عىلىم دامىسا، باسەكەلەستىك ارتادى

ەلىمىزدە بۇگىندە 6 293 اۋىلدىق ەلدى مەكەن بار. ەل حالقىنىڭ 7،7 ميل­ليو­نى نەمەسە 40 پايىزدان استامى اۋىل­دى جەرلەردە تۇرادى. بىراق ونداعى جاس­تاردىڭ قالاعا كەتۋ ءۇردىسى باسىم. ال جوعارى ءبىلىم العان جاستاردى قايتادان اۋىلعا تۇراقتاندىرۋ، جۇ­مىس­پەن قام­تا­ماسىز ەتۋ ماسەلەسى ءالى دە كۇر­دەلى بولىپ وتىرعانى شىندىق. تىعى­رىق­تان شىعۋدىڭ باستى جولى – اگرو­ونەر­كاسىپ سالاسىن جۇيەلى دامىتۋ، ەلدى مەكەندەردەگى ينفراقۇرىلىم جۇيەلەرىن زاماناۋي تالاپتارعا ساي جاڭعىرتۋ. سون­دىقتان تۇرعىنداردى تازا اۋىزسۋ، جا­رىق، گازبەن قامتۋ، مەكتەپتەر مەن اۋرۋ­حانالار، سپورت الاڭدارىن سالۋ، ينتەر­نەت جەلىسىن دامىتۋ ارقاشان مەملەكەت پەن قوعامنىڭ باستى نازارىندا تۇرۋعا ءتيىس.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ جولداۋىندا «قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى الەۋەتىن كوتەرۋ ءۇشىن ەلىمىزگە جاس ءبىلىمدى ءارى ىنتالى ماماندار كەرەك. تسيفرلاندىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوبانىڭ اياسىندا كەمىندە 100 مىڭ جوعارى بىلىكتى IT-مامان دايارلاۋدى قولعا الۋدى تاپسىرامىن. ال جوعارى وقۋ ورىندارى وسى مامانداردى ساپالى دايار­لاۋىنا جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى» دەگەنى با­رى­مىزگە ءمالىم.

اۋىل شارۋاشىلىعىن كوتەرۋ ءۇشىن وسى سالاعا كوپتەپ مامان دايارلاۋ، سونىڭ ىشىندە باسەكەگە قابىلەتتى، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى تولىق مەڭگەرگەن جاڭا بۋىن كادرلاردى وقىتىپ-تاربيەلەۋىمىز قاجەت. بۇل باعىتتا قازاق ۇلتتىق اگرار­لىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. قاراشاڭىراق ەلىمىزدە ەڭ ال­عاشقى اشىلعان جوعارى وقۋ ورىن­دا­رى­نىڭ ءبىرى. قۇرىلعاننان بەرگى 93 جىلدا 150 مىڭنان استام بىلىكتى مامان دايارلاپ شىعاردى. سونىڭ ىشىندە 25 سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، 70-تەن اسا پارلامەنت دەپۋتاتى، كوپتەگەن مەملەكەت جانە قوعام قاي­رات­كەرلەرى، 12 مىڭداي اكادەميكتەر، دوكتورلار، بىلىكتى ماماندار ەل يگىلىگى ءۇشىن ابىرويلى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. مەن دە سول تۇلەكتەردىڭ ءبىرىمىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن جاساعان ەڭبەگىم، جەتكەن جەتىستىكتەرىم وسى ۋنيۆەرسيتەتتە العان ءبىلىمىم مەن تاجىريبەمنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن.

بۇرىنعى ەكى ءىرى ينستيتۋتتىڭ نەگى­زىندە قۇرىلعان ۋنيۆەرسيتەتىمىزدە قازىر­گى تاڭدا 6 فاكۋلتەت جۇمىس ىستەيدى. ءار فاكۋل­تەتتىڭ وزىندىك باعىتتارىنا ساي­كەس ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى بار جانە ءبىلىم الۋشىلار الەمدىك ستان­دارت­تارعا ساي (باكالاۆريات، ماگيس­ترا­تۋرا جانە دوكتورانتۋرا) ءۇش دەڭ­گەي­دە دايىندىقتان وتەدى. اتاپ ايت­ساق، «اگروبيولوگيا» فاكۋلتەتىندە وقي­تىندار ەگىس القاپتارىن ءتيىمدى پاي­دا­لانۋ، دالا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، يننو­ۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى قول­دانۋ، وسىمدىك سورتتارىن تاڭداۋ، ونىم­دىك تۇقىمنىڭ جاي-كۇيىن انىقتاۋ جانە ولاردى ەگىسكە دايىنداۋ سياقتى داعدى­­لاردى تەرەڭ مەڭگەرەدى. «تەحنو­لو­گيا جانە بيورەسۋرستار» فاكۋل­تە­تىن­دە تاماق ونىمدەرىنىڭ تەحنولوگياسى مەن ساپاسىن انىقتاۋ، وسىمدىك جانە مال ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ، تاماق ونىم­دەرىن شىعارۋدىڭ قولدانىستاعى تەحنولوگيالارىن جەتىلدىرۋدى ۇيرەنەدى.

ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق فاكۋل­تە­تىن­دە وقيتىندار ماشينا-تراك­تور پاركىن ون­دىرىستىك، تەحنيكالىق پاي­دالانۋ، جون­دەۋ، تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ جانە ساقتاۋدى ۇيىمداستىرۋ; ماشينا جاساۋ نەگىزدەرىن، تەحنولوگيالىق پروتسەستەردى جانە تەحنولوگيالىق جاب­دىق­تاۋدى مەڭگەرۋ; جولاۋشىلار تاسى­مالىن باسقارۋ، جول قوزعالىسىن ۇيىم­داستىرۋ جانە باقىلاۋ سياقتى كۇر­دەلى باعدارلامالاردى يگەرگەن بەس­اسپاپ مامان بولىپ شىعادى. «ۆەتە­ري­ناريا» فاكۋلتەتىندە ءبىلىم الاتىندار اتى اي­تىپ تۇرعانداي، جانۋارلاردى ەمدەۋ ادىس­تەمەلەرىن قولدانۋ; ۆەتەريناريالىق-پروفيلاكتيكالىق ءىس-شارالار جۇرگىزۋ، شارۋاشىلىقتاردا، كاسىپورىندارىندا ۇيىمداستىرۋشىلىق ماسەلەلەردى شەشۋ، عىلىمي-زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ، ۆەتە­ري­نار­لىق-سانيتارلىق ەرەجەلەردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ، بيولوگيالىق جانە تاعام قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە قا­تىستى ماسەلەلەردى زەرتتەۋ بويىنشا بىلىكتىلىككە يە بولادى.

سۋ، جەر جانە ورمان رەسۋرستارى فا­كۋل­تەتىندە الەمدىك ۇزدىك يننو­ۆا­­تسيالىق تەحنولوگيالاردى، جاڭا بىلىمدەردى ىزدەۋ جانە ولاردى جەرگىلىكتى جاعدايلارعا بەيىمدەۋ; سۋ قاۋىپسىزدىگى، جەر، ورمان قورلارىن قورعاۋ، ءارى ءتيىمدى پايدالانۋ جولدارىن انىقتاۋ; تابيعي رەسۋرستاردى پايدالانۋدى باقىلاۋ، مونيتورينگتەۋ جانە باعالاۋ; جەر رەسۋرستارىنىڭ جاي-كۇيى مەن قولدانىلۋىنىڭ تاقىرىپ­تىق كار­تالارىن جاساۋ جانە تاعى دا باسقا ناقتى باعىتتار وقىتى­لادى. «بيز­­نەس جانە قۇقىق» جوعارى مەك­تە­بىن­­دە ەكونوميكالىق جانە ۇيىم­داس­تى­رۋشىلىق سيپاتتاعى مىندەتتەردى شەشۋ; بيزنەس ۇدەرىستەردى جوسپارلاۋ، ىنتا­لاندىرۋ جانە باقىلاۋ; ءوندىرىستى باسقارۋ، تاۋار نەمەسە قىزمەت تۇرلەرىن، ساپاسىن جىلجىتۋ، جارنامالاۋ، وتكىزۋ، تاراتۋ ءىس-شارالارىن ىسكە اسىرۋ; كاسىپ­ورىن­داردىڭ بۋحگالتەرلىك ەسەپتەرىن كاسىبي دەڭگەيدە ۇيىمداستىرۋ، سونداي-اق اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى زاڭنا­ما­لاردى جان-جاقتى يگەرگەن بىلىكتى ماماندار دايىندالادى.

قازاق ۇلتتىق اگرارلىق زەرتتەۋ ۋني­ۆەر­سيتەتى ءوزىنىڭ يننوۆاتسيالىق دامۋىندا ۋنيۆەرسيتەت، كاسىپورىندار، ۇكىمەتتىك جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار كىرەتىن اگرارلىق ماماندىقتار مەن ورمان رەسۋرس­تارى بويىنشا QS الەمدىك رەيتينگىندە №1 جوعارى وقۋ ورنى بولىپ سانالاتىن ۆاگەنينگەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (نيدەرلاند كورولدىگى) تاجىريبەسىن نازارعا الادى. شەتەلدىك باسقا دا ۇزدىك وقۋ ورىندارىمەن بايلانىستى نىعايتۋدامىز. مىسالى، جاقىندا اقش-تىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ مادەنيەت جانە ءبىلىم ماسەلەلەرى جونىندەگى اتتاشەسى ەمبەر ورا حانىممەن كەزدەسىپ، قازۇازۋ مەن اقش-تىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىنداعى ارىپتەستىكتى دامىتۋ ماسە­لە­لەرىن تالقىلادىق. سونداي-اق ماجارستاننىڭ الماتىداعى باس كونسۋلى فەرەنتس بلاۋمانمەن كەزدەسىپ، قازۇازۋ بازاسىندا ماجارستان اۋىل شارۋاشىلىعى جانە جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (ماتە) فيليالىن اشۋ ماسەلەسىن قوزعادىق. MATE – بۇ­گىندە سالالاس 4 ۋنيۆەرسيتەت پەن 11 عى­لىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن بىرىكتىرىپ وتىرعان ورتالىق ەۋروپاداعى ەڭ ءىرى جانە جەتەكشى اۋىلشارۋاشىلىق جوعارى وقۋ ورنى. بۇل جوبالارىمىز ىسكە اسا قالسا، اگروونەركاسىپتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بو­يىنشا بىرلەسكەن عىلىمي-زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە، جاڭا تەحنولوگيالار ترانسفەرتىن جۇزەگە اسىرۋعا، باسەكەگە قابىلەتتى مامانداردى بىرلەسە دايارلاۋعا جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋارى ءسوزسىز.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 2022 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى جولداۋىندا سۇ­را­نىسقا يە مامانداردى دايارلاۋ ماق­سا­تىندا مىقتى بازالىق جوعارى وقۋ ورىن­دارىن ايقىنداۋ جونىندە زور مىن­دەت قويعان بولاتىن. وسىعان وراي، قازۇازۋ-دى ەلىمىزدىڭ سۋ سالاسى ءۇشىن جاڭا بۋىن كادرلارىن دايارلاۋ جونىندەگى بازا­لىق جوعارى وقۋ ورنى رەتىندە ايقىن­داۋ ماسەلەسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت ءبىلىم بەرۋ سا­لاسىن­داعى كادر دايارلايتىن جوعا­رى وقۋ ورنى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار اگروونەركاسىپ سالاسىن دامىتۋ ماق­سا­تىن­دا وزەكتى عىلىمي جوبالاردى ورىنداپ، ونىڭ ناتيجەسىن وندىرىسكە ەنگىزۋ، عىلىمي جەتىستىكتەردى، يننوۆاتسيالاردى قۇرۋ جانە دامىتۋداعى كوشباسشى ورتالىق بولىپ سانالادى. ءبىر عانا مىسال، ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارىنىڭ قا­تىسۋىمەن «اگروۋنيۆەرسيتەت» وقۋ-تا­جىريبەلىك شارۋاشىلىعى بازاسىندا داقىلداردىڭ 15 ءتۇرى بويىنشا 100-دەن استام جوعارى ءونىمدى سورتتارى وتىر­عىزىلىپ، جەرگىلىكتى كليماتتىق جاع­دايعا بەيىمدەلدى.

قازىرگى كۇنى كوپتەگەن اۋىل شارۋا­شى­لىعى ونىمدەرىنىڭ تۇقىمىن، كوشەتىن شە­تەلدەن الىپ وتىرمىز. شىن­دى­عىنا كەلسەك، قازاقستان وسى ونىم­دەر­مەن ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتە الادى. ەلى­­مىزدىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ ين­نو­ۆاتسيالىق دامۋىنا ىقپال ەتۋ ءۇشىن، ۇزدىك يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار مەن جاڭا بىلىمدەردى ىزدەستىرۋ، تارتۋ جانە ەنگىزۋ ماقساتىندا اقش، ني­دەرلاند، يتاليا، قىتاي، رەسەي سياق­تى ەل­دەرمەن ناقتى عىلىمي جوبالار شەڭ­بەرىندە اشىلعان 4 عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى، 8 يننوۆاتسيالىق ورتالىق، 49 زاماناۋي زەرتتەۋ زەرتحاناسى، 18 حالىقارالىق زەرتتەۋ ورتالىعىن بىرىكتىرگەن اگروتەحنيكالىق حاب جۇمىس ىستەيدى.

ۋنيۆەرسيتەتتە قولعا الىنىپ جاتقان ءتۇرلى عىلىمي جوبالار جەتكىلىكتى. سونىڭ ىشىندە ەڭ ءساتتى جۇزەگە اسىرىلعان جو­بانىڭ ءبىرى – «UAV GROUP». جاس عالىمدار ۇشقىشسىز باسقارىلاتىن، بورتىندا ارنايى سەنسورلارى بار اپ­پارات­تاردىڭ كومەگىمەن جەردى قا­­شىق­تىقتان زوندتاۋ ءادىسىن ەنگىزدى. زەرت­تەۋ ناتيجەسىندە القاپتاردىڭ ين­تەراكتيۆتى كارتالارى جاسالىندى. بۇل تەحنولوگيالار فەرمەرلەرگە تى­ڭايت­قىشتاردى، گەربيتسيدتەردى قول­دانۋدى وڭتايلاندىرۋعا كومەك­تە­سەدى، داقىلداردىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كورنەلل ۋنيۆەر­سي­تەتىمەن بىرگە 2019 جىلى اشىلعان وسىم­دىكتەردى ميكروكلونالدى كوبەيتۋ زەرت­حاناسىندا 3 ملن داناعا دەيىن باك­تەريالدىق كۇيىككە جانە باسقا دا اۋرۋلارعا ءتوزىمدى، جاڭا ساۋ كوشەتتەر الىنادى.

سونداي-اق زاماناۋي ەڭ وزىق 75 تراكتور، كومباين جانە باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىمەن تولىق­تىرىلعان قازاقستان-بەلارۋس اگرو­ين­جەنەرلىك يننوۆاتسيالىق ورتالىعى، 14 زەرتتەۋ لابوراتورياسىن قامتيتىن حالىقارالىق سۋ حابى ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارىنا حالىقارالىق، ۇلتتىق عىلىمي جوبالاردى ورىنداۋعا جانە ولار­دىڭ ناتيجەلەرىن وندىرىسكە ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. جىل سايىن ۋني­ۆەر­سيتەتتىڭ 700-دەن استام ستۋدەنتى شار­ۋا­شىلىقتاردا 7 ايعا دەيىن تاجىري­بەنىڭ بارلىق تۇرىنەن وتەدى، بۇل ولارعا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى – «شي­كى­زاتتان دايىن ونىمگە دەيىن» تولىق مەڭ­گەرۋگە جول اشتى.

بۇگىندە جۇيەلى جۇمىستار ناتيجە­سىندە ۋنيۆەرسيتەت 9 ۇلتتىق جانە حالىق­ارالىق رەيتينگتە جوعارى كورسەت­كىش­تەرگە قول جەتكىزىپ وتىر. قازىرگى ۋاقىتتا QS رەيتينگىسىندە الەمدەگى ەڭ ۇزدىك 5 مىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اراسىندا 481-ورىندى، QS ازيا ايماقتىق رەيتينگ بويىنشا 200 ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەت قاتارىندا 162-ورىندى، ورتالىق ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىندا 5-ورىندى يەلەندى.

ماقسات – 2024 جىلعا قاراي QS-400 رەيتينگى بار الەمدىك دەڭگەيدەگى عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى اتانۋ. ول ءۇشىن ءبىلىم-عىلىمي ينفراقۇرىلىمداردى كەڭەيتۋ، كوشباسشىلىق قاسيەتتەردى، ستراتەگيالىق باستامالار مەن يننوۆاتسيالاردى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان ءتيىمدى مەنەدجمەنتتى دامىتۋ باستى نازارىمىزدا بولماق.

ادام بالاسى تەك ءبىلىم-عىلىم ارقى­لى عانا دۇنيەنى تانيدى، تابيعاتتىڭ قۇپيا سىرلارىن دامىتادى، تەحنيكانى ورىستەتەدى، قوعامدى ىلگەرى باستىرادى. بولاشاعىن ايقىنداپ، كەلەشەككە باعىت بەلگىلەيدى. وسى ورايدا، مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرۋشىلەر، پاندىك وليمپيادالار مەن جارىستاردىڭ جەڭىمپازدارى، تالانتتى بالالار ۋنيۆەرسيتەتىمىزگە جەڭىلدىكپەن قابىلداناتىنىن باسا ايتقىم كەلەدى. وقۋ ورنىمىزدا ءبىلىم الۋشىلار ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان. عىلىمي-تانىمدىق ورتالىقتار، ستۋدەنتتەردىڭ ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ۇيىمى، دەبات كلۋبى، مادەني-سپورتتىق ۇيىرمەلەر تۇراق­تى جۇمىس ىستەيدى. ستۋدەنتتىك 10 ءۇي الەۋ­مەت­تىك-تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتەدى.

ارينە، وقۋ دەگەنىمىز ديپلوم الۋمەن اياقتالمايدى. ول ءومىر بويى جالعاساتىن، تولىعا بەرەتىن اسىل قازىنا. تەك ءوز ءىسىنىڭ ناعىز مامانى عانا العان ءبىلىمىن، ءتالىم-تاربيەسىن ومىردە، ناقتى ىستەردە قولدانا الادى. تۇلەكتەرىمىزدىڭ ءوز اۋىلدارىنا بارىپ، الدىڭعى قاتارلى مامان رەتىندە ەلگە قىزمەت ىستەۋىن ءبا­رى­مىز قالايمىز. ول ءۇشىن ديپلومدى جاستاردى اۋىلدىق جەرلەردە تۇ­راق­تاندىرۋ ماسەلەسىن مەملەكەتتىك دەڭ­گەي­دە قاراستىرۋدى، الىس ايماقتاردا الەۋمەتتىك، مادەني، سپورت شارالارىن جۇيەلى ۇيىمداستىرۋدى، جاستاردىڭ رۋحاني ءوسۋىن قالىپتاستىرۋدى تۇتاس قو­عام بولىپ بىرلەسە ويلاستىرعانىمىز ءجون. بۇل ابىرويلى مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ تۇپكى ءمانى – ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرۋ، ايماقتاردى جاڭعىرتۋ.

اقىلبەك كۇرىشباەۆ،

قازاق ۇلتتىق اگرارلىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسقارما توراعاسى-رەكتورى، ۇعا اكادەميگى