توعىسقان تاعدىرلار

سۇراپىل سوعىس جىلدارىندا ناعىز ەر-ازامات­تارشا ەڭبەك ەتىپ، جەڭىستى جاقىنداتۋعا وزىندىك ۇلەس قوسقان جاندار جەتەرلىك. بۇگىندە ولاردىڭ كوپشىلىگى باقيلىق بولىپ، ءبىرازى عانا قالدى. سولاردىڭ ءبىرى – قازىرگى كەزدە ەلوردادا تۇراتىن، بيىلعى جىلدىڭ تامىزىندا تورقالى توقسان جاسقا تولعالى وتىرعان ءجانيپا ابىشەۆا اجەي. ميلليونداعان ەر-ازاماتتى مەرت قىلىپ، انانى جەسىر، بالانى جەتىم ەتكەن سۇم سوعىس باستالعاندا، ءجانيپا اجە جيىرما جاستا بولاتىن. وتاعاسى باي­دىراحمانمەن بىرگە اتا-اناسى قايتىس بولعان جاقىن تۋىستارىنىڭ ەكى بالاسىن اسىراپ، ەل قاتارلى ءومىر كەشىپ جاتقان-دى. ارادا بەس-التى ايداي ۋاقىت وتكەندە، كوپپەن بىرگە بايدىراحمان دا مايدانعا اتتاندى. – بايدىراحماندى 1941 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا مايدانعا شىعارىپ سالدىق، – دەدى ءجانيپا اجەي سول كەزدىڭ سۋىق كورىنىستەرىن ەسكە الىپ. – ونىمەن ماكين ستانساسىنان اقمولا قالاسىنا دەيىن بىرگە بار­دىم. وندا اسكەري ديۆيزيا جاساقتالىپ جاتقان ەدى. كوپ كەشىكپەي ولار 29-شى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا مايدان دالاسىنا ءجۇرىپ كەتتى. اڭگىمە بارىسىندا اجەي سوعىس جىلدارىندا ءوزىنىڭ كورگەن قيىنشىلىقتارىنان گورى، ەرى باي­دراح­ماننىڭ باسىنان وتكەن جاعدايلارعا كوبىرەك توقتالدى. اجەيدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بايدىراح­مان حاركوۆ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى لۋگوۆوي ستانساسى ءۇشىن بولعان قيان-كەسكى شايقاستارعا قاتىسقان. جاۋىنگەرلەر بۇل ستانسانى 1942 جىلدىڭ تامىزىنا دەيىن ۇستاپ تۇرعان. اسكەري تەحنيكالار مەن قارۋ-جاراقتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستى قورشاۋدا قالىپ، اسكەرلەردىڭ ەداۋىر بولىگى تۇتقىنعا ءتۇسىپتى. ولاردىڭ ىشىندە بايدىراحمان دا بار ەكەن. – تۇتقىنداردى جاياۋلاتىپ، الدىمەن دنەپروپەتروۆسك ماڭىنا جەتكىزگەن، ودان كەيىن پولشانىڭ كراكوۆ جانە كاتوۆيتسە قالالارىنا جاقىن ورنالاس­قان مازوۆەتس جانە ۆيديۆيتسە دەگەن كونتسەنترا­تسيالىق لاگەرلەرگە اپارىپ قاماپتى، – دەدى ءجانيپا اجە مۇڭايىپ. – بۇدان سوڭ ولاردى فرانتسيا اۋما­عىنداعى ليحتەنۆالد دەپ اتالاتىن لاگەرگە اۋىس­تىرعان كورىنەدى. بايدىراحمان ابىشەۆتى وزگە دە اسكەري تۇتقىن­دار­مەن بىرگە وسى جەردە تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسىنا قاراماي، تاس قوپارىپ، تاس قاشاۋ جۇمىس­تارىنا سالعان. ال 1944 جىلدىڭ باسىندا تۇتقىن­داردىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگى قولايلى ءساتتى پايدالانىپ، قاشىپ شىعادى. فاشيست جەندەتتەرىن ىزدەن اداس­تىرۋ ءۇشىن ولار توپ-توپقا ءبولىنىپ، ىلگەرى جىلجي بەرۋدى ءجون كورەدى. سول بەس-التى توپتىڭ بىرىندە بايدىراحمان دا بار ەدى. كورەتىن كۇنى بار ەكەن، بايدىراحماندار تاۋ ىشىندەگى فرانتسۋز پارتيزان­دارىنا تاپ بولادى. كەڭەس تۇتقىندارى ولارمەن بىرگە پارتيزان رەتىندە جەڭىس تاڭى اتقانشا نەمىس باسقىنشىلارىنا قارسى سوعىسادى. تالاي مارتە ەرلىك كورسەتىپ، پارتيزان­داردىڭ العىس-قۇرمەتىنە بولەنەدى. – بايدىراحماننىڭ جولى بولدى، سوعىس اياقتال­عاننان كەيىن ونى تۇتقىندامادى، – دەپ جالعاس­تىردى ءجانيپا اجەي اڭگىمەسىن. – بىراق ول ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن­نەن تولىق قۇتىلا المادى. بايدىراحماننىڭ 1946 جىلدىڭ ساۋىرىنە دەيىن روستوۆ وبلىسى، شاحتى قالاسىنداعى شاحتالاردا ءماجبۇرلى تارتىپپەن جۇمىس ىستەۋىنە تۋرا كەلدى. سونداي-اق، ول نكۆد ورگاندا­رىنىڭ ارنايى تەكسەرۋىنەن تۇراق­تى ءوتىپ تۇرعان ەكەن. مۇنى ەلگە ورالعاننان كەيىن ءوز اۋزىنان ەستىدىك. ال بۇل كەزدەرى ارالارىندا ءجانيپا ابىشەۆا بار جاپ-جاس كەلىنشەكتەر تىلدا ايانباي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن بولاتىن. العاشىندا ول سنارياد شىعارۋعا قايتا جابدىق­تالعان ماكين زاۋىتىندا جۇمىس ىستەدى. قازاقستانعا كۇش­تەپ جەر اۋدارىلعان ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرىنە قولدارىنان كەلگەنشە كومەكتەستى، بار قيىندىقتى بىرگە كوتەرىستى. مايدانداعى باي­دىراح­ماننان ءبىر رەت قانا حات الىپ، حابارسىز كەتكەن ونى ءتورت جىل بويى كۇتتى، ءۇمىتىن ۇزبەدى. ءۇمىت الدامادى، 1946 جىلدىڭ ورتا شەنىندە بايدى­راحماننان شاحتى قالاسىندا جۇمىس ىستەپ جاتقاندىعى جونىندە حات كەلدى. سول كۇنگى ءجانيپا­نىڭ قۋانىشىن ايتساڭشى. – بايدىراحماننىڭ ءتىرى ەكەندىگىن بىلگەن سوڭ، جولعا جينالدىم دا، شاحتى قالاسىنا تارتىپ وتىردىم، – دەدى ءجانيپا اجەي. – وندا بايدىراح­ماننىڭ پارتيزاندارمەن بىرگە قيان-كەسكى ۇرىس­تارعا قاتىسقاندىعىن دالەلدەيتىن قۇجاتتار بو­يىنشا تەكسەرۋدەن وتكەننەن كەيىن عانا ءبىز ەلگە ورالدىق. بايدىراحمان جۇرگىزۋشى بولىپ جۇمىس ىستەدى، حالىق شارۋاشىلىعىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە اتسالىستى. ال مەن ءۇي شارۋاسىمەن اينالىستىم، بالالاردى تاربيەلەدىم. بۇگىندە ءجانيپا اجە سەگىز ۇل-قىزىن قانات­تاندىرىپ، ولاردان نەمەرە، شوبەرە ءسۇيىپ وتىرعان جان. نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ قاتارى وتىزدان اسادى. بۇل وتباسىندا 1987 جىلدان بەرى قالىپتاسقان ءداستۇر بار. جىل سايىن 9 مامىر – جەڭىس كۇنى بارلىعى ماكين قالاسىنىڭ جانىنداعى بايدىراح­مان ابىشەۆ جەرلەنگەن زيراتقا جينالىپ، ۇلى جەڭىس ءۇشىن قۇربان بولعان جاۋىنگەرلەردى ەسكە الادى. ءاليسۇلتان قۇلانباي. _______________________ سۋرەتتە: بايدىراحمان مەن ءجانيپانىڭ 1946 جىلى شاحتى قالاسىندا كەزدەسكەن ءساتى.