اكتەر. ءانشى. سازگەر بولات سىبانوۆ تۋرالى ءسوز

ونىڭ ەسىمى الاشتىڭ استاناسى اتانعان سەمەيدەگى ءبىر كوشەگە بەرىلىپ، ءوزى كەزىندە ەڭبەك ەتكەن امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيا جاي­عاس­قان عيمارات پەن تۇرعان ۇيىنە ەسكەرتكىش تاقتالار ورناتىلدى. ءانشى-سازگەردىڭ ورىنداۋىنداعى ءان كومپاكت ديسكىسى شىعارىلدى. ءيا، ول قانداي قۇرمەتكە ابدەن لايىق تالانت يەسى بولاتىن.

بولات كۇنتۋ ۇلى 1938 جىل­دىڭ باسىندا بۇرىنعى سەمەي وب­لىسىنىڭ جاڭاسەمەي اۋدا­نىن­داعى يزاتوللا اۋىلىندا ومىر­­­گە كەلگەن-ءدى. بۇل ءوزى ءارى قا­لا­عا جا­قىن، ءار جەرى شۇرايلى ءوڭىر. سون­دىقتان دا بولار، وتكەن عا­سىر­دىڭ جيىرماسىنشى، وتىزىنشى جىلدارىنداعى حالىقتىڭ باسىنا ءناۋبات، زۇلمات بولىپ تونگەن الاساپىران شاقتا الىستاعى اۋىل­داردان باسساۋعالاپ شۇبىرعان ەلدىڭ ءبىراز بولىگى وسىندا كەلىپ پانالاعان-دى. زاماننان-زامان وتە كەلگەندە سولاردىڭ ورتاسىنان ەسىمدەرى جالپاق ەلگە كەڭى­نەن تانىمال اكادەميك-ماتەماتيك تولەۋباي امانوۆ، 60-جىلداردىڭ باسىندا توكيودا وتكەن جازعى وليپيادانىڭ جەڭىل اتلەتيكادان كۇمىس جۇلدەگەرى عۇسمان قوسانوۆ، ونەردىڭ ورىنە جۇزگەن مادەنيەت ەشەكەەۆ پەن بولات سىبانوۆ سىندى ساڭلاقتار شىقتى.

ءوز باسىم بۇل كىسىنى العاش رەت اباي اۋدانىنا قاراستى سارجال اۋىلىنىڭ سول تۇستا سەمەي اتوم پوليگونىنىڭ جىنويناعىنا اينالا باستاعان دەگەلەڭ تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى جاز جايلاۋىندا كورگەن ەدىم. سول شاقتا ءبىز بوزبالا اتانا قويماساق، ەلگە ونەر ساپارى­مەن كەلگەن اعامىزدىڭ جاسى «ايحاي، جيىرما بەسكە» ءالى ىلىگە قويماعان بولار تەگى. وندا بۇل ازامات سەمەيدەگى اباي اتىنداعى دراما تەاترىندا ءارتىس بولسا كەرەك. كەيىنەن ونىڭ اتالعان ىرگەلى ونەر ورداسىنا بار بولعانى ون توعىز جاسىندا باس سۇققانىن ەستىپ بىلگەنبىز. سوندا قاراتورى ءوڭدى، قارا بۇيرا شاشتى جىگىتتىڭ ورىنداۋشىلىق قابىلەتىنە كارى-جاستىڭ ءبارى اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمىپ دەگەندەي تاڭعالعانى دا ەستە. اسىرەسە ءبىز قۇرالپاس جەت­كىنشەكتەر ءۇندى اندەرىن ءوزىن-ءوزى قاسىقپەن سۇيەمەلدەي وتى­رىپ شىرقاعان ونى بەينە ەرتەگى كەيىپكەرىندەي كورگەنىمىز راس. كەيىن جەتە تانىسا كەلگەندە بۇل كىسىنىڭ ەشقانداي ونەر وقۋ ورنىن بىتىرمەي-اق دومبىرا، سىرناي، ونى ايتاسىز فورتەپيانودا اسا شەبەر ويناعانىن كورىپ بىلگەندە مىنە، تۋما تالانت دەگەنىڭ وسىنداي-اق بولار دەپ تىپتەن دە تاڭ-تاماشا بولعانبىز. جانە سول شاقتا ءبىز ءۇشىن ارمان قالا بولىپ ەسەپتەلەتىن سەمەيدەن كەلگەن ونەرپاز قوناقتىڭ ءتۇپ تامىرى ءوز اۋىلىمىزدان ەكەنىن بىلگەندە تىپتەن دە قايران قالعانبىز. ال ودان كەيىنگى جەردە سول شاقتا ۆالس كورولى اتانىپ اتى دۇركىرەپ تۇر­عان بەكەن جاماقاەۆ سىندى سازگەردىڭ دە ءوز اۋىلىمىز سار­جالدا ومىر­گە كەلگەنىن ەستى­گەن­دە بو­يىمىزدى تۋعان جەرگە دەگەن ماق­تانىش سەزىمى كەرنەگەن. سودان...

سودان جەتپىسىنشى جىلدار­دىڭ باسىندا الماتىداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن جۋرناليست ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ سەمەيگە كەلگەنبىز. بۇرىن دا ەستىپ، ءبىلىپ جۇرگەنىمىزدەي ۇلت ومىرىندەگى ايشىقتى وقيعالار، ياعني العاشقى تەاتر دا، باسپاحانا، باسپا دا، كىتاپحانا، مۋزەي دە، ءتىپتى العاشقى فۋتبول كومان­داسى دا وسىندا اشىلعان ەكەن. وندا ۆالس كورولى بەكەن جاماقاەۆتىڭ دا بار كەزى. سول جىلدارى «كۇن كوسەم» لەنيننىڭ ءرولىن الماتىداعى «اكەم­­­تەاتر­دىڭ» وزىندە ويناعان رەس­پۋب­لي­كا حالىق ءارتىسى ابىلقاسىم جاڭ­بىرباەۆتىڭ نەگىزگى جۇمىس ورنى وسىنداعى اباي اتىندا­عى ساز­دى دراما تەاترى. بويجەت­كەن روزا رىمباەۆانىڭ الاش استا­نا­­سىنداعى مۇقان تولەباەۆ اتىن­داعى مۋزىكا تەحنيكۋمىندا وقىپ، تولىسىپ كەلە جاتقانى دا وسى كەز. جۇسەكەڭنىڭ، ايگىلى ءانشى جۇ­سىپ­بەك ەلەبەكوۆتىڭ العاشقى شاكىرتى مادەنيەت ەشەكەەۆ­تىڭ الماتىدان ورالىپ، وبلىستىق  فيلارمونياعا ورنالاسقانى دا سول تۇس. باياعى بۇيراباس بوكەڭ بولسا اباي اتاسىنىڭ اتىنداعى ساحنا ءتورىن شاڭداتىپ، ەسىمى قا­لىڭ كورەرمەنگە تانىلىپ-اق قالىپ­تى. وسىنىڭ ءبارى قوسىلا كەلگەندە استانادان پەريفەرياعا نەگە كەلدىم دەپ ورەكپىگەن كوڭىلدى ساباسىنا تۇسىرگەن. ونىڭ ۇستىنە وبلىستىق «سەمەي تاڭى» گازەتى­نىڭ مادەنيەت، ادەبيەت بولىمىنە ءتىل­شى بولىپ ورنالاسقان سوڭ تەاتر­ قويىلىمدارىنان، قالاداعى ءتۇر­لى مادەني شارادان قالىس قال­مايمىز دەگەندەي...

بۇگىندە بىلەمىز دەيتىندەر بو­كەڭ­نىڭ الپىس جىلدىق عۇ­مى­رىن­دا اباي تەاترىندا جۇزدەن استام رولدە ويناعانىن تىلگە تيەك ەتەدى. مۇنداعى العاشقى ءرولى م.اۋەزوۆتىڭ «ايمان-شول­پا­نىنداعى» جاراس بەينەسى. ال ودان كەيىنگى جەردە ول كارلو گول­دونيدىڭ «ەكى قوجاعا ءبىر قىز­مەتشىسىندەگى» سيلۆيو، ­كون­­س­تانتين ترەنەۆتىڭ «ليۋبوۆ يارو­ۆاياداعى» كوممەرسانت ەليس­تاتوۆ، ءمىرحايدار ءفايزيدىڭ «عا­ليا-بانۋداعى» حاليل، راسۋل گامزاتوۆتىڭ «تاۋ قىزىنداعى» يۋسۋپ، «مۇسا جالەلدەگى» مۇسا، ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋىنداعى» قوزى، «قىز جىبەكتەگى» تولەگەن، كەيىندە شەگە، م.اۋەزوۆتىڭ «قاراكوزىن­دەگى اسان، جوعارىدا ايتقان­داي «ايمان-شولپانىنداعى» جا­راس، ز.اقىشەۆتىڭ «جاياۋ مۇسا­سىنداعى» مۇسا، تاتار كلاسسيكاسى «باشماعىمداعى» ءالىمجان جانە تاعى باسقا سپەكتاكلدەگى رولدەر كەشەگى كورەرمەندەر ەسىن­دە. مەن سونىڭ ءبارىن بولماسا دا ءبىرشاماسىن تاماشالاعان ادام­­مىن. ارينە، اكتەر ويىن بارىسىندا ءبىرىنشى كەزەكتە ­پەسا اۆتورىنىڭ بەلگىلى ءبىر بەينە­لەر ارقىلى كورەرمەنگە نە ايت­قىسى كەلگەنىن ءتۇسىنىپ، تۇيسىنە بىل­گەنى ءلازىم. ەكىنشى كەزەكتە مە­نىڭ تۇسىنىگىمدە اكتەر ءوز بولمىسىن سومداپ جاتقان بەينەسىمەن استاستىرا ءبىلۋى قاجەت. اتاقتى فرانتسۋز جازۋشىسى فلوبەردىڭ «بوۆاري حانىم دەگەنىڭىز مەنىڭ ءوزىم» دەيتىنى سوندىقتان. ياعني بوكەڭ ويناعان رولدەردەن مەن ادالدىق پەن ادامگەرشىلىكتى، اڭ­­قاۋلىق پەن شىنايىلىقتى سەزى­نەتىن ەدىم. ەگەر ول بەينە ونەر يەسى بولسا، وعان قۇدايدىڭ بەرگەنى. ءيا، مۇندايدا بوكەڭ قۇلپىرىپ، ارقالانىپ كەتەتىن-ءدى.

ءيا، تەاتردا وتكەن ىزدەنىسكە تولى جىلدار اكتەر سىبانوۆ ءۇشىن ىزدەنىسكە تولى ۇلكەن ءبىر كەزەڭ بولدى. وسى ورايدا جوعارىدا ەسىمى اتالعان بەكەن جاماقاەۆ تا ءبىر كەزدە ال­عاشقى ەڭبەك جولىن قازاق تەاتر ونەرىنىڭ قاسيەتتى قاراشاڭىراعى دەپ ەسەپتەلەتىن وسى ءبىر ونەر ورداسىندا باس­تا­عانىن ايتا كەتكەنى­مىز ءجون بولار. بۇل ءسوزىمىزدى ءارى قا­­راي جالعاستىرىپ ايتاتىن بولساق، سەمەيدىڭ تاعى ءبىر ماڭدايىنا باسقان ماقتانىشى، ايتۋلى ءان­شى، تالانتتى سازگەر تۇر­سىنعازى راحيموۆ تا اتالعان تەاتر­دا وزىن­دىك ءىزى قالعان ونەر يەسى. كەيىن­دە ەكەۋىنىڭ جولى وبلىستىق فيلارمونيادا توعىسقان ەدى. سول تۇستا شاكارىم اندەرىنىڭ بىر­دەن-ء­بىر ناسيحاتشىسى كەلدەنباي ولمەسەكوۆ تا وسىندا جەمىستى ەڭ­بەك جولىن جالعاستىرىپ جاتقان بولاتىن. يزاتوللادا بىرگە وسكەن اعاسى مادەنيەت ەشەكەەۆ تە بو­كەڭ­­نىڭ الدىنان شىقتى. نەبا­رى ەكى-اق جاس ايىرماشىلىعى­نا قاراماستان مۇنىڭ سول اعاسى­­نىڭ الدىنان كولدەنەڭ كولبەڭدەگەن كەزى جوق. ال تۇرسىنعازى مەن كەل­دەنباي بۇلاردى ءان ونەرىندەگى ۇستازدارى رەتىندە ارداقتاپ، ەرەكشە قۇرمەتتەگەندەرىن كوزىمىز كور­دى. وكىنىشكە قاراي، بۇگىندە وسى ءداستۇرلى ءان ونەرىنىڭ ءتورت بىردەي ارىسىنىڭ ورنى ويسىراپ-اق تۇر.

تەگىندە بولات تەاتر مەن في­لار­مانيانىڭ اراسىندا وزىن­دىك سوقپاعى، سارا جولى قالىپتاس­قان ادام. ونىڭ ەرتەرەكتە الما­تى فيلارمونياسىندا ەڭبەك ەتىپ كەلگەنى دە بار. سونداي-اق ول امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى سەمەي وبلىستىق فيلارمونيا­سىندا ەڭبەك ەتكەن جىلدارى ونەر بيىگىنەن كورىنىپ، وزىندىك ۇنى­مەن، سازگەرلىك دارىنىمەن قا­لىڭ جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تانىلا ءبىلدى. سول جىلدارى بۇل ءجيى ايتاتىن تاۋ بۇلاعىنداي تاسقىندى «اقبۇلاق» ءانى ونىڭ ەسىمىن رەس­پۋبليكادان تىس الىس، جاقىن شە­تەلدەردەگى قانداس اعايىندارعا دا كەڭىنەن تانىتقانى راس. سوندا اتالعان ءاننىڭ شىعۋ تاريحىن، ونىڭ ناقتىلى كىمدىكى ەكەندىگىن سە­مەي­دە تۇراتىن ابايتانۋشى عالىم قايىم مۇحامەدحانوۆ ەش­كىمگە سوقتىقپاي ناعىز عالىمعا ءتان مىنەزبەن دايەكتەپ بەرگەنى دە ەستە. سودان كەيىنگى جەردە بۇل ءاننىڭ ناقتىلى يەسى اتاقتى سەگىز سەرى – مۇ­حامەد-قانافيا باح­رام­ ۇلى ەكەن­دىگى باسى اشىلعان شىندىققا اينالعان.

فيلارمونياعا كەلگەن سوڭ بولاتتىڭ ونەردەگى ەكىنشى تىنىسى اشىلدى دەسەك تە بولادى. سونىڭ جانە ءبىر ايعاعىنداي ول حالىق جانە كەڭەس زامانىنىڭ اتاقتى كومپوزيتورلارىنىڭ شى­­عارمالارىن ناسيحاتتاي ءجۇ­رىپ، ءوزىنىڭ سازگەرلىك قابىلەتىن دە ۇش­تاي تۇسكەن. ونىڭ تاعى ءبىر دا­لە­لىن­دەي «تاڭ سامالى»، «عا­شىق­­تار تەرمەسى»، «اڭسا جانىم»، ء«وزىم تۋرالى ءان»، «جاينا سەمەي»، «جۇلدىزىم» اندەرى ومىرگە بىرىنەن كەيىن ءبىرى كەلىپ جاتتى. تەگىندە بوكەڭ سوعىسقا كەتكەن اكەسىنەن نەبارى ءتورت جاسىندا جەتىم قالعان بالاقان ەدى. سوندىقتان ونىڭ ءبىر ءانىن اكە­سىنە ارناۋى دا، ال سول اكەسىنىڭ ور­نىن جوقتاتپاي وسىرگەن اناسىنا ەكى بىردەي ءان ارناۋى دا زاڭدىلىق. وسىلاردىڭ ىشىندەگى سۇيىكتى جارى ءۇمىت جەڭگەمىزگە ارناعان ءانىنىڭ دە ءجونى بولەك. ونىڭ ءوز جۇرەگىنەن تۋىنداعان اندەرىنىڭ جالپى سانى الپىس­تان استام. سولاردى ءوز ەلىمىزبەن بىرگە تۇركيا، قىتاي، موڭعوليا، گەرمانيا، شۆەتسيادا تۇرىپ جات­قان شەتتەگى قانداستارىمىز دا ءسۇيىپ تىڭداۋمەن شەكتەلمەي، وز­دەرى دە كەلىستىرىپ ورىندايتىنىن ەستىپ قالىپ جاتامىز.

بوكەڭنىڭ انشىلىك ونەرى جەت­پىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا قا­راي زاڭدى ءوز باعاسىن الىپ، ونىڭ ورتا ازيا مەن قازاقستان كاسىپ­قوي انشىلەرىنىڭ اراسىندا وتكەن سا­يىستا جۇلدەلى ءبىرىنشى ورىنمەن اتاپ وتىلگەنى دە، سودان ءسال كەيىنىرەك قازاق تەلەديدارىنان «بولات سىبانوۆ ءان شىرقاي­دى» دەگەن اتپەن تەلەحابار بەرىلگە­نى دە ەستە. سولاي دەي تۇرعان­مەن جاي­شى­لىقتا سىر بەرمەيتىن اق­كوڭىل، اقكويلەك اعامىز وڭاشا ءبىر كەزدەسە قالعاندا اھىلاپ، ۇكىلەپ قالاتىنى دا بار ەدى. بۇل ونىڭ اناسىمەن، توپتى بالاشاعاسى­مەن اياداي ۇيگە سىيماي قينالىپ جۇرگەن شاعى ەدى. سوندا ءبىزدىڭ ۇيدە وتىرىپ ءسوزى «ۇيگە زارمىن، ۇيگە زارمىن، ءتورت بولمەگە ىنتىزارمىن» دەپ كەلەتىن ءبىر جاڭا دا مۇڭلى ءانىن شىرقاعانى بار. كوڭىلدەگى سول مۇڭىن سەيىلتكىم كەپ مەن ۇستەلگە ءبىر شيشا قويىپ جاتقاندا ول: «وۋ، باۋىرىم، مە­نىڭ بۇل پالەنىڭ قاي-قايسىسىن بول­ماسىن، ءومىرى اۋزىما العان ادام ەمەسپىن عوي. مەنى كوپ ادام اڭقىلداعان مىنەزىمە وراي جاي جۇرگەننىڭ وزىندە ءىشىپ العان ەكەن دەپ ويلايدى. ال ءىشىپ السام ءومىر بويى قاسىقتاپ جي­عان ابىرويىمدى شەلەكتەپ توگىپ المايمىن با؟» دەپ كۇلەتىن-ءدى. ول كوزى تىرىسىندە جاستايىنان ەل­دىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەنمەن، سول شاقتاعى بيلىكتىڭ تاراپىنان ۇل­دە مەن بۇلدەگە بولەنە قوي­ما­دى. مۇنىڭ باستى سەبەبى سول، كە­ڭەستىك يدەولوگيا ءداستۇرلى ءان نا­سيحاتشىلارىنا سونشالىقتى ­و­ڭ كوزبەن قاراماعانى ەش دالەل­دەۋ­دى قاجەت ەتپەيدى. قازاقستان­نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى اتاعى وعان جاسى ەلۋگە تاقاعان شاعىندا بىراق بەرىلۋى سوعان ايقىن ايعاق بولسا كەرەك.

ءبىر ابزالى بوكەڭ كەيدە وسىعان جابىرقاپ قالعانمەن، كوبىندە سىردىڭ سۋى سيراعىنان كەلمەي ءوزىنىڭ تابيعي مىنەزىنە تەز كوشە قوياتىن-دى. سونىڭ ءبىر مىسالىنداي، ىشىنە ەل قونىپ قىزبا­سا دا، سول كەزدە مەكتەپتە وقيتىن با­لا­لارىمىزدى اتەش بولىپ شا­قىرىپ، كۇشىك بولىپ ءۇرىپ، مى­سىق بولىپ مياۋلاپ تابيعي دارى­نىمەن كۇلكىگە قارىق قىلۋ­شى ەدى. ومىردەن دە وسى كوڭىلدى قالپىن­دا اتتانىپ كەتە بارعان. ياعني سە­مەي­لىكتەر ونىڭ الپىس جىل­­دىعىن اتاپ وتۋگە دايىندالىپ جاتقان شاق­تا كوڭىلجىقپاستىق­پەن ءبىر توي­عا بارعان بوكەڭ تويعا شاشۋ رە­­تىندە ءانىن شىرقاپ بولعان سوڭ وي­­لاماعان جەردەن ومىردەن وزعان-دى.

مىنە، سودان بەرى دە شيرەك عا­سىر وتە شىعىپتى. تاياۋدا ءۇمىت جەڭ­گەمىز باستاپ، ونەر جاناشىرلارى قوس­تاپ جۋىردا سەمەيدەگى ول­كەتانۋ مۋزەيىندە ماعىنالى كەش ءوتتى. ءيا، ەلى باردا ەلىم دەپ وت­كەن ەر ازامات ەسىمى ۇمتىلمايدى.

داۋلەت سەيسەن ۇلى،

ارداگەر جۋرناليست

الماتى