جيىرماسىندا جالىن كەشكەن

ءيا، ارتىعالي كازاق پوەزياسىنىڭ كوگىنە كوتەرىلەر شاعىندا ومىردەن ءوتتى دە كەتتى. جيىرما ءبىر جاس دەگەن نە ءتايىرى؟! ءبىر سوزبەن ايتقاندا ولكەدە ولەڭنىڭ وتىن جاققان جامپوز كۇتپەگەن جەردەن اققان جۇلدىزعا اينالىپ كەتە باردى. تالانتىمەن تالايلاردى تاڭعالدىرعان اقىن ءوزى ورتامىزدان كەتسە دە، قاسيەتتى قارا ولەڭى جانىمىزعا جالاۋ بولىپ قالا بەردى. اسىرەسە جاس بۋىن ونىڭ ولەڭدەرىن ۇمىتپاق ەمەس.

«ساۋىردە جاڭبىر جاۋادى وڭاي،

داۋىرگە مايسا اۋادى ماڭاي.

ءورىسى كوكتە كوگەنسىز ەدى،

قارا جەر بۇلتتى

ساۋادى قالاي؟»

كوكجيەك كويلەك سوگىلىپ وقتىن،

سىبىرى شىقتى ءشوبى ءىرى وتتىڭ.

ەبىل دە دەبىل ەرىكسىز شاقتا،

مەنىڭ دە كەلدى توگىلىپ وتكىم»، دەپتى اقىن جۇرەكتى جارىپ شىققان جىرلارىنىڭ بىرىندە.

ارتىعالي بۇل ولەڭىن قانشا جاسىندا جازعانىن كىم ءبىلسىن؟ الايدا جيىرما ءبىر جاسىندا ومىرگە قول بۇلعاپ كەتكەن اقىننىڭ جىرىنداعى بولەك ىرعاق پەن سونى سۋرەت كىمدى دە بولسا تامساندىرماي قويماسى انىق. ارتىعاليدىڭ جاسىندا وزگەشە ويلاي بىلەتىن، تانىمى بولەك، ويى زەرەك اقىندار تىم سيرەك تە بولعان شىعار. قالاي دەسەك تە، ارتىعالي 21 جىلدىق عۇمىرىندا ادەبيەت الەمىنە دەندەپ ەنگەن تالانت بولاتىن. ونىڭ جىرلارى سونىسىمەن دە قۇندى عوي.

ء«ومىردىڭ ءوزى جەتپەيدى،

ولجاعا وڭاي قۇنىققان.

قىزۋىمەن كۇننىڭ كوكتەيدى،

دۇنيە ءبىزدىڭ يىقتا.

قامىقپا دوسىم، قامىقپا،

كوكتەمە كۇنىن سىيلايدى.

ادامدار سىيار تابىتقا،

اقىندار بىراق سىيمايدى».

ارتىعالي اقىننىڭ وسى ءبىر ولەڭى ونىڭ پوەزيا الەمىندەگى تولقۇجاتىنا اينالىپ كەتكەنى راس. قاي جەردە بولسىن، ايتۋلى اقىننىڭ بۇل شۋماقتارى ءجيى وقىلىپ جاتادى. ءجيى-ءجيى باس قوسقاندا جاس اقىندار دا «ادامدار سىيعان تابىتقا، اقىندار بىراق سىيمايدى» دەپ جىرلاعان ارتىعالي الە­مىنە تەرەڭنەن ۇڭىلەتىنى راس. ويتكەنى ول كوپ­تىڭ ءبىرى ەمەس، سۇيەگىنە ءسوز قون­عان تاڭداۋلى اقىننىڭ ءوزى
بولاتىن.

قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىر كەشكەن ايتۋلى اقىن تۋرالى اعا بۋىننىڭ پىكىرى دە الابوتەن ەدى عوي. باقيعا وتكەننەن كەيىن دە ونىڭ ولەڭدەرى، بولمىسى تۋرالى ءجيى ايتىلىپ جاتادى. مۇنىڭ ءوزى اقىن اتىنىڭ وشپەگەنىن ايعاقتاي تۇسەتىندەي.

«كوزدەرى ءبىر نۇكتەدە تۇرمايتىن ەدى. بويىندا بورىگە ءتان قاسيەت باسىم بولاتىن. جويقىن قۋاتتىڭ يەسى ەدى»، دەگەن قازاقستان جازۋشى­لار وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى، مەم­لەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ۇلىق­بەك ەسداۋلەتتىڭ پىكىرى ارتىعاليدىڭ مى­نە­­زىنەن دە، شىعارماشىلىق قۋا­تى­­­نان دا سىر شەرتىپ تۇرعانداي كورى­نەدى.

ميلليون ادامنىڭ جانى – ميلليون ءتۇرلى قۇبىلىس. اقىننىڭ جا­نىن تولىق تانىپ ءبىلۋ – استە مۇم­كىن ەمەس. جيىر­ماسىندا جالىن كە­شىپ، وت جۇتقان اقىننىڭ ولەڭ­دە­رىنە قاراپ وتىرىپ سان ءتۇرلى ويعا شىر­­مالاسىڭ. ويناقى ىرعاق پەن تو­سىن تەڭەۋلەر كىمدى دە بولسىن تولعان­دىرماي قويمايتىنى انىق قوي. ءبىر قۋانىشتىسى، ونىڭ جىرى ولگەن جوق. قاي جەردە بولسىن وقىلىپ جاتادى.

اقىننىڭ جۇمباق جاعدايدا باقي­لىق بولۋى – تراگەديا. ونىڭ ءولىمىنىڭ قۇپياسى ءالى كۇنگە دەيىن تولىق اشىل­عان جوق. وزەكتى تىلگىلەيتىن وكىنىش وتى دا وسى عوي. كىم بىلەدى، بالكىم بولا­شاقتا ونىڭ قانداي جاعدايدا باقيعا اتتانعانى تۋرالى قۇپيا تو­لىق اشىلا جاتار. ازىرگە جۇمباق ءولىم تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر...

ارتىعاليدىڭ ەكى شۋماقتان تۇرا­تىن «ۇمىتپا» دەگەن ولەڭى بار. كىم-كىمدى بولسىن ويلاندىرماي قويماي­تىنى انىق.

«سەن ارعىماق،

جۇيرىكتەيسىڭ،

شابىتپەن الىس كەز ەندى.

ۇمىتپا، بىراق،

جاقىنعا شاپقان كەزىڭدى...

سەن كۇن ساناپ

بيىكتەيسىڭ،

بيىكتەۋ ساعان تەز ەندى.

ۇمىتپا، بىراق،

تومەندە جۇرگەن كەزىڭدى»،

دەيدى ول.

قازىر كىم-كىمدى ۇمىتپاي جاتىر دەسە­ڭىزشى. ءومىرىن ولەڭمەن ورنەك­تەگەن نەبىر مىق­تى قالامگەرلەردىڭ مەرەي­تويلارى ەلەۋ­سىز قاپ جاتىر. سارىسۋدىڭ سارتاپ دالاسىن­دا تۋعان ارتىعالي ىبىراەۆ كوزى ءتىرى بول­عاندا بيىل جەتپىس جاسقا تولاتىن ەدى عوي...

ولەڭ ولكەسىندە وشپەستەي ءىز قال­دىرعان اقىننىڭ 70 جىلدىعى تاراز تورىندە اتالىپ وتىلە مە، الدە جەر­گىلىكتى اتقارۋشى بي­لىك ارتىعاليىن ۇمىت قالدىرا ما؟ كىم ءبىل­سىن. بيىككە شىققاندار ۇمىتسا دا، تو­مەن­دەگىلەر ونى ەشقاشان جادىنان شىعار­مايدى عوي...