«باستاۋ» – شىعارماشىلىق الاڭى

مەرەيتويعا وراي ماڭىزى ارتا تۇسكەن «باستاۋ» جاعراپيالىق جا­عى­نان جاڭا رەكورد ورناتتى: بۇعان دەيىن تۇراقتى قاتىسىپ كە­لە جاتقان شەت مەملەكەتتەردىڭ قاتارىن جاپونيا مەن يزرايل، گرەتسيا مەن پالەستينا، فرانتسيا مەن قاتار تولىقتىرىپ، ولارمەن بىرگە ءبىرىنشى رەت بوليۆيا، چيلي، كولۋمبيا، ارگەنتينا سەكىلدى لاتىن امەريكاسى ەلدە­رىنەن دە ءوتىنىم كەلىپ ءتۇستى. فەس­تيۆالدە افريكا ەلدەرى دە بار – باع­دارلامادا ەگيپەت، سۋدان، تۋنيس رەجيسسەرلەرى تۇسىرگەن فيلم­دەر كورسەتىلەدى. جالپى، مە­رەيتويلىق فەستيۆالعا قاتىسۋ ءۇشىن مىڭنان استام ءوتىنىم كە­لىپ تۇسكەن. ناتيجەسىندە، مىڭ ءوتىنىم­نىڭ ىشىنەن ىرىكتەۋ كوميسسياسى الەمنىڭ 40 ەلىنە تيەسىلى كوركەم قۇندىلىعى جوعارى 53 جۇمىستى انىقتادى.

فەستيۆالدى الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ءداستۇرلى تۇردە Tanaris Production كينوكوم­پانياسى ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلت­تىق ونەر اكادەمياسىندا وتكەن ءباس­پا­سوز كونفەرەنتسياسىندا «باس­تاۋ» كينوفەستيۆالىنىڭ پرەزيدەنتى سەرگەي ءازىموۆ كوپشىلىكتى بيىل­­عى بايقاۋدىڭ جاڭالىعىمەن جانە قازىلار القاسىنىڭ قۇرامى­مەن تانىستىردى. ول بايقاۋ­دىڭ ­باستى ەرەكشەلىگى رەتىندە فەس­تي­ۆالدىڭ جانرلىق جاعىنان تۇر­لەنگەنىن ايىرىقشا اتاپ ءوتتى. جاس­تار بايقاۋىنىڭ قىسقامەتر سەكتسياسىندا دا، تولىقمەترلى فيلمدەر اراسىندا دا كونكۋرس­تىق باعدارلاما مەن باسەكە كۇشتى بول­عالى تۇر. تولىقمەترلى كار­تي­نالاردىڭ بار­لىعى دا حالىق­ارا­لىق «ا» سانا­تىن­داعى ءىرى فەستيۆالداردىڭ قاتى­سۋشىلارى. 

گرۋزيا ەلىنەن كەلگەن بەلگىلى رەجيسسەر گەورگي وۆاشۆيلي تو­لىق­مەترلى فيلمدەر بايقاۋى­نىڭ قازىلار القاسىنا توراعالىق ­جاساسا، وزبەكستان كينوسىنىڭ تانىمال تۇلعاسى ەلكين تۇيچيەۆ قىسقامەترلى فيلمدەر باي­قاۋى­نىڭ قازىلار القاسىنىڭ تور­اعاسى، ال قازاقستاندىق قاليلا وما­روۆ دەرەكتى فيلمدەر بايقاۋىنا قازىلىق جاسايتىن بولدى.

«باستاۋ» كينوفەستيۆالىنىڭ ارت-ديرەكتورى ديانا ءاشىموۆا فەستيۆالدىڭ ماقساتى تۋرالى اڭ­گى­مەلەدى. فەستيۆال ونەر كەڭىس­­تىگىنە قانات قاعىپ سامعاعان كۇنى­نەن باستاپ الەم ەلدەرىنىڭ جاس كي­نە­ماتوگرافيستەرى اراسىنداعى ىنتى­ماقتاستىقتى نىعايتۋدى، ولار­دىڭ جۇمىسىن قولداپ، ىلگەرىلەتۋدى مۇ­رات تۇتىپ كەلەدى. فەستيۆال پرە­زيدەنتى سەرگەي ءازىموۆ اتاپ وتكەن­دەي، «باستاۋ» جاس رەجيسسەرلەر مەن ستسەناريستەرگە ءوز جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بىرەگەي الاڭ ۇسىنادى. «باستاۋدىڭ» ون جىل بويى ءۇزىلىسسىز جۇمىس ىستەپ كەلە جاتۋى، بۇل فەستيۆالدىڭ كاسىبي جانە بىرلىگى بەرىك كومانداسىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى، سو­نىڭ ارقاسىندا ول بارلىق قيىن­دىقتاردى ءساتتى ەڭسەرىپ كەلەدى. «سون­دىقتان نەگىزگى تۇجىرىمدا­ما بىلاي بولدى: ءبىز ءبارىمىز – ۇيىم­داستىرۋشىلار، باسشىلار – ەڭ جوعارى كاسىبي ماعىناداعى قىزمەت كورسەتۋشى پەرسونال بولۋىمىز كەرەك. ءبىز وسى وقيعانىڭ باستى كەيىپكەرلەرى – اۆتورلار، رەجيسسەرلەر، وپەراتورلار، دراماتۋرگتەر، جاس اكتەرلەر اينالاسىندا ينفراقۇرىلىم جاساقتايمىز. مۇنىڭ ءبارى جاس اۆتورلار ءۇشىن. ولار فەستيۆال تىنىسىنان وسىنى سەزىنۋى كەرەك»، – دەيدى ول.

بيىلعى «باستاۋداعى» باستى جاڭالىق – جاڭا جۇلدەلەردىڭ تاعا­يىن­دالۋى. بيىلدان باستاپ ەڭ ۇز­دىك قىسقامەترلى ءفيلم­نىڭ اۆتورىنا قالىقبەك سالىقوۆ اتىنداعى سىي­لىق تابىستالادى. «باستاۋ» پرە­زيدەنتى سەرگەي ءازىموۆتىڭ ايتۋىن­شا، «قازاقتىڭ جاڭا تولقىنى» «بال­كون» فيلمىنەن باستالدى جانە ونىڭ اۆتورىنىڭ قۇرمەتىنە سىيلىق تاعايىنداۋ ادىلەتتى شەشىم. بۇل «باستاۋدا» بەرىلەتىن جالعىز اتاۋ­لى ماراپات ەمەس. فەستيۆال اياسىن­دا ءداستۇرلى تۇردە ۇزدىك دە­رەكتى فيلمگە قازاقستان دەرەكتى كينو­سىنىڭ بەلدى قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى، قازاق كسر حالىق ءارتىسى، رەجيسسەر وراز ابىشەۆ اتىنداعى سىيلىق بەرىلەدى.

سونىمەن بىرگە فەستيۆالدا العاش رەت NETPAC قازىلار ال­قاسى جۇمىس ىستەيتىن بولدى – بۇل 30 ەلدىڭ اراسىندا ازيا كينوسىن ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى قۇرىلعان بىر­­لەستىك. NETPAC الەم بويىن­شا ونداعان كينوفەستيۆالدە بەرىلە­تىن «ۇزدىك ازيالىق فيلم» ارنايى سىيلىعىن تاعايىنداعان. وسى جىلدان باستاپ مۇنداي ماراپات «باستاۋ» ءۇشىن دە بەرىلەتىن بولدى. NETPAC قازىلار القاسىن وسى ۇيىمنىڭ باسقارما مۇشەسى، كينوسىنشى گۇلنارا ابىكەەۆا باسقارادى. سونىمەن قاتار قازى­لار القاسىنىڭ قۇرامىنا NETPAC مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن قازاق­ستاندىق پروديۋسەر ولگا حلاششەۆا مەن قىرعىزستاندىق كينوسىنشى گۇلبارا تولومۋشوۆا دا كىردى.

فەستيۆال اياسىندا بىرنەشە قا­زاقستاندىق كارتينانى كورەر­مەن تەگىن تاماشالاي الادى. شا­را شەڭ­بەرىندە اسقار ۇزاباەۆتىڭ «با­قىت» لەنتاسى كورسەتىلەدى. كار­تي­نا 72-بەرلين كينوفەستيۆالىنىڭ «پانوراما» باعدارلاماسىندا باستى ماراپاتقا، «كورەرمەندەر كوزايىمى سىيلىعىنا» يە بولدى. وسى سەكتسيادا ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ «ادەموكانى وقىتۋ» كارتيناسى مەن قازاقستاندىق جانە رەسەيلىك كينەماتوگرافيستەردىڭ بىرلەسكەن «تارلان» اتتى تۋىندىسى بار.

فەستيۆالدىڭ تولىقمەترلى فيلمدەر بايقاۋىنا قازاقستاندىق ەلدار شيبانوۆتىڭ «تاۋ جۋاسى» دەبيۋتتىك ءفيلمى قاتىسادى. بۇل – كارتينانىڭ قازاقستانداعى تۇڭعىش تۇساۋكەسەرى. 2021 جىلى «تاۋ جۋاسى» جوباسى يتاليانىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قول­داۋى­مەن قۇرىلعان ۆەنەتسيا بيەن­ناليەسىندەگى كينوزەرتحانا – Bien­nale College Cinema وتكىزگەن كونكۋرستىڭ اقتىق سىنىنان وت­كەن بولاتىن. ال 2022 جىلدىڭ قىر­كۇيەگىندە ايگىلى ۆەنەتسيا كينو­فەستيۆالىندە ونىڭ الەمدىك پرەمەراسى ءوتتى.

سونداي-اق دەرەكتى جوبالار­دىڭ كونكۋرستىق باعدارلاماسى­نا قاتىساتىن ۆيكتور ۆيلكوۆيسكي­دىڭ «تەڭىزدىڭ ورالۋى» عىلىمي-دەرەكتى ءفيلمى كورەرمەندەرگە ارال تەڭىزى تۋرالى ناعىز شىن­دىق­تى بايانداماق. ال فەستيۆال شىمىلدىعىنىڭ جابىلۋ راسىمىنە ءمادي بالجانوۆتىڭ ء«سۇتتى قىز» تولىقمەترلى دەبيۋتتىك ءفيل­مى بەلگىلەندى. بۇل رومانتيكا­لىق كومەديا، ونى بۇگىندە سىنشىلار «قازاقستاننىڭ امەليى» دەپ تە اتاپ كەتكەن.

«باستاۋ» وتكەن جىلدارداعى جۇلدەگەر تۇلەكتەرىنىڭ شىعار­ما­شىلىق تاعدىرىن قاداعالاپ وتىرادى. تالانتتى تۇلەكتەر دە سەنىمگە لايىق بولىپ، ارقاشان قۋانتىپ كەلەدى. بيىلعى فەستيۆال رەجيسسەر يانا سكوپينانىڭ «جازدىڭ سوڭى جاقىندا» اتتى ءفيلمى­نىڭ قازاقستاندىق پرەمەراسىمەن اشىلادى. 2015 جىلعى «باستاۋ­دا» يانا «تى چتو-تو پرياچەش ۆ كۋلاكە» اتتى قىسقامەترلى فيلمى­مەن فەستيۆالدىڭ گران-ءپريىن جە­ڭىپ العان بولاتىن.

فەستيۆالدىڭ سەرىكتەستەرى – قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلت­تىق ونەر اكادەمياسى، «تۇران» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ Turan Film Aca­demy جوعارى مەكتەبى جانە ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى.

ارت-ديرەكتور ديانا ءاشىموۆا قاداپ ايتقان ماڭىزدى دۇنيەنىڭ ءبىرى، فەستيۆالدەن كەيىن كوپتەگەن كوپرودۋكتسيالىق جوبا پايدا بولادى. جاستار فەستيۆالدىڭ بەس كۇنىن بىرگە وتكىزەدى، ارالاسادى، تانىسادى، يدەيالارىمەن بولىسەدى، ناتيجەسىندە بىرلەسكەن جاڭا جوبالار پايدا بولادى. جاقىندا قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر مەن بەلا­رۋس كينەماتوگرافيستەرىنىڭ ما­دەني ىنتىماقتاستىعىنان جاڭا يدەيانىڭ جوباسى تۋعان. فەس­تي­ۆال­دىڭ دىتتەگەنى دە سول – تانىسۋ، باس­قا ەلدەردەگى ارىپتەستەرىمەن باي­لانىس جاساي وتىرىپ، بىرلەس­كەن شىعارماشىلىق پەن ونەر كوك­جيەگىن كەڭەيتە ءتۇسۋ.

«باستاۋ» فەستيۆالى جىل سا­يىن قازىلار القاسىنا باسقا فەس­تي­ۆالداردىڭ ساراپشىلارىن شا­قى­رۋعا تىرىسادى. ويتكەنى ولار ءوز ەلىندەگى رەجيسسەرلەردىڭ قى­زىقتى كارتينالارىن ۇسىنادى نە­مەسە كەڭەس بەرەدى، ال «باستاۋ» بولسا، شەتەلدىك سەرىكتەستەرىنىڭ سۇرانىسىنا لايىق قازاقستان­دىق فيلمدەردى تاڭداۋعا كومەكتەسە­دى. بۇل – ۇزدىكسىز جۇرەتىن جۇيەلى پروتسەسس. مىسالى، باربارا لورەي دە لاشارە – فيپرەسسيدىڭ مۇ­شە­سى، كينوتانۋشى. ول 2013 جىلى «باستاۋ» فەستيۆالىنىڭ قازىلار القاسىنىڭ قۇرامىندا بولدى جانە قازىر دە ۇنەمى حابارلاسىپ وتىراتىن كورىنەدى. وتكەن جىلى ستامبۋل Bosphorus Film Festival فەستيۆالىنىڭ ارت-ديرەكتورى ەمرا كيليچ كەلدى. سان-سەباستيان كينو­فەستيۆالىنىڭ ىرىكتەۋشىسى روبەرتو ۋەرتا دا «باستاۋدىڭ» قا­زىلار ال­قاسىنىڭ مۇشەسى بولدى، ول يسپان كارتينالارىن تاڭداۋعا جار­دەم بەرگەن. ءبىر سوزبەن ايتقان­دا، مۇن­داي اۋقىمدى حالىقارا­لىق كينو­فەستيۆالدار ءوزارا مادە­ني ىقپال­داستىققا ۇزدىكسىز جۇ­مىس ىستەيتىن پايدالى شىعارماشى­لىق الاڭى.

الماتى