«قانىش» ءفيلمى كورەرمەنگە جول تارتتى

جاڭا كينوكارتينا «قازاقستان» ۇلت­تىق ارناسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا 2021 جىلى تۇسىرىلگەن «قانىش. قازىنا» اتتى التى سەريالى تەلەتۋىندىنىڭ نەگى­زىندە جارىق كورىپ وتىر. ۇلتىنىڭ تاع­دىرى ءۇشىن الاڭداپ، بىلىمگە ۇندەپ، عى­لىم­نىڭ وزگە سالاسىنا دا بار قاجى­رىن جۇم­ساپ، قىرۋار يگىلىكتى ءىس اتقارعان الىپ تۇلعانىڭ باي ءارى بۇرالاڭ جولدان تۇراتىن ءومىربايانى كينوعا ءوز-وزىنەن سۇرانىپ تۇر­عانى بۇرىننان ايتىلىپ كەلەدى. بار عۇمىرىن قازاق جەرىنىڭ كەن بايلىعىن زەرتتەۋگە ارنا­عان عۇلامانىڭ باسىنان كەشكەن قيلى تاريحى تۋعان حالقىنىڭ تاع­دى­رىنا الاڭداعان پەرزەنتتىك ماحاب­باتى مەن جاناشىرلىعىنان تۋىن­داعان. سوندىقتان ءفيلمدى تۇسىر­گەن شىعارماشىلىق توپ عىلىم كوشباس­شىسىن كاسىبي تۇرعىدان عانا تانىس­تىرىپ قويماي، حالقىنىڭ قا­مىن ويلا­عان تەرەڭ دە سەزىمتال تۇلعا رەتىندە كورسەتەدى.

فيلم اۆتورلارى قازاقستان عىلى­مى­نىڭ تاريحىندا تەرەڭ ءىز قالدىر­عان سان قىرلى تالانت يەسىن تەك عالىم رەتىندە عانا ەمەس، قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاش سەكىلدى اشارشىلىق جىلدارى ونداعان بالانى امان الىپ قالعان مەيىرىمى مول ادامگەرشىلىك قاسيەتىن باس­تى سيۋجەتتىڭ قازىعى ەتىپ العان. وتكەن عاسىردىڭ با­سىن­داعى اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇر­گىن ناۋبەتى قاتار جۇرگەن قاسىرەتتى كەزەڭ­­دەگى حالىقتىڭ رۋحى فيلمدە بوياما­سىز باياندالادى. سون­داي-اق ءبىرتۋار عالىم­نىڭ الاش قاي­رات­كەرلەرىمەن جاقىن دوس، جولداس بول­عانى ەسكەرىلىپ، ومىردە بولعان تاريحي تۇلعالاردىڭ پروتوتيپتەرى فيلم كەيىپكەرلەرى رەتىندە كورىنىس تاۋىپ، زۇلماتتى جىلداردىڭ شىندىعىن كورسەتەتىن سيرەك دەرەكتى كينوحرونيكا دا ءساتتى پايدالانىلعان.

– بۇل فيلم ارقىلى ءبىز حالقىمىز­دىڭ تاريحىنداعى تۇلعالاردىڭ بيىكتىگىن كورسەتكىمىز كەلدى. بۇگىنگى ۇرپاق كوشباس­شى اتالارىنا قاراپ بوي تۇزەپ وسسە دەگەن نيەتتەن تۋدى. ءبىلىمى مەن تاباندى مىنەزىنىڭ ارقاسىندا قانىش ساتباەۆ 27 جاسىندا سول كەز ءۇشىن ەڭ ءىرى كەن ورنىن تاپتى. عالىم ءومىرىن زەرتتەپ، ءومىربايان تاريحىمەن جانە كاسىبي قىرىمەن تانىسا ءجۇرىپ، رۋحىنىڭ مىقتىلىعىنا قايران قالدىم. ول وتباسىندا بولعان قاسىرەتكە قاراماستان عىلىممەن اينالىسىپ، ءوز حال­قىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتتى. ءوزىنىڭ وتباسى، حالقى، ەلى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەت­كەن تۇلعالاردىڭ ءومىرى رۋحتاندىرماي قوي­مايدى، سول سەبەپتى حالقىمىزدىڭ تاري­حىنداعى مىقتى تۇلعالاردى ۇلگى ەتىپ كور­سەتۋدى ماقسات تۇتتىم، – دەيدى ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى ءارى ستسەناري اۆتورى ەرلان نۇرمۇحامبەت.

فيلم پروديۋسەرلەرىنىڭ ءبىرى ايگۇل بايبەك تە «قانىش» كارتيناسىنىڭ تەلەسەريال نۇسقاسىمەن سالىستىرعان­دا ەداۋىر ايىرماشىلىققا يە ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ءتۇسىرىلىم الاڭىن دەكوراتسيالاۋدا وتە ۇلكەن جۇمىس اتقارىلعان. ستۋديا پاۆيلون­دارىندا عالىم ءومىر سۇرگەن ۋاقىت­پەن ۇندەس دەكوراتسيا، كابينەتتەر، پاتەر­لەر، زەرتحانا­لار جاساقتالعان. فيلم استانا مەن الماتى قالالارىن­دا، الماتى جانە قاراعاندى وبلىستارىندا، بايان­اۋىلداعى تەڭدىك پوسەلكەسىندە تۇسى­رىلگەن. قارساقپاي اۋىلىنداعى سول كەزەڭ­گە تيەسىلى عيماراتتاردى ۋاقىتقا يكەمدە­لىپ قايتا جوندەۋدەن وتكىزىلسە، كەرەگەتاس اۋماعىندا كيىزۇيلەر تىگىلىپ، قانىشتىڭ جاستىق شاعىنداعى قاجەتتى رەكۆيزيتتەر جەتكىزىلگەن.

– كينوكارتينانى جارىققا شى­عار­ماس بۇرىن جوبا اۆتورلارى عالىم­نىڭ تۋىستارىمەن جۇزدەسىپ، بارلىق قانىش­تانۋشىمەن اڭگىمەلەسىپ، كە­ڭە­سىن تىڭ­داعان. بەلگىلى جازۋشى مە­دەۋ سارسەكەنىڭ قانىش تۋرالى جا­زىل­عان رومانى ستسەناري جەلىسىنىڭ نەگىزى ەتىپ الىنعان. «قانىش اعا تۋرالى فيلم باياعىدا ءتۇسىرىلۋ كەرەك ەدى. ەشتەن كەش جاقسى. باعاسىن كو­رەرمەن بەرەر. ءوز باسىم شىعارمانىڭ جا­رىققا شىققانىنا قۋانىپ تۇرمىن. قانىش اعانىڭ تاعدىرى، ونىڭ ءومىر جولى، ەڭبەكتەرى ءبىزدىڭ ۇلتىمىز ءۇشىن ارقاشان ۇلگى بولىپ قالا بەرەدى، – دەدى «قازاقتىڭ قانىشىن» جازعان مەدەۋ سارسەكە.

قانىش ساتباەۆ قۇرعان قازاقستان عىلىم اكادەمياسىندا 1967 جىلدان باس­تاپ جۇمىس ىستەپ، بۇگىندە اكادەميك ءارحي­ۆىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ وتىرعان نادەجدا نيرەتينا دا فيلم اۆتورلارىنا كوپ كومەگىن بەرگەن.

فيلمدە باستى رولدە اسەت ەسجان، اننا ورازباەۆا، ايدوس اۋەسباەۆ جانە ماكسيم گوربانەۆ وينايدى. جوبا جۇمى­سىنا تەاتر جانە كينو اكتەرلەرى، مادەنيەت قايراتكەرلەرى، جوعارى وقۋ ورىندارى مەن مۋزىكا ۋچيليششەلەرىنىڭ ستۋدەنتتەرى قاتىسقان 300-گە جۋىق ادام تارتىلعان.

«قانىش» ءفيلمى قازىردىڭ وزىندە شەتەلدىك كينوگەرلەردىڭ باعاسىن الىپ، بىرنەشە حالىقارالىق جۇلدەگە يە بولدى. وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا بۋەنوس-ايرەستە وتكەن «Literature in Cinema» حالىقارالىق كينوفەستيۆالىنىڭ «ۇزدىك ءفيلمى» اتانسا، بيىلعى قاڭتار ايىندا ءۇندىستاننىڭ «Athvikvaruni Inter­national Filme Festival» حالىقارالىق كينو­فەستيۆالىنىڭ ءۇش اتالىمى بويىنشا جۇل­دەسىن جەڭىپ الدى.

الماتى