جاڭا باعىت

اقش-تىڭ ايگىلى پرەزيدەنتى فران­كلين دەلانو رۋزۆەلت ەلى « ۇلى دەپ­رەسسياعا» ۇشىراعان ەڭ اۋىر كەزەڭدە بيلىككە كەلدى. امەريكا بۇل كەزدە اۋىر ەكونوميكالىق داعدارىستى باستان كەشىرىپ، حالقى كەدەيلىكتەن تيتىقتاپ كەتكەن ەدى. بۇل كەزدە اشتىق، توناۋ، ءوز-وزىنە قول سالۋ جاعدايلارى كۇندەلىكتى قۇبىلىس بولاتىن. وسىنداي قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان اقش-تى ف.رۋزۆەلت پرەزيدەنت بولعان قىسقا مەرزىمدە-اق اياعىنان تىك تۇرعىزعانى تاريحتان بەلگىلى.

ول بيلىككە كەلگەن سوڭ ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ «جاڭا باعى­تىن» جاريالاپ، مەملەكەتىن دەپرەس­­سيا مەن داعدارىستان ءساتتى الىپ شىقتى. ونىڭ رەفورمالارى نەگىزى­نەن داعدارىس كەزىندە اشتىققا ۇشىرا­عاندار مەن جۇمىسسىزدارعا كومەك كور­سەتۋگە، بانك جۇيەسىن رەتتەۋگە، اۋىل­شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ءوندىرۋدى مەم­لەكەتتىك باقى­لاۋعا الۋعا، الەۋمەتتىك قامسىز­دان­دىرۋعا، ەڭبەك نارىعىن رەتتەۋگە، سالىق سالۋعا باعىتتالدى. رۋزۆەلت­تىڭ جىل­دام جەتىس­تىكتەرگە جەتۋىنە كەزەك كۇت­تىر­مەس شۇعىل ءارى ءتيىمدى رەفور­ما­لار­­دىڭ جۇزە­گە اسىرىلۋى سەبەپ بولدى.

سول ءتارىزدى ق.توقاەۆ تا قازاقستان­نىڭ ىشكى جاعدايى ابدەن شيەلەنىسكەن، ال سىرتقى ساياساتتا جاڭا سىن-قاتەرلەر تۋىنداعان كۇردەلى كەزەڭدە بيلىك باسىنا كەلدى. قازاقستان حالقى سوڭعى 30 جىلدا ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا مۇناي مەن گازدان، شەتەلدىك ينۆەس­تيتسيالاردان ميللياردتاپ قار­جى ءتۇسىپ جاتقانىمەن، كەدەيلەنگەن ادام­داردىڭ سانى ارتا ءتۇستى. قوعامداعى جاپ­پاي نارازىلىق دەرتى اقىرى 2022 جى­لى قاڭ­تاردا سىرتقا لاپ ەتىپ شىعا كەلدى.

وسىنداي كۇردەلى ۋاقىتتا ق.توقاەۆ قازاقستاندى ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ جولىندا باتىل قادامدار­عا كىرىسىپ كەتكەن ەدى. ق.توقاەۆ پرەزيدەنت بولعاننان كەيىن الدىڭعى كەزەكتە «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداسىن ۇستانۋدىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرتىپ، شەنەۋنىكتەردەن وسى قاعيدانى ساقتاۋدى تالاپ ەتتى. وسى قاعيدانى جۇزەگە اسىرۋ جانە ىشكى سايا­ساتتا كەتكەن ولقىلىقتاردى تۇزەۋ ءۇشىن پرەزيدەنت ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىسىن شاقىردى. كەڭەس العاش قۇرىلعان كۇننەن باستاپ ءتيىمدى پىكىرتالاس ورتالىعىنا اينالىپ، كوپتەگەن يگى باستامانى دۇنيەگە اكەلدى. وسىنداي باستامالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 90-نان استام نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكت قابىلدانعان ەكەن. كەڭەس ءوز قىزمەتىن ينكليۋزيۆتى، اشىق جانە جۇيەلى جۇرگىزۋ ارقىلى حالىقپەن ءتيىمدى ءارى جاڭاشا بايلانىس جاساۋ تاجىريبەسىن قالىپتاستىردى. وسىلايشا، بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى ديالوگ جاڭا ساتىعا كوتەرىلدى.

حالىقپەن ءتيىمدى ءارى جاڭاشا بايلانىس جاساۋدىڭ تاعى ءبىر قادامى – ۇلىتاۋ جەرىندە ۇلتتىق قۇرىلتايدى شاقىرۋ بولدى. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ شاقى­رىلۋى – ەلىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىن­دەگى ەلەۋلى جانە قىزۋ تالقىعا تۇسكەن وقي­عالاردىڭ ءبىرى سانالدى. وعان قۇ­رىل­تايدى وتكىزگەن ورنى مەن قاتىسۋشى­لاردىڭ ساناتى دا سەبەپشى بولدى. قۇرىلتايدىڭ باستى ماقساتى – جاڭا يدەيالار مەن جاسامپاز قادامدار ارقىلى ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋ.

وسى ديالوگ الاڭىنا ەلىمىزدىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىنەن قوعام بەلسەندىلەرى قاتىسىپ، مۇندا دا تىڭ ۇسىنىستار مەن حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداۋعا مۇم­كىندىك تۋدى. پرەزي­دەنت قۇرىل­تاي كەزىندە ونىڭ قازاق تاريحىن­داعى ماڭىزدىلىعىنا توقتالا كەلە: «قازاق دالاسىندا ەل تاعدىرى شەشىلگەن تاريحي ورىندار از ەمەس. ۇلىتاۋدان بولەك، ورداباسى، مارتوبە، كۇلتوبە سياقتى قاستەرلى جەرلەرىمىز بار. مەن كەلەسى باسقوسۋدى كيەلى تۇركىستاندا وتكىزۋدى ۇسىنامىن. قۇرىلتايدىڭ ءار ايماقتا ءوتۋى سول ءوڭىردىڭ دامۋىنا سەر­پىن بەرەدى»، دەپ ويىن تۇيىندەدى.

تاريحي ورىندار دەمەكشى، ق.توقاەۆ پرەزيدەنت بولعان العاشقى ايدا-اق ۇلى ويشىل، اقىن اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تۋعان جەرىنە بارىپ، تاعزىم ەتكەنى بارشامىزعا ايان. سول ساپار بارىسىندا ول ابايدىڭ «جيدەباي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق مۋزەي-قورىعىنىڭ سەمەي قالاسىنداعى باس مۋزەي عيماراتىن جوندەۋ، مۋزەيدىڭ ەكسپوزيتسياسىن جاڭارتۋ، جيدەباي جەرىندەگى تاريحي نىساندارعا عىلىمي-رەستاۆراتسيالىق جۇمىستار جۇرگىزۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. ناتيجەسىندە، جىلدار بويى جوندەۋ كورمەگەن ۇلى اقىننىڭ مۋزەيى ادام تانىماستاي وزگەرىپ، اباي مەن شاكارىم كەسەنەلەرى جاڭعىرتىلدى.

جالپى، پرەزيدەنت تاريحي ادىلدىك ورناتۋدى ۇرپاق الدىنداعى ۇلكەن پارىز ءارى ماڭىزدى جۇمىس دەپ ەسەپتەيدى. ماسەلەن، ول 2020 جىلعى 24 قاراشاداعى جارلىعىمەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇر­باندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانى قۇرىپ، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن زاڭدىق جانە ساياسي تۇرعىدان ودان ءارى اقتاۋ ىسىنە جول اشىپ بەردى. كەيىننەن بۇل كوميسسيانىڭ وڭىرلىك بولىمشەلەرى دە قۇرىلىپ، قۇرامىندا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، عالىمدارى بار توپ بۇگىندە اۋقىمدى ءىس-شارالاردى اتقارۋ ۇستىندە.

بۇدان بولەك، ءپاتريوتيزمدى كۇشەيتۋ، رۋحاني قۇندىلىقتار مەن تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ ءتارىزدى قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن قوزعاعان پرەزيدەنتتىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ماقا­لاسى اۋقىمدى باعدارلامالىق ماقا­لاعا اينالدى دەسەك بولادى. بۇل ماقا­لا­دا ول ء«بىز كەزىندە ەلگە قىزمەت ەتۋدىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتكەن الاش قايرات­كەرلەرىنەن تاعىلىم الامىز. ولار وتكەن عاسىردىڭ باسىندا تاۋەلسىزدىك يدەيا­لارىن حالىق اراسىندا دارىپتەۋگە زور ەڭبەك ءسىڭىرىپ، ازاتتىق جولىندا قۇر­بان بولدى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ مەرەي­تويى اياسىندا وسىنداي ءبىرتۋار تۇلعا­لاردى ەسكە الىپ، ولاردىڭ مۇراسىن جاستارىمىزعا جانە بۇكىل الەمگە پاش ەتۋىمىز كەرەك» دەگەن بولاتىن.

ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا كوپ جىل تولسا دا، الاش قايراتكەرلەرىن ۇلىقتاۋ ءوز دارەجەسىندە ءجۇردى دەپ ايتا الماي­مىز. سونىڭ مىسالى، وسىدان 10-15 جىل بۇرىن سەمەي قالاسىندا جوسپارلانعان الاش قايراتكەرلەرىنە ارنالعان مونۋ­مەنتتىڭ ورناتىلماي قالعانى. بۇل جوباعا مەملەكەت ەسەبىنەن سول كەزدە قارجى قاراستىرىلعانىمەن، كەيىن­نەن اتقارۋشى بيلىكتىڭ ونى ءتۇرلى سەبەپتەرىمەن جۇزەگە اسىرماي تاستاعانى كوپشىلىكتىڭ ءالى ەسىندە.

سول ءتارىزدى 30 جىل ىشىندە الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەلىنە سىڭىرگەن ەرەن ەرلىكتەرىن، سونىڭ ىشىندە ولاردىڭ 1920 جىلدارى قازاقستاننىڭ شەكارالارىن مەجەلەۋ ىسىنە بەلسەنە قاتىسىپ، تەرريتوريالىق تۇتاستىقتى ساقتاۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقانى لايىقتى دەڭ­گەي­دە ايتىلماي كەلدى. كەرىسىنشە، قا­زاق­­ستان­نىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستى­عى­­نىڭ ساقتالىپ قالۋى تاۋەلسىزدىك العان­نان كەيىنگى ساياساتتىڭ جەمىسى عانا دەگەن جاڭساق پىكىرگە باسىمدىق بەرىلدى.

ارينە، اتالعان تۇلعالاردى ۇلىقتاۋ ماقساتىندا ەلىمىزدە وسىعان دەيىن قان­شاما عىلىمي جوبا مەن زەرتتەۋ جۇر­گىزىلگەنىن، كىتاپتار جارىققا شىق­قانىن، جەكە-جەكە مۇسىندەرى ور­نا­تىلعانىن، ولاردىڭ مەرەيتويلارى، شىعارماشىلىق كەشتەرى اتالىپ وتكەنىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. بۇل جەردە اڭگىمە الاش قاي­راتكەرلەرىنىڭ قىزمەتىنە بيلىك تاراپىنان دۇرىس باعانىڭ بەرىلمەۋىندە جانە ولاردىڭ جان-جاقتى ءارى جۇيەلى تۇردە ناسيحاتتالماۋىندا بولىپ وتىر.

تاريحي ادىلدىك دەمەكشى، بۇرىنعى قاپشاعاي قالاسىنا ايگىلى مەملەكەت قايراتكەرى، قازاقستان تاريحىندا ۇلكەن ورنى بار ءبىرتۋار تاريحي تۇلعا – دىن­مۇ­حا­مەد قوناەۆ ەسىمىن بەرۋ دە وسى تاري­حي ادىل­دىكتى ورناتۋدىڭ كورىنىسى. پرەزيدەنتىمىز وتكەن جى­لى تەك قالانىڭ اتىن وزگەرتۋمەن شەك­تەلمەي، جاڭا وبلىستاردىڭ پايدا بو­لىپ، تاريحي اتاۋلارمەن (مىسالى ۇلى­تاۋ، جەتىسۋ) اتالۋىنا دا ىقپال ەتتى.

زامان اعىمىنىڭ تەز وزگەرۋىنەن جانە ەكونوميكا مەن قوعامدا باستالعان توقىراۋدان شارشاعان حالىق ق.توقاەۆتان جاڭاشىلدىقتى كۇتكەنى بەلگىلى. وسىعان سايكەس پرە­زي­دەنتتىك بيلىككە كىرىسكەننەن كەيىن ق.توقاەۆ مەملەكەتتى دامى­تۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە ءوتۋدى قاراس­تىراتىن ۇلكەن رەفورمالارعا باسىمدىق بەرەتىنىن اڭعارتتى. كوپتەن كۇتكەن ساياسي رەفور­مالاردىڭ باستالۋى كوپشىلىكتىڭ كوكىرەگىندەگى جارقىن بولاشاققا دەگەن سەنىمدى نىعايتا ءتۇستى. اۋقىمدى ساياسي رەفورمالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا، اسىرەسە 2022 جىلى 5 ماۋسىمدا وتكىزىلگەن رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم نەگىز بولدى. كونستيتۋتسياعا اسا ماڭىزدى تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ ماقساتىندا وتكەن رەفەرەندۋم ەلىمىزدەگى ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ قارقىنىن كۇشەيتىپ، ادىلەتتىلىككە سۇيەنگەن جاڭا قازاقستاندى قۇرۋدىڭ العىشارتىن جاسادى.

كونستيتۋتسيالىق تۇزەتۋلەردىڭ ىشىن­دە بيلىكتى مونوپوليزاتسيالاۋ قاۋپىن اي­تار­­لىقتاي ازايتۋ قاراستىرىلىپ، پرە­­زيدەنتتى ءبىر مەرزىمگە عانا سايلاۋ نور­­ماسى ەنگىزىلدى. سوت جۇيەسىن رەفورمالاۋ اياسىندا قازىرگى ۋاقىتتا بارلىق دەڭ­گەيدەگى سوتتاردىڭ جۇمىسىن جەتىل­دىرۋ جەدەل قولعا الىنۋدا. بيىلدان باس­تاپ كونس­تيتۋتسيالىق سوت ءوز قىزمەتىنە كىرىستى.

رەفەرەندۋم قورىتىندىسى ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تاريحىندا جاڭا ءداۋىر باستالعانىن، بارلىق سالادا تۇبەگەيلى وڭ وزگەرىستەردى جاساۋعا دايىن ەكەنىن، حالىقتىڭ ساياسي كوزقاراسىنىڭ جاڭا ساپاعا كوتەرىلگەنىن كورسەتتى. سونداي-اق بۇل جاڭا قازاقستان قۇرۋ جولىنداعى ەل دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭگە اياق باسقانىن ءبىلدىردى. پرەزيدەنت ءوز سوزىندە «جاڭا قازاقستان دەگەنىمىز – ەڭ الدىمەن، قۇندىلىقتاردىڭ جاڭارۋى» دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.

جالپى العاندا، كونستيتۋتسيالىق رەفورمالار ساياسي جۇيەنىڭ تەپە-تەڭدىگىن ورنىقتىرۋدى، حالقىمىزدىڭ مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە قاتىسۋىنا مول مۇمكىندىك تۋعىزۋدى كوزدەيدى.

ساياسي رەفورمالار شىن مانىندە ەلىمىزدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان وزگەرىس­تەردى الىپ كەلدى. سول ءتارىزدى بەي­بىت جي­نالىستار تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ قا­بىل­دانۋى، پارتيالاردى تىركەۋ ءراسىمىن جەڭىلدەتۋ، پارتيالىق سايلاۋ تىزىم­دەرىندەگى ايەلدەر مەن جاستارعا مىندەتتى 30 پايىزدىق كۆوتا قاراستىرۋ جانە ت.ب. ساياساتتاعى جاڭاشىلدىقتار ەلىمىزدە جاڭا ساياسي مادەنيەتتىڭ تامىر جايۋىنا، قوعامداعى ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك پەن سەنىمنىڭ ارتۋىنا جول اشتى. 

قازىرگى ۋاقىتتا ساياسي رەفورمالارمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىندا دا ۇلكەن وزگەرىس ءجۇرىپ جاتىر. سولاردىڭ ىشىندە قولدان جاسالعان مونوپوليالاردى تۇبەگەيلى جويىپ، سىبايلاس جەمقورلىققا توسقاۋىل قويۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە ءمان بەرىلىپ كەلەدى. بۇعان دەيىن ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق رەسۋرستارى شاعىن عانا توپتىڭ قولىنا شوعىرلانعانى جانە زاڭنامالارىمىزدا ولارعا ارتىق­شىلىق بەرىلگەنى انىقتالىپ جاتىر. قازىرگى ۋاقىتتا پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ۇكىمەت ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان بارلىق اكتيۆتى قايتارىپ، ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ءتيىستى جۇمىستى باستاپ كەتتى. قايتارىلعان بارلىق قاراجاتتى ازا­مات­تاردىڭ يگىلىگىنە جۇمساۋعا، ياعني جوعارى تەحنولوگيالى ءوندىرىس ورىندارىن اشۋعا، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار سالۋعا، الەۋمەتتىك جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا پايدالانۋعا پارمەن بەرىلدى.

پرەزيدەنتىمىز ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىرعان ەكونوميكانىڭ باسىم باعىت­­تارىنىڭ ءبىرى – اۋىلدىق جەرلەر­دى دامىتۋ. وسى مىندەتتى ورىنداۋ ماق­ساتىندا مەم­لەكەت باسشىسى جاڭا پرەزيدەنتتىك مەر­زىمگە كىرىسۋدى «اۋىل­دى دامىتۋ ماسەلەسى تۋرالى» جار­لىققا قول قويۋ­مەن باستادى. وسى قۇجات ارقىلى ۇكى­مەت­كە اۋىلدى دامىتۋدىڭ 5 جىلعا ارنال­عان ناقتى جوسپارىن ازىرلەۋ تاپسىرىلدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2022 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى قازاق­ستان حالقىنا جولداۋىندا جاڭا ەكونو­ميكالىق باعداردىڭ باستى باسىم­دىقتارى كورسەتىلدى. ولار: جەكە كاسىپ­كەرلىك باستامالاردى ىنتالاندىرۋ، باسە­كەلەستىكتى دامىتۋ، ياعني بارىنە بىر­دەي مۇمكىندىك بەرۋ، سونداي-اق ۇلتتىق تابىستى ءادىل ءبولۋ.

اتالعان رەفورمالار اياسىندا ال­داعى ۋاقىتتا «ۇلتتىق قور – بالا­لار­عا» اتتى جاڭا باعدارلاما جۇزەگە اسى­رى­لادى. وعان سايكەس ۇلتتىق قوردىڭ جىل سايىنعى ينۆەستيتسيالىق تابى­سى­نىڭ 50 پايىزى بالالاردىڭ ارناۋ­لى جيناقتاۋشى ەسەپشوتىنا اۋدارىل­ماق. وسىلايشا، ءاربىر وتباسى ەلىمىز پايدالانىپ جاتقان ۇلتتىق بايلىقتىڭ يگىلىگىن كورەتىن بولادى.

ەلىمىزدە تولەم قابىلەتتىلىگى تومەن جەكە تۇلعالاردىڭ دا ماسەلەسىن شەشۋ كۇن تارتىبىنە ەنگىزىلدى. مىسالى، «قازاق­ستان رەسپۋبليكاسى ازامات­تارى­­نىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن قالپىنا كەل­تىرۋ جانە بانكروتتىعى تۋرالى» زاڭعا قول قويىلىپ، قوعامنىڭ وسال توپتارىن قولداۋ ءۇشىن تاعى ءبىر يگى شارا جاسالدى. بۇل زاڭ نەگىزىنەن ازاماتتار­دىڭ كرەدي­تورلاردىڭ تالاپتارىن تو­لىق كولەم­دە قاناعاتتاندىرۋعا قابىلەت­سىز بولۋ جانە تولەم قابىلەتتىلىگىن قال­پى­­نا كەلتىرۋ راسىمدەرىن رەتتەۋ­گە باعىت­­­تالعان. بۇعان دەيىن پرەزي­دەنت ق.توقاەۆت­ىڭ بىر­قاتار الەۋمەتتىك سانات­تاعى ازا­مات­تار­دىڭ قارىز جۇكتەمەسىن جەڭىلدەتۋ جونىن­دە جارلىققا قول قوي­عانى جانە سو­نىڭ ناتي­جەسىندە حالىق­تىڭ بانككە بەرە­شەك­تەرى ازايتىلعانى كوپشىلىكتىڭ ەسىندە.

ارينە، جوعارىدا اتالعان تۇلعا­لاردىڭ سايا­ساتتارىنان ۇقساستىق­تارمەن قاتار، ەرەكشەلىكتەردى دە كوپتەپ تابۋعا بولادى. سەبەبى ولاردىڭ اراسىن عاسىرعا جۋىق ۋاقىت پەن زامانى تۋدىرعان سىن-قاتەرلەردىڭ ارتۇرلىلىگى ءبولىپ تۇر. سولاي دەسەك تە، ەل باسىنا كۇن تۋىپ، مەم­لەكەتتىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇر­عان­­دا ەكى پرەزيدەنت تە مىقتى ساياسات­كەر­لەرگە ءتان قايسار مىنەز بەن ۇل­كەن سايا­سي ەرىك-جىگەر كورسەتىپ، باتىل قادام­دار مەن تاۋەكەلدەرگە باردى. بۇل – ەندى جاي فاكتى ەمەس، سونىمەن بىرگە تاريح.

ف.د.رۋزۆەلت شەبەر ساياساتى ارقى­لى حالىقتىڭ ۇلكەن سەنىمىنە يە بولىپ، پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا 4 رەت جەڭىس­كە جەتكەنى بەلگىلى. ق.توقاەۆ تا ابدەن ويلاستىرىلعان، ماڭىزى زور رەفور­مالاردىڭ، سونداي-اق كەشەگى قاڭتار وقيعاسى كەزىندەگى الاساپىراندا باتىل ارەكەتكە بارىپ، شۇعىل شەشىم قابىلداۋىنىڭ ارقاسىندا حالىقتىڭ الدىندا ايتارلىقتاي ابىروي-بەدەلگە يە بولدى. ونى ءبىز 2022 جىلعى پرە­زي­دەنتتىك سايلاۋدا حالىقتىڭ 81،3% دا­ۋىسىنا جانە ماۋسىمداعى رەفەرەن­دۋمدا داۋىس بەرۋشىلەردىڭ 77،1% داۋى­سىنا يە بولۋىنان كوردىك.

ق.توقاەۆتىڭ قازىر­گى ساياساتىن «قىتاي رەفورمالارى­نىڭ اتاسى» دەن ءسياوپيننىڭ ساياساتىمەن دە سالىستىرۋعا ابدەن بولادى. سەبەبى دەن سياوپينگە وزىنە دەيىنگى قىتاي بيلەۋشىسى ماو تسزەدۋننىڭ ساياسات­تا جىبەرگەن ۇلكەن قاتەلىكتەرى مەن بىلىق­تارى مۇرا بولىپ قالعانىنا قاراماس­تان، ول ەلىندەگى الەۋمەتتىك، ساياسي جانە ەكونوميكالىق جۇيە­لەردى اي­تار­لىقتاي ۇلكەن وزگەرىس­كە ۇشى­رات­تى. دەن ءسياوپيننىڭ ساياساتىنان كە­يىن قى­تاي­دىڭ تۇراقتى دامۋ جولىنا تۇسكەنى بار­شا­مىزعا ءمالىم. دەن سياو­پين ءوز ساياساتىن قحر-دىڭ نەگىزىن قا­لاۋ­شىسىنىڭ ەسىمىن مانسۇقتاماي-اق، بايىپ­تى ءارى دايەكتى تۇردە جۇرگىزىپ، قىتاي­دى مول تابىسقا جەتكىزىپ، كەلە­شەك ۇرپاققا جاقسى ۇلگى-ونەگە كورسەتتى.

الاشوردا كوسەمى ءاليحان بوكەيحان: «تاريح – تۇزۋلىكتىڭ كىتابى، تىرشىلىكتە جولباسشى» دەپ جازعانداي، وتكەننىڭ ونەگەلى تاريحىن زەردەلەپ، ودان ءتالىم الىپ، ونى ومىردە قولدانا العان حالىق تا، بيلەۋشى دە ءوز باعىتىنان ەشقاشان جاڭىلمايدى.

الىبەك كۇزەرباەۆ،

مادەنيەتتانۋشى