جاڭا مەديا جانە عالام ەكونوميكاسى

ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە الەمدەگى ەڭ ءىرى اۋديت جانە كونسالتينگ قىزمەتىن ۇسىناتىن حالىقارالىق كومپانيالاردىڭ ءبىرى PricewaterhouseCoopers-ءتىڭ (PWC) مەديا سالاسى بويىنشا جۇرگىزگەن زەرتتەۋىندەگى دەرەكتەرمەن بولىسەيىك. الەمدىك مەديا نارىقتىڭ دامۋى تۋرالى بولجامداردى قامتيتىن ەسەپتە جاھاندىق جارناما سالاسىنىڭ تابىسى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلە جاتقانى ءسوز بولادى. سالاداعى جالپى پايدا 2020 جىلى 7%-عا تومەندەگەنمەن، 2021 جىلى 22،6%-عا قايتا ءوسىپ، مەديا نارىقتىڭ 32،2%-ىن قۇرادى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، 2026 جىلى بۇل سالا $1 ترلن تابىسقا جەتەدى، بۇدان كورسەتكىشتىڭ جىل سايىن 6،6%-عا وسەتىنىن بايقايمىز. ونىڭ كوپ بولىگى ديجيتال تەحنولوگيالارعا تيەسىلى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. ال تسيفرلىق ەمەس تەحنولوگيالارداعى جارناما ۇلەسى 2025 جىلدان باستاپ تومەندەي بەرمەك.

كابەلدىك ەمەس، تىكەلەي ينتەرنەت ارقىلى تاراتىلىپ، تەلەديدار ارقىلى كورىلەتىن بەينەلەر تابىسى 2021 جىلى 22،8%-عا ءوسىپ، $79،1 ملرد-تى قۇرادى. اقپارات تاراتۋدىڭ بۇل ءتۇرى جىل سايىن 7،6%-عا كوبەيىپ، 2026 جىلعى تابىسى $114،1 ملرد-قا جەتەدى دەپ بولجانىپ وتىر. ال جالپى تەلەديدار قولدانۋدىڭ اياسى تارىلىپ، كورسەتكىش جىل سايىن 0،8%-عا تومەندەي باستايدى. 2021 جىلى $231،1 ملرد قۇراعان تابىس 2026 جىلى $222،1 ملرد-قا دەيىن ازايادى.

جالپى، مەديا سالاسىنداعى شىعىن­داردى ءۇش ۇلكەن توپقا جىكتەۋگە بولادى: تۇتىنۋشى، قولجەتىمدى ينتەرنەت جانە جارناما شىعىنى. 2017 جىلعى كورسەتكىشتەرگە سايكەس، تۇتىنۋشى شىعىنى جالپى كىرىستىڭ – 40 (جووق – جىلدىق ورتاشا ءوسۋ قارقىنى)، ال جارناما شىعىنى تەك 29 پايىزىن قۇرادى. 2022 جىلى جارناماعا بولىنەتىن شىعىن قولجەتىمدى ينتەرنەتكە قاجەتتى شىعىننان اسىپ تۇسەتىنى بەلگىلى.

PWC-ءدىڭ ەسەبى 2026 جىلى جارناما­دان تۇسەتىن تابىس بارلىق كىرىستىڭ 35،1%-عا جۋىعىن قۇراپ، وسى سالاداعى ءىرى سەك­تورعا اينالادى دەيدى. بەس جىلدىڭ ىشىن­دە ينتەرنەتتەگى عالامدىق جارناما كىرىسى 9،1 پايىزعا ءوسىپ، 2026 جىلى $723،6 ملرد-قا جەتەدى. ونىڭ 74%-ى ءموبيلدى قۇ­رىل­عىلارداعى بەينە جارنامالارعا تيەسىلى.

مەديانىڭ ىقپالى ادامنىڭ جاسىنا بايلانىستى وزگەرەتىنى انىق. 2021 جىلدان 2026 جىلعا دەيىن تۇتىنۋشىلاردان تۇسەتىن تابىس قارقىندى وسىرەتىن ەل – تۇركيا (جووق 14،2%). بۇل ۇردىسكە جاستاردىڭ بەينەويىن، مۋزىكا جانە كينو يندۋسترياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى سەبەپ بولادى. ال ەڭ باياۋ ءوسىم (جووق 1،4%) جاپونياعا تيەسىلى. ونىڭ نەگىزگى فاكتورى – كۇنشىعىس حالقى­نىڭ دەموگرافيا ەرەكشەلىكتەرى، ياعني تۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەپ، ەگدە جاستا­عىلاردىڭ كوبەيۋى.

مەديا پلاتفورمالاردىڭ سانى ارتقان سايىن، اۋديتوريانىڭ تاڭداۋ اياسى دا كەڭەيەدى. جەكە دەرەكتەردى ساقتاۋدىڭ كەيىنگى كەزدەگى وزگەرىستەرىنە سايكەس، تۇتىنۋشىلار ءوزىنىڭ دەرەك­تەرىن باقىلاۋعا (ترەكينگ) مۇمكىندىك بەرمەيتىن پلاتفورمالاردا ءجيى ۋاقىت وتكىزۋدى قالايدى. Apple 2021 جىلدىڭ ساۋىرىندە قولدانۋشىلارعا باقىلاۋدان باس تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قولدان­با باقىلاۋىنداعى ترانسپارەنت­تىلىك جۇيەسىن ىسكە قوستى. بۇگىنگى تاڭدا قۇپيالىقتى ساقتاۋ تاسىلدەرىنىڭ ەنگىزىلۋى جيىلەگەندىكتەن، مەديا پلاتفورمالار جاڭا «ويىن ەرەجەسىنە» بەيىمدەلۋگە ءماجبۇر. سونىڭ اسەرىنەن ۆەب جانە ءموبيلدى قۇرىلعىلارداعى جارناما تيىمدىلىگى تومەندەپ، ونى ولشەۋ مەن جەتكىزۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنا قاجەتتىلىك تۋىنداپ وتىر.

ويىن-ساۋىق جانە مەديا سالاسى ۆيرتۋالدى الەمگە اۋىسا باستادى. ۋاقىت وتە كەلە، بەينەويىندار، كونتسەرتتەر، جارنامالار، ءتىپتى ەلەكتروندى كوممەرتسياعا بايلانىستى كىرىستەردىڭ كوپشىلىگى نەمەسە بارلىعى مەتا الەمگە (metaverse) كوشۋى مۇمكىن. ياعني مەتا كەڭىستىك ادامدارعا كوزىلدىرىك، شلەم، قۇلاققاپ سياقتى قۇرىلعىلاردىڭ كومەگىمەن ۆيرتۋالدى الەمگە سۇڭگىپ، باسقا عالامنىڭ شىندىعىنا ەنۋگە مۇمكىندىك تۋدىرادى. Citibank ء(ىرى حالىقارالىق بانك) بولجاۋىنا سۇيەنسەك، مەتا الەم 2030 جىلعا دەيىن $8-13 تريلليون اراسىندا كىرىس اكەلەدى. الەمدەگى ۇلكەندى-كىشىلى كومپانيالار، ءتىپتى ۇكىمەتتەر دە ءوز ىقپالىن ارتتىرۋ ءۇشىن «تسۋكەربەرگ كەڭىستىگىنە» ينۆەستيتسيا سالادى.

دەگەنمەن جاھاندىق مەديانىڭ دامۋ جولىندا بارلىق مەملەكەت ءبىر باعىتتا قاتارلاسىپ كەلە جاتقان جوق. ءتۇرلى سايا­سي، الەۋمەتتىك وقيعالارعا بايلانىستى ۇلكەن كومپانيالاردىڭ قىزمەتىنە كەي­بىر جەكەلەگەن مەملەكەتتەردە شەكتەۋ قويىلا باستادى. مىسالى، قىتايدا الەمگە ورتاق پلاتفورمالاردى قولدانۋعا تى­يىم سالىنعان. 2022 جىلى رەسەي Meta-نىڭ (Facebook) ءوز تەرريتورياسىنداعى قىزمەتىن توقتاتتى. ءۇندىستان ۇكىمەتى بولسا، TikTok-پەن قاتار، 273 قوسىمشاعا (54-ءى قىتايلىق) شەكتەۋ قويدى. مۇن­داي جەلىلەرگە تىيىم سالۋ تاجىريبەسى مەملەكەتارالىق قاتىناس دەڭگەيىنە شىعىپ، اقپاراتتىق ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالىپ وتىر.

كەيىنگى جىلدارى نارىقتىڭ ايتار­لىق­تاي ۇلكەن ۇلەسى مەن دەرەكتەرى تەحنو­لوگيالىق ءىرى كومپانيالاردىڭ باقىلاۋىنا ءوتتى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە رەسمي ورگاندار تۇتىنۋشى قۇقىعىن قورعاۋ مەن نارىقتىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا زاڭنامانى كۇشەيتۋدى قولعا الدى. مىسالى، اقش پرەزيدەنتى بايدەن اكىمشىلىگى مونوپوليامەن كۇرەستى باستادى. ەۋروپا وداعى تۇتىنۋشى قۇقىعىن قورعاۋ جانە كومپانيالار ارا­سىنداعى باسەكەنى ساقتاۋ ماقساتىندا «تسيفرلى نارىق تۋرالى» جانە «تسيفرلى قىزمەت تۋرالى» زاڭداردى قابىلدادى. نارىقتى رەتتەۋ باستامالارىنىڭ كوبىن جەكەلەگەن مەملەكەتتەر قابىلداسا دا، كومپانيالار ترانسۇلتتىق دەڭگەيدە جۇمىس ىستەگەندىكتەن، زاڭنامالار الەمگە اسەر ەتىپ، حالىقارالىق ساياساتتىڭ ءبىر باعىتىنا اينالدى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا NFT مەن كريپتوۆاليۋتا سەكىلدى تسيفرلىق اكتيۆتەرگە دە مەملەكەتتىك باقىلاۋ كۇشەيە تۇسپەك. ماسەلەن، 2022 جىلى بايدەن اكىمشىلىگى اقش ۇكىمەتىنىڭ تسيفرلى اكتيۆتەرگە بايلانىستى ساياساتىن تۇسىندىرەتىن قۇجاتتى كوپشىلىككە تانىستىردى. بۇل بۇيرىقتا اقش-تىڭ باسەكەدەگى جەتەكشىلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن NFT مەن كريپتوۆاليۋتانىڭ ەكونوميكاداعى ماڭىزىن مويىنداپ، قولداۋ كەرەكتىگى جازىلعان. قۇجاتتا ۇلكەن تەحنولوگيالى كومپانيالارىمەن (Big Tech) قاتار كريپتوگرافيالىق رەتتەۋ دە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە جاتقىزىلدى. ەلىمىزدە دە كەيىنگى كەزدەرى NFT نارىعى كۇشەيىپ كەلە جاتىر.

وسىلايشا، $2.5 ترلن نارىقتى قۇرايتىن باق پەن اقپاراتتى جەتكىزۋدىڭ ءتۇرلى فورمالارىن بىرىكتىرەتىن مەديا سالاسى تسيفرلى ترانسفورماتسيا مەن ءموبيلدى قۇرىلعىلار اسەرىنەن جىلدام دامىپ وتىر. سالانىڭ مەملەكەت ساياساتى مەن ەكونوميكاسىنداعى ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، ونى ءجىتى باقىلاۋ كەرەك. ويتكەنى جاھاندىق مەديا تارالىمى مەن تاعىلىمى اۋقىمدى قۇبىلىسقا اينالىپ، كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە دەندەدى.

دەسەك تە ءالى دە بولسا بۇل سالا­نىڭ دامۋى قۇبىلمالى. ءبىر جۇيەمەن كەيىن­گى 5 جىلدا جۇمىس ىستەگەن ۇجىمنىڭ كوشتىڭ سوڭىندا قالىپ قويۋى ىقتيمال. 2026 جىلعا قاراي قىزىق كونتەنت، كوممەرتسيالىق ويىن­دار، تابىستىڭ جاڭا تۇرلەرىن ويلاپ تاپقان كومپانيالار عانا تابىسقا جەتەدى.

سۇيىندىك قابىل،

قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى