«جايلاۋكول كەشتەرى» قالاي دۇنيەگە كەلدى؟

سودان دا شىعار، اتالعان شىعارمالار رەتروعا اينالىپ كەتكەنى. ونىڭ 1964 جىلى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ء«جاميلا» پوۆەسى نەگىزىندە جازىلعان ء«جاميلانىڭ ءانى» اتتى تۋىندىسىن قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتىسى داريعا جالعاسىنوۆا جەتەر جەرىنە جەتكىزە شىرقاعاندا جۇرت ورنىنان تىك تۇرىپ قوشەمەت كورسەتكەن. ادەمى ءاندى ماماندار دا جىلى قابىلداعان.

اتاقتى كومپوزيتور ەۆگەني برۋسيلوۆسكي ءوزىنىڭ قازاقستان تۋرالى ءبىر ءانىن ريشات ابدۋللينگە جازدىرىپ، جۇمىسىنا قايتىپ بارا جاتقاندا كوركەمدىك كەڭەسكە كەلىپ «دانياردىڭ ءانىن» تىڭدايدى. سوندا ول كىسى: «ۆەليكولەپنو. ەتو نە تولكو پەسنيا. ەتو چتو؟ رومانس يلي اريا؟ پو موەمۋ، اريا!» دەپ جىلى لەبىزىن بىلدىرگەنى دە بار.

بۇگىن بەلگىلى كومپوزيتوردىڭ تۋعان جەر توسىندە تۋعان «جايلاۋكول كەشتەرى» اتتى ءانىنىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالعاندى ءجون كوردىك.

«الاۋلاپ كۇن باتسا قىردى اسىپ،

كەتۋشى ەك، قالقاتاي، سىرلاسىپ.

ۇمىتسام سول كۇندى، سول كۇندى، كەش مەنى،

ەستە عوي، داريعا، جايلاۋكول كەشتەرى.

اي تۋىپ، جۇلدىزدار جانعاندا،

قول سوزىپ كوكتەگى ارمانعا.

جۇرگەن كەز جۇرەكتەن، جۇرەكتەن وشپەدى،

جاقسى ەدى، داريعا، جايلاۋكول كەشتەرى.

مۇلگىگەن تىنىشتىق، ايدالا،

شۋ بويى ىرعالىپ جاي عانا.

گۇلدەردى تەربەتىپ سامالدىڭ ەسكەنى،

اڭساتتىڭ، داريعا، جايلاۋكول كەشتەرى»، دەپ كەلەتىن عالامات ءان كەزىندە «مۋزارت» ۇشتىگىنىڭ (ول كەزدە انسامبل ەمەس) ورىنداۋىندا انسۇيەر قاۋىمنىڭ جۇرەگىنە جەتكەنى راس. ءالى دە جۇرت بۇل شىعارمانى جادىنان شىعارماق ەمەس. تۋىندىنىڭ ءانىن دە، ءسوزىن دە يليا جاقانوۆتىڭ ءوزى جازعان.

– ءشامشى قالداياقوۆ، كۇنسايىن قۋاتبەكوۆ، تەمىرجان بازارباەۆ تورتەۋمىز وتىرعانبىز. كەنەت: «پودموسكوۆنىە ۆەچەرا» نە دەگەن كەرەمەت ءان!» – دەدىم. «بۇل انگە ادامنىڭ قانداي جان سەزىمى، قانداي تابيعات سىيىپ كەتكەن. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ اۋەنى دە، اۋەزى دە جەتەدى عوي. شىركىن، «پودموسكوۆنىە ۆەچەرا» سياقتى ءبىر ءان جازار ما ەدى» دەپ ايتقان بولاتىنمىن. تولقىپ وتىرعان شاق قوي.

ارادا ءبىراز جىل وتكەندە، 1971 جىلى مەن اتاقتى كۇيشى ىقىلاس دۇكەن ۇلى تۋرالى تۋىندىما ماتەريال جيناپ ءجۇرىپ، جامبىل وبلىسى، سارىسۋ اۋدانىنداعى جايلاۋكولگە باردىم. قىس مەزگىلى ەدى. قىستىڭ قاھارى جان تۇرشىكتىرەدى. اقساقالداردان ىقىلاس تۋرالى كوپ ماتەريالداردى ەمىن-ەركىن قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىردىم. جايباراقات جاتقان اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تاڭەرتەڭ – ءبىرى، تۇستە – ەكىنشىسى، كەشكە – ءۇشىنشىسى سوعىمعا شاقىرادى. باراسىڭ، كەيدە شارشايسىڭ. قولىم قاريالاردىڭ اڭگىمەلەرىنەن بوسامايدى. قازىرگىدەي ديكتوفون جوق. كەيدە دالاعا شىعامىن. تىسقا بەتتەگەندە باتىس جاقتا قىپ-قىزىل بوپ كۇن باتىپ بارا جاتادى. الگى ورتەنىپ باتقان كۇنگە قارايمىن دا، ويعا شومىپ ۇيگە كىرەمىن. «كۋكۋرۋزنيك» دەپ اتالاتىن ۇشاققا وتىرىپ، ءبىر تاڭدا جامبىلعا قايتاتىن بولدىم. سول كۇنى ق ۇلىنشاق (ىقىلاستىڭ نەمەرە تۋىستارى) دەگەن كىسىنىڭ ۇيىندە ەرمەكباي ەسىمدى ىقىلاستىڭ تىكەلەي نەمەرەسى، اۋىلدىڭ ءبىر توپ كىسىلەرىمەن ەت جەپ وتىرىپ، تولقىپ كەتتىم. سونداعى مەنى تولقىتقان ءسوز: «يلاعا، اماندىق بولسا ەرتەڭ ءسىز قايتاسىز. جامبىل، جامبىلدان سوڭ الماتىعا ات باسىن بۇراسىز. ءسىز قالالىق بولدىڭىز، ءبىز وسى جەردە ءجۇرىپ-تۇرىپ جاتىرمىز. ءساۋىر-مامىر ايلارىندا كەلە قالساڭىز، اينالا گۇل بولىپ تەربەلىپ كەتەدى دە، جايلاۋكولگە قۇستاردىڭ ءبارى بەت تۇزەيدى. وسى دالا بىزگە جۇماقتىڭ تورىندەي تولقىپ جاتادى. قۇستاردىڭ ءۇنى، تاعى وزگە كورىنىستەر جۇرەكتى تەربەيدى» دەپ اڭگىمە ايتتى.

وسى اڭگىمەنى تىڭداپ وتىرعاندا:

«الاۋلاپ كۇن باتسا قىردى اسىپ،

كەتۋشى ەك، قالقاتاي، سىرلاسىپ.

ۇمىتسام سول كۇندى-وۋ، سول كۇندى، كەش مەنى.

ەستە عوي، داريعا، جايلاۋكول كەشتەرى» دەگەن ءان تۋدى.

سول ءۇيدىڭ رابحات دەگەن ۇلىنىڭ بارقىت ءۇنى، باريتون داۋىسى بار ەكەن. مەكتەپتە مۇعالىم كورىنەدى. بايانمەن بالبىراتىپ، تولقىتىپ، كەڭ تىنىسپەن ورىندادى. سول ساتتە-اق ۇيرەنىپ الدى. ەرتەسىنە ۇشاققا وتىرار كەزدە جايلاۋكولدىكتەر ءوزىم ءسوزىن جازعان سول ءاننىڭ ءبىر شۋماعىمەن مەنى شىعارىپ سالدى. مىنە، «جايلاۋكول كەشتەرىنىڭ» تۋعان ءساتى وسى.

ارادا جىلدار وتكەننەن كەيىن ءبىز الگى كومپوزيتورلار باس قوسىپ وتىرعاندا «وي، شىركىن-اي، «پودموسكوۆنىە ۆەچەرا» سەكىلدى كەرەمەت ءان جازۋ دەگەن بۇل عاجاپ قوي» دەپ وتىرعانىمىزدا، تەمىرجان بازارباەۆ ماعان: «يليا، سەن سول ءاندى جازدىڭ عوي!» – دەدى. بۇل سوزگە مەن تاڭىرقاي قارادىم. سول ساتتە كۇنسايىن قۋاتبەكوۆ اڭگىمەنى جالعاپ: «سەن جازدىڭ ول ءاندى. ول – «جايلاۋكول كەشتەرى»، دەدى. بۇل كەزدە ۇندەمەي وتىرعان ءشامشى: «ەتو ۆەرنو»، دەپ ءۇن قاتتى.

ءسويتىپ «پودموسكوۆنىە ۆەچەرا» ماعان «جايلاۋكول كەشتەرى» سياقتى ءاندى جازۋعا ىقپال ەتكەن سياقتى. مەن ونى ءوزىم سەزدىم بە، سەزبەدىم بە، بىلمەيمىن. بىراق سول انگە دەگەن مەنىڭ بۇكىل ىنتا-ىقىلاسىم، ول انگە بەرىلۋىم، ءتۇسىنۋىم، جۇرەكتىڭ سولاي سوعۋى، وسىلاي بولسا دەگەن نيەتتىڭ بارلىعى «جايلاۋكول كەشتەرى» ارقىلى شىققان سىڭايلى، – دەيدى اۆتور ساعىنىشقا اينالعان جىلدار تۋرالى ەسكە الىپ.