون تۇتقىندارى­نىڭ سانى، ولاردى ۇستاۋ جاعدايى، ازىق-ت ۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىلۋى، مەديتسينالىق-سانيتارلىق قىزمەت­تەر­دىڭ ساپاسى، تۇتقىندار اراسىنداعى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ تۇرلەرى مەن ءولىم-ءجىتىم سانى، ىستەگەن جۇمىستارىنىڭ نەگىزگى سيپا­تى مەن اۋقىمى، رەپاترياتسيا ءۇردىسى سىندى وزەكتى تا­قىرىپتار قامتىلدى، – دەيدى جو­با اۆتورى، زاڭ عىلىم­دارى­نىڭ دوكتورى، پروفەسسور، «بولا­شاق» ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ رەكتورى نۇرلان دۋلاتبەكوۆ. اتالمىش ەڭبەكتىڭ تۇساۋ­كە­سەر راسىمىندە جا­پونيانىڭ قا­زاقستانداعى توتەنشە جانە وكى­لەتتى ەلشىسى يۋدزو حاراداعا وسى كىتاپتىڭ ءبىر داناسى سىيعا تار­تىلدى. بۇل ەڭبەك جاپونياداعى الاپات ءزىلزالا ورىن العان تۇستا جارىققا شىققان. سوندىقتان «بو­لا­شاق» ۋنيۆەرسيتەتى ساتى­لىم­نان تۇسكەن قارجىنى تابي­عات اپاتىنان زارداپ شەككەن ادامدارعا كومەك رەتىندە ارنايى قورعا اۋدارماق.

مايگۇل سۇلتان،

ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ ستۋدەنتى.