قۇجاتسىز قالعان قانداستار

كوللاجدى جاساعان قونىسباي شەجىمباي، «EQ»

بۇل جونىندە قانداستاردىڭ مۇد­دە­سىن قورعاپ جۇرگەن بەلسەندى، «Qara Shanyrak-7» قوعامدىق بىرلەس­تى­گىنىڭ توراعاسى، زاڭگەر باديگۇل ءمارۋا بىلاي دەيدى: «1999 جىلى قىتايدان كەلگەنمىن، 25 جىل بولدى. سودان بەرى قانداستارعا كومەك قولىن سوزىپ كەلەمىن. ولاردىڭ پروب­لەماسىنا جانىم اۋىرىپ تۇ­را­دى. كوبىنەسە زاڭ تۇرعىسىندا كەڭەس بەرەمىن. سونىڭ ءبىرى، شەلەك اۋىلىنداعى جاعداي. بۇل بويىنشا ازاماتتار ارىزدانىپ كەلدى. ازا­مات­تىق الۋعا قۇجاتىن وتكىزگەن ادام­دار­دىڭ الدى 4 جىلدان بەرى سابىلىپ جۇرسە، سوڭعىلارىنا 3-4 ايدىڭ ءجۇزى بولعان. بۇل تىزىمدەگىلەردىڭ باس-اياعىن ەسەپتەگەندە 150-گە جۋىق وتباسى، ءار ۇيدە 5-7-دەن جان بولعاندا 400-گە جۋىق قانداسىمىز كوشى-قون قىزمەتكەرلەرىنىڭ نەمقۇرايدىلىعى مەن الداپ-ارباۋىنان زارداپ شەگىپ كەلەدى». زاڭگەر بىزگە ورەسكەل زاڭ بۇزۋ­شى­لىق تۋرالى باياندادى. ونىڭ ايتۋىنشا، بەس جىلداي داۋلەت قوجانوۆ دەگەن ازامات شەلەك اۋىلىنداعى كوشى-قون باسقارماسىنىڭ بولىمشەسىندە قانداستار قۇجاتىن قابىلداپ وتىرعان. الايدا بىلتىر بەلگىلى ءبىر سەبەپپەن جۇمىستان بوساتىلعان. بىراق حالىق وسى كۇنگە دەيىن ونى «باستىق» دەپ ويلاعان. وعان قوجانوۆتىڭ كۇندەلىكتى تۇستەن كەيىن كەلىپ، قۇجات قابىلداۋى سەبەپ بولسا كەرەك.

«سوڭعى جەتى ايدا قوجانوۆتىڭ ورنىنا جىگەر دەگەن ازامات كەلگەن. ول: «مەن قۇجات قابىلداۋدى بىلمەيمىن، بۇل جۇمىستىڭ مامانى ەمەسپىن. سوندىقتان جوعارى جاق بىزگە داۋ­لەتتى جىبەرگەن، سول قابىلداپ جا­تىر»،  دەيدى. ەندى مىنا ماسەلەنى قاراڭىز، زاڭ بويىنشا ازاماتتىققا وتكىزگەندە ۇزاپ كەتكەندە 3 ايدا قۇجات شىعۋ كەرەك، ياعني وسى ۋاقىتتا ازاماتتىق الۋ كەرەك. اتاجۇرتىن اڭساپ وزبەكستان، قىرعىزستان، قىتاي، موڭعوليادان كەلگەندەردىڭ ءالى كۇنگە ازاماتتىق الا الماي، شۋلاپ جۇرگەندەرىنىڭ سەبەبى سول. تاعى ءبىر زاڭسىزدىعى – قولىندا ىقتيارحات بولسا سالىق تولەمەيدى. ال بۇلاردىڭ ءاربىرى 13 800 تەڭگەدەن «قازپوشتا» ارقىلى اقشا تولەگەن. بۇل باسقا وبلىس­تاردا جوق ماسەلە. الماتى وبلىسىندا عانا وسىلاي بولىپ تۇر. ەكىنشىدەن، كوپتەگەن وتباسىنىڭ قىتايدان كەلگەن ازاماتتىق كۋالىگىنىڭ (ۆيزا) مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن. ءۇش ايدا دايىن بولۋعا ءتيىس قۇجاتتار مەرزىمى 3-4 جىلعا سوزىلىپ كەتكەن. سوندا ولاردىڭ پاس­پورت ماسەلەسى نە بولادى؟ ونى قىتاي كونسۋلدىعى جاساپ بەرە مە، جوق پا، بەلگىسىز. ازاماتتىقتىڭ ءتارتىبى بويىنشا كەيبىرىنە ۆيزالارىنىڭ ۋاقىتى ءبىتىپ كەتكەنىنە بايلانىس­تى سوت ارقىلى شەشىم قابىلدانىپ، 86 800 تەڭگە ايىپپۇل تولەگەن سوڭ عانا قۇجاتتارىن ازاماتتىققا قايتا تاپسىرۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن. بۇعان جول بەرگەن كىم؟ كوشى-قون باسقارماسى ماماندارىنىڭ سالعىرتتىعى ەمەس پە؟ ولاي بولسا، قانداستارىمىز نەگە شى­عىندالۋى كەرەك؟» دەگەن «Qara Shanyrak-7» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ تورا­عاسى، زاڭگەر باديگۇل ءمارۋا قان­داس­تاردىڭ سانسىز ساۋالىنا جاۋاپ تابۋ الماي داعدارىپ ءجۇر.

باديگۇل قاجىبەكقىزىنىڭ ايتۋىنشا، قۇجاتتى قابىلداپ العاندا ونىڭ ىشىندەگى مەديتسينالىق انىقتامادان باستاپ، باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعىنان باس تارتۋىنىڭ بۇرىس-دۇرىستىعىن، وتباسى ءتىزىمىن، ءومىربايانىن تۇگەل تۇ­گەن­دەپ بارىپ، قابىلداۋ كەرەكتىگىن، بىراق جوعارىدا اتى اتالعان ماماندار قۇجاتتى اشىپ تا قاراماي، تىر­كەل­گەنى تۋرالى تىلىمدەي قاعازدى دا بەرمەي، «تىركەلدىڭ» دەگەن ءبىراۋىز قۇرعاق سوزبەن جىبەرە بەر­گەن­دىگىنە تاڭىرقاۋلى. «قابىلداۋعا بەر­گەن ءار قۇجات – بىرەۋدىڭ جەكە باس قۇجاتى. ول مينيسترلىكتىڭ، كوشى-قون­نىڭ ارحيۆىندە تۇراتىن قۇجات. جەكە قۇ­جاتتىڭ جو­عال­ۋى – ۇلكەن قىل­مىس»، دەيدى زاڭگەر.

بۇگىندە شەلەكتەگى كوشى-قون بولىم­شە­سىنەن شىققان بىلىقتىڭ زاردابىن تارتقان ءبىر توپ قانداسىمىز ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ ورتالىعى ەسىك قالاسى مەن الماتى قالاسىنداعى الماتى وبلىستىق كوشى-قون باسقار­ما­سى ورنالاسقان قابانباي باتىر، 126 مەكەنجايىنىڭ اراسىندا تابان توزدىرىپ ءجۇر. ەڭ سوراقىسى، جا­قىندا 14 كۇنگە ۆيزاسىز كەلگەن وتبا­سىنىڭ دا قۇجاتىن ازاماتتىققا قا­بىل­داپ الۋى. ال ۆيزاسىز ادام ەش­قاشان دا قازاقستان ازاماتتىعىن الا المايتىندىعىن ايتقان باديگۇل: «بۇل – زاڭدى بەلشەسىنەن باسقاندىق»، دەيدى.

ماسەلەنىڭ ءمانىسىن بىلمەككە الما­تى وبلىستىق كوشى-قون باسقار­ماسى جايعاسقان عيماراتىنا ارنايى بار­دىق. مۇندا دا قۇجاتىنىڭ ۇشى-قيى­رىن تاپپاي، تابان توزدىرعان قان­داس­تارىمىزدىڭ ءبىرازىن كەزىكتىرىپ، سوزگە تارتقان ەدىك.

«2022 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ۇشاقپەن كەلدىم. كەلە سالا تىركەلىپ، قۇ­جاتتاردى جيىپ، كوشى-قون بولىمىنە وتكىزگەن سوڭ: «التى اي باقىلايمىز»، دەدى. التى ايدان سوڭ باردىم ء«وزىم زۆوندايمىن، پاسپورتتىڭ كوشىرمەسىن تاستاپ كەت» دەدى. وسىدان وزگە جاۋاپ الا المادىم. اقىر سوڭىندا قۇجا­تىم­دى تاپپاي ساندالىپ قالدىم. ەسىككە بارسام، وندا جوق، وبلىسقا كەلسەم مۇندا جوق. شەلەكتە جىگەر دەگەن جىگىت تىركەلگەندىگى تۋرالى قاعاز بەرگەن ەدى، ونىڭ ءوزى دە دالەل بولماۋدا»، دەيدى شەلەك اۋىلىنىڭ تۇرعىنى مادەنيەت بەردىقوجا.

ال نۇرلان ناكەن ەسىمدى قانداس بىلاي دەيدى: «قىتايدان كەلگەلى جىلعا تايادى. اۋادا ءجۇرمىز. قۇجاتىمىزدى سۇراپ العاشىندا اپتاسىنا ءبىر بارساق، قازىر كۇنىگە ەسىك كۇزەتىپ ءجۇرمىز. قۇ­جاتتىڭ كو­شىر­مەلەرىن 30 رەت وتكىز­گەن شىعار­مىز. وتكەن جىلى جەل­توق­ساننىڭ 6-سىنا دەيىن ۆيزاعا تاپ­سىر­عانبىز. سونى جولداماي، ەندى ايىپپ ۇلى 86 مىڭ تەڭگە دەپ سوتقا جىبەرىپ جاتىر، 2 ادامعا 170 مىڭعا جۋىقتايدى. ءوزىم قايىن اعانىڭ ۇيىندە تۇرامىن. وتباسىمدا 2 بالام بار. قۇجاتتىڭ جوعىنان جۇمىس تا جوق، ايىپپۇلدى قالاي تولەيتىنىمدى بىل­مەيمىن؟»

ءدال وسى كۇي  ەرداۋلەت نۇراحماننىڭ دا باسىندا بار. «قۇجاتتارىمدى 2023 جىلدىڭ ساۋىرىندە شەلەككە ىقتيارحات الۋعا بەرگەنمىن. ودان ءبىر اي وتكەندە سۇراستىردىق، سودان بەرى «ەرتەڭ، بۇرسىگۇنى» دەپ سوزىلىپ كەلەدى. شەلەككە بارساق، قۇجاتتى ەسىككە اكەتتى دەيدى. ەسىككە بارساق، ول جەردە ەشتەڭە تىركەلمەگەن. ءجىپتىڭ ۇشى جوق، ءبىر-بىرىنە سىلتەپ، ساندالتىپ قويدى»، دەپ اشىندى قانداسىمىز.

ورىن العان ماسەلەگە وراي، الماتى وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتى كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسىنىڭ باستىعى، پو­ليتسيا پولكوۆنيگى ەلمۋرات نۇر­سەيتوۆكە جولىققانبىز.

«2023 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ 11-ءى كۇنى ەڭبەكشىقازاق اۋدانى پوليتسيا باسقارماسىنا قاراستى شەلەك پب عيماراتىنىڭ الدىندا 25-كە جۋىق شەتەل ازاماتى جيى­لىپ، شەلەك پوليتسيا ءبولىمىنىڭ كوشى-قون قىزمەتى بولىمشەسىنىڭ جۇمىسىنا نارازىلىق ءبىلدىردى. وقيعا ورنىنا بارعان ال­ماتى وبلىسى پد كوشى-قون قىزمەتى باس­قارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءىستىڭ ءمان-جايىن انىقتاۋ بارىسىندا بەل­گىلى بولعانى: شەتەل ازاماتتارى 2022 جىلى قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ، ەلىمىزدە تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات الۋ ءۇشىن شەلەك اۋىلىنداعى پب كوشى-قون قىزمەتى بولىمشەسىنە قۇ­جات­تارىن تاپسىرعان. اتالعان قۇ­جاتتاردى ەڭ­بەكشىقازاق اۋدانى پب كوشى-قون قىز­مەتى بولىمشەسىنىڭ بۇرىنعى باس­تى­عى، پوليتسيا مايورى د.ا.قوجانوۆ قابىلداعان، الايدا پوليتسيا مايورى د.ا.قوجانوۆ 2022 جىلى 10 ناۋرىزداعى دەپارتامەنت باستىعىنىڭ №119 ج/ق بۇيرىعىمەن اتقاراتىن لاۋازىمىنان بوساتىلىپ، رەزەرۆكە جىبەرىلگەن، قازىرگى ۋاقىتتا ەڭبەكشىقازاق اۋدانى پب جپقب ۋچاس­كەلىك پوليتسيا ينسپەكتورىنىڭ كومەكشىسى لاۋازىمىندا قىزمەت ات­قا­رادى. جوعارىدا اتالعان فاكت بو­يىنشا، جينالعان 25 شەتەل ازا­ماتىنىڭ توعىزىنىڭ ءوتىنىشى قا­بىل­دانىپ قاراستىرىلۋدا، 2 ازامات ەلىمىزدىڭ ازاماتتىعىن الدى، 14 ادامنىڭ تاپسىرعان قۇجاتتارىنىڭ بار-جوعىنىڭ بەلگىسىز بولۋىنا بايلانىستى، ەڭبەكشىقازاق اپب-عا قاراستى شەلەك اۋىلىنىڭ پوليتسيا بولىمىمەن 14 ازاماتتىڭ ارىزى قابىلدانىپ، اەك-نە تىركەلىپ، انىقتاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر» دەپ جاۋاپ بەردى ءبىزدىڭ ساۋالىمىزعا الماتى وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتى كوشى-قون قىز­مەتى باسقارماسىنىڭ باستىعى ەلمۋرات نۇرسەيتوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، اتالعان فاكت بو­يىنشا ءىستىڭ ءمان-جايىن جان-جاقتى، مۇقيات تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ماقسا­تىن­دا الماتى وبلىسى پب جەكە قۇرام جو­نىن­دەگى ينسپەكتسياسى جانە كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسىنىڭ 2023 جىلدىڭ 15 مامىرىنداعى №159 بۇيرىعىمەن قىزمەتتىك تەكسەرىس جۇرگىزىلۋدە. قازىرگى ۋاقىتتا ەڭبەكشىقازاق اۋدانى پب-نىڭ كوشى-قون قىزمەتى بولىمشەسىمەن شەلەك اۋىلىندا تۇراتىن شەتەل ازا­مات­تارىنىڭ ەل ازاماتتىعىن الۋعا، تۇراقتى تۇرۋعا بەرگەن وتىنىشتەرى، ۋاق­تىلى تىركەلىپ، قاراستىرىلۋدا ەكەن. ال بۇل ماسەلەنى الماتى وبلىسى پب كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسى قاتاڭ باقىلاۋعا العان.

الماتى وبلىسى