ءبىر ولەڭنىڭ قۇدىرەتى

رەسەي اۋماعىندا ۇلى وتان سوعىسىنداعى قازاق جاۋىنگەرلەرىنە قاتىستى ەسكەرتكىش­تەر، تاقتالار، كوشەلەر، تاعى باسقا دا ەستەلىك بەلگىلەر از ەمەس. بۇلار ەل تانىتۋ مۇراتىنا ەلەۋلى دارەجەدە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ءبىز بۇگىن سولاردىڭ بىرىنە عانا توقتالساق دەيمىز. مىسالى، اقپارات كوزدەرىنىڭ ءمالى­مەتىنە قاراعاندا، رەسەيدە كوشە اتىنا كو­بىرەك يە بولعان قازاقتىڭ تۇعىرلى تۇلعا­لارىنىڭ ءبىرى، «لەنينگرادتىق ورەنىم!» اتتى پاتريوتتىق ولەڭنىڭ اۆتورى – ۇلى جامبىل جاباەۆ. بىزگە ءمالىم دەرەك بويىنشا، قازىر استراحان، قازان، كالينينگراد، حاباروۆسك، ۋفا، چەليابى، ۆولگوگراد، نيجني تاگيل، كەمەروۆ، قورعان، كراسنويارسك، ليپەتسك، نيجني نوۆگورود، سالاۆات، ستەرليتاماك، گروز­نىي قالالارىندا جامبىل جاباەۆ كوشەسى بار. ۇلى جىراۋدىڭ اتاق-داڭقى ايالداعان ءوڭىر­دىڭ ءبىرى – ەجەلگى سانكت-پەتەربۋرگ قالا­سى. مۇندا دا جامبىل اتىنا كوشە بەرىلگەن جانە سول كوشەدە جىر الىبىنىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. بۇل – قاھارلى سوعىستا قالا قورشاۋعا تۇسكەن كەزەڭدە بارشا جۇرتقا «لەنين­گراد­تىق ورەنىم!» دەپ جالىندى سوزىمەن دەم بەرگەن قارت اقىنعا ولاردىڭ بىلدىرگەن يگى قۇرمەتى. ورايلى ءساتتى پايدالانىپ، سانكت-پەتەر­بۋرگ وڭىرىندەگى قازاقستاندىقتارعا قاتىستى كەيبىر بەلگىلەر تۋرالى دا حاباردار ەتە وتەيىك. بۇدان بىرەر جىل بۇرىن قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن «نەۆسكي پياتاچوك» دەپ اتالاتىن الاقانداي ارالدا سوعىس جىل­دارىندا جان الىپ، جان بەرىسكەن قانتوگىس شايقاستا قازا تاپقان قازاقستاندىقتار قۇرمە­تىنە ەسكەرتكىش تاس قويىلدى. سونداي-اق لەنينگراد قورشاۋىنىڭ قۇرباندارى كو­بىرەك جەرلەنگەن اتاقتى پيسكارەۆ زيرات-كەشەنىندەگى وتانداستارعا ەسكەرتكىش تاقتا ورناتىلدى. الەكساندر ماتروسوۆتىڭ ەرلىگىن قايتالاپ، امبرازۋرانى كەۋدەسىمەن جاپقان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى سۇلتان بايما­عامبەتوۆ لەنينگراد وبلىسىنىڭ كيروۆ اۋدانىنداعى سينياۆينو كەنتىندە جەرلەنگەن. 2001 جىلى كيروۆ قالاسىنداعى ەكونومي­كالىق گيمنازياعا سۇلتان بايماعامبەتوۆ ەسىمى بەرىلدى، قازىر وسى ءبىلىم ۇياسىنىڭ الدىندا ونىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. سانكت-پەتەربۋرگتە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءاليا مولداعۇلوۆا اتىندا دا كوشە بار. سونداي-اق، بىرەر جىل بۇرىن وسىنداعى قانداستارى­مىزدىڭ اتسالىسۋىمەن رەسەي گەوگرافيا قوعامى عيماراتىنىڭ قابىرعاسىنا شوقان ءۋاليحانوۆ سۋرەتىنىڭ سالتاناتتى جاعدايدا ىلىنۋىنە ءوزىمىز دە كۋا بولىپ ەدىك. سانكت-پەتەربۋرگتە جامبىل اتىنداعى كوشە 1952 جىلعى 15 جەلتوقساندا پايدا بولىپتى. ول بۇرىن لەشتۋكوۆ تۇيىق كوشەسى دەپ اتالعان. لەشتۋكوۆ دەگەن ەليزاۆەتا پات­شايىم­نىڭ لەيب-مەديگى جان-ارمان لەستوك ەكەن. وعان وسى ماڭايداعى جەر ۋچاسكەسى XVIII عاسىردا بەرىلىپتى. 90-شى جىلدارداعى كەڭەس­تىك اتاۋدان ارىلۋ ناۋقانى كەزىندە جامبىل كوشەسىنە دە ونىڭ بۇرىنعى تاريحي اتىن قايتارامىز دەگەن ارەكەتتەر بولعان. 1998 جىلى كوشە بىرەر كۇن لەشتۋكوۆ دەگەن كونە اتىمەن دە اتالعان. الايدا، مۇنداعى قانداس­تارىمىز كوشەگە جامبىل اتىن قايتارۋ جولىندا ەستە قالارلىقتاي ەڭبەك اتقاردى. توپو­نيميكالىق كوميسسيانىڭ قالاداعى جام­بىل كوشەسىنە ەسكى ەسىمىن ورالتىپ، ال جامبىلعا سوعىس جىل­دارىندا لەنينگرادتى قورعاۋمەن بايلانىستى ەستەلىك بەلگىلەر كوبىرەك كەزدەسەتىن كيروۆ اۋدانى ماڭىنان ءبىر كوشە بەرەيىك دەگەن ۇسىنىسىن وتانداس­تارىمىز قابىلدا­مادى. ءسويتىپ، سانكت-پەتەربۋرگتەگى الپىس جىلعا جۋىق تاريحى بار جامبىل كوشەسى وسىلاي ساقتالىپ قالدى. 1999 جىلى مۇندا مەموريالدىق تاقتا ورناتىلدى، وندا بۇل كوشەنىڭ نەگە جامبىل اتىمەن اتالعاندىعى اتاپ كورسەتىلدى. سانكت-پەتەربۋرگ جانە لەنينگراد وبلىسى قازاقتارى «اتامەكەن» قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى سارسەنعالي قۇسپانوۆتىڭ جامبىل ەسىمىن ورنىقتىرا ءتۇسۋ ورايىنداعى وسى ەلەۋلى ەڭبەگى اقىن اتىنداعى كوشەگە ونىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتۋ جولىنداعى جۇمىستارمەن جالعاس­تى. س.قۇسپانوۆ 2002 جىلدىڭ باس كەزىندە قا­لاداعى ورتالىق اۋدانىنىڭ باسشىسى ۆ.­س.ان­تونوۆقا حات جازىپ، جامبىل جاباەۆقا ەسكەرتكىش ورناتۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ جونىندە ءوتىنىش جاسادى. ءوتىنىشتى قالانىڭ باس سۋرەتشىسى ي.گ.ۋرالوۆ جانە سىرتقى بايلانىستار كوميتەتى قولدادى. ال اۋدان باسشىسى ۆ.س.انتونوۆ اۆتورعا جولداعان جاۋاپ حاتىندا بۇل باستامانى جۇزەگە اسىرۋعا كومەكتەس­تەتىندىكتەرىن بىلدىرە كەلىپ: «جامبىل جاباەۆ ەسىمى لەنينگرادتىقتار ءۇشىن قاشاندا قاس­تەرلى. جامبىلدىڭ قورشاۋداعى قالا تۇرعىن­دارىنا ارناعان جالىندى جىرلارى قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە لەنينگرادتىقتاردىڭ جۇرەگىن جىلى شۋاققا بولەدى، ادامداردىڭ ءتىرى قالۋى­نا كومەكتەستى. ءبىز سانكت-پەتەربۋرگتىڭ ور­تالىق اۋدانىنىڭ ءبىر كوشەسى ۇلى اقىننىڭ اتىندا ەكەنىن ماقتانىش ەتەمىز»، دەپ جازدى. جامبىل ەسكەرتكىشىن ورناتۋ سانكت-پەتەر­بۋرگ قالاسىنىڭ يۋنەسكو اياسىندا اتاپ وتىلەتىن 300 جىلدىق تويىنا ورايلاس تۇرعان وقيعا ەدى. «اتامەكەن» قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى س.قۇسپانوۆتىڭ سول كەزەڭدە قازاق ەلى باسشى­لىعىنا جازعان حاتىنان مىناداي جولداردى وقۋعا بولادى: «رەسەيدىڭ كەلەسى جىلدى «قازاقستان جىلى» دەپ جاريالاۋى... قازاق­ستان­نىڭ ىرگەلى ەل ەكەنىن، ىرگەلەس مەملەكەت­تەردىڭ وعان ارقا سۇيەيتىنىن دە بىلدىرەدى. وسى ءبىر اتاۋلى شاراعا ەل نامىسى ءۇشىن «اتامەكەن» قازاق قوعامى دا قىزۋ ازىرلىك جۇمىستا­رىنا كىرىسىپ كەتتى. جامبىل بابامىزدىڭ بيىكتىگى ەكى جارىم مەتر بولاتىن ەسكەرتكىشىن تۇرعىزۋعا جەرگىلىكتى وكىمەت ورىندارى رۇقسات بەردى. ەسكەرتكىشتىڭ تۇعىرىن ورناتۋ ءۇشىن جامبىل كوشەسىنىڭ بويىنان، قالانىڭ ەڭ كورىكتى جەرىنەن 2500 شارشى مەترلىك الاڭ ءبولىندى. اقىن ەسكەرتكىشىن جوبالاۋ جانە قۇرۋ جونىندە كوميتەت قۇرىلدى. وعان اتى الەمگە ايگىلى ءمۇسىن­شىلەر مەن ساۋلەتشىلەر تارتىلدى...». قازاقستان پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىنا بايلانىستى سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر ي.تاسماعامبەتوۆ 2002 جىلعى 10 جەلتوقساندا ۇكىمەتتىڭ «رەسەي فەدەراتسيا­سىنىڭ سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا جامبىل جاباەۆقا ەسكەرتكىش ورناتۋ تۋرالى» قاۋلى­سىنا قول قويدى. بۇل قۇ­جاتتا: «قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ مادەنيەت، اق­پارات جانە قوعامدىق كەلىسىم مينيسترلىگى مۇددەلى تاراپتارمەن بىرلەسىپ، سانكت-پەتەربۋرگ قا­لاسىندا جام­بىل جاباەۆ­قا ەسكەرتكىشتى جوبالاۋ، دا­يىنداۋ جانە قويۋ، سونداي-اق، ىرگەلەس اۋ­ماقتى كوركەيتۋ جونىندەگى ماسەلە­لەردى شەشسىن»، دەپ جازىلدى. جامبىل ەسكەرتكىشى 2003 جىلعى 30 مامىردا قازاقستان پرەزيدەنتى ن.­ا.نا­زار­باەۆتىڭ قا­تى­سۋى­مەن سال­­­تاناتتى جاع­داي­دا اشىل­دى. بۇل ەسكەرتكىش قا­زاق­ستان حال­قىنىڭ سانكت-پەتەربۋرگ قالا­سىنىڭ 300 جىلدىعىنا تارتقان سىيى ەدى. ەسكەرتكىشتى ي.رەپين اتىنداعى جيۆوپيس، ءمۇسىن جانە ساۋلەت ينستيتۋتىنىڭ فاكۋلتەت دەكانى، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، سانكت-پەتەر­بۋرگ سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ ءمۇسىنشىسى ۆالەنتين سۆەشنيكوۆ، قازاقستاندىق بەلگىلى ءمۇسىنشى باقىتجان ابىشەۆ جانە رەسەيدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن سۋرەتشىسى، ساۋلەتكەر فەليكس رومانوۆسكي سىندى اۆتورلار ۇجىمى ازىرلەدى. اقىن ەسكەرتكىشىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە اتسا­لىسىپ، كومەك كورسەتىپ، قولداۋ جاساعان قازاق­ستان مەن رەسەيدىڭ جاناشىر ازاماتتارىنىڭ اتى-ءجونىن تۇگەل تىزبەلەۋ مۇمكىن ەمەس، ارينە. الايدا، ولاردىڭ ارقايسىسى جامبىلداي جىر الىبىنىڭ تاس تۇلعاسىنىڭ نەۆا جاعاسىندا بوي كوتەرۋى ءۇشىن جۇرەكتەرىنىڭ جومارت جىلۋىن جەتكىزە ءبىلدى. سول كەزدە توقساننىڭ بەسەۋىنە كەلگەن دانا جامبىلدىڭ لەنينگرادتىقتارعا ارناعان داڭقتى ولەڭى 1941 جىلعى 6 قىركۇيەكتە «لەنينگرادسكايا پراۆدا» گازەتىندە جاريالاندى. ەكى كۇننەن سوڭ لەنينگرادتىڭ ايگىلى قورشاۋ-قۇرساۋى باستالدى. 900 كۇن بويى جاۋ قاما­ۋىندا قالعان قالا كوشەلەرىندە جامبىلدىڭ سۋرەتى مەن ولەڭى ءىلۋلى تۇردى. ءسويتىپ، وسىنداي سىن ساعاتتا، ەل باسىنا كۇن تۋعان ساتتە جامبىل جاباەۆتىڭ جالىندى جىرى بارشا لەنينگرادتىقتارعا قازاق جۇرتىنىڭ قورشاۋ­داعى حالىققا ارناعان سەنىمدى ءسوزى، قول سوزعان قايىرىمدى كومەگى بولىپ سەزىلدى... پيتەردىڭ ۇياداي ءبىر گۇلزارىندا، ءوزى اتتاس كوشەدە جامبىل اقىننىڭ قولادان قۇيىلعان تۇتاس تۇلعاسى بوي تۇزەپ تۇر. ەسكەرتكىشتى قازاقتىڭ كيىز ءۇيى پىشىنىندە جاسالعان جەتى تەمىر قانات قورشاعان. بەينەبىر اعاش كەرەگەلى، كيىز ۇزىكتى قازاق اۋىلىنا كىرىپ كەلە جات­قاندايسىز. ءسىزدى قولىنا دومبىراسىن كولبەي ۇستاعان جامبىل بابا «قارسى الادى». سىل­دىراي اققان بۇلاق سۋى، باياۋ اسپانداعان سۋبۇرقاق. گرانيت جاقتاۋعا ءجۇز جاساعان جىر الىبىنىڭ عاسىردان عاسىرعا جەتكەن «لەنين­گرادتسى، دەتي موي! لەنينگرادتسى، گوردوست مويا!» دەگەن ولمەس، وشپەس سوزدەرى جازىلعان. سەرىكقالي بايمەنشە، «ەگەمەن قازاقستان» – ماسكەۋدەن. ماسكەۋ-سانكت-پەتەربۋرگ-ماسكەۋ.