باق، قايدا باراسىڭ؟

«سەن نەتكەن باقىتتى ەدىڭ كەلەر ۇرپاق، قارايمىن كەلبەتىڭە مەن تاڭىرقاپ» دەپ، دا­ۋىلپاز اقىن قاسىم امانجولوۆ ايتقان­داي، بولاشاقتىڭ باياندى بولۋى مەن ۇرپاعىمىز­دىڭ امان-ەسەن ءومىر كەشۋىنىڭ كەپىلى – تىنىش­تىق پەن بەيبىتشىلىكتە ءھام بەرەكە مەن بىرلىك­تە. ۇلكەن قالامگەر ءابىش كەكىلباەۆ: «باعالاي بىلمەگەنگە باق قونبايدى، قۋا­نا بىلمەگەنگە قۇت قونبايدى، بارىمىزدى باعا­لاي بىلەيىك، جوعىمىزدى تۇگەندەۋگە كىرىسە­يىك، اعايىن. تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتۋ ءۇشىن تاۋبەمىزدەن جاڭىلمايىق، تاۋەكەلىمىزدەن تا­يىنبايىق!» دەگەن ەكەن. قانداي كەرەمەت ءسوز!

راسىندا باعىن باعالاي بىلمەگەننىڭ سورى الدا. ەرتەرەكتە ءومىر سۇرگەن اتاقتى قابليسا جىراۋدان بىزگە: « – باق، قايدا باراسىڭ؟ – ەلى­مەن بولعان بىرلىگى، تاعات، عيبادات تىرلىگى، ۇيىمشىل ەلگە بارامىن» دەپ كەلەتىن اسا قۇندى ءتامسىل جەتكەن. سول سياقتى، ءاز-تاۋكەنىڭ زامانىندا ءومىر سۇرگەن دالا دانىشپانى انەت بابادان باتا الۋعا كەلگەن جاس بالا تولە: «بابا، بىرلىكتىڭ بەلگىسى قانداي؟» دەپ سۇرايدى. قارت بي جاۋاپ ايتپاس بۇرىن اۋەلى ءبىر بۋما شىبىق الدىرىپ، «بالام، مىنانى سىندىر؟» دەيدى. تولە جورگەمدەپ بۋىلعان بۋما شىبىقتى سىندىرا المايدى. سودان قارت بابا شىبىقتاردى بۋمادان سۋىرىپ، تولەنىڭ قولىنا ءبىر-بىرلەپ ۇستادى دا «ال، ەندى سىندىر!» دەيدى. تولە تۇگەل سىندىرادى. انەت بابا:

– بۇدان نە ءتۇسىندىڭ، بالام؟ – دەيدى. سوندا تولە بالا:

– بىرلىگى بەكەم جۇرتتى جاۋ المايدى، دەگە­نىڭىز عوي.

– بارەكەلدى، ۇلىم ەل بيلەۋ ءۇشىن الدىمەن ەلدى اۋىزبىرلىككە، ىنتىماققا شاقىرا ءبىل. «باق قايدا باراسىڭ، ىنتىماققا بارامىن» دەگەننىڭ ءمانىسى وسى، – دەپتى انەت بابا.

بىرلىك ماسەلەسىندە اباي اتامىزدىڭ دا ەرەكشە پايىمى بار. التىنشى قاراسوزىندە: «ونەر الدى – بىرلىك، ىرىس الدى – تىرلىك» دەگەندى كولدەنەڭ ۇستاي وتىرىپ، «بىرلىك – اقىلعا بىرلىك، مالعا بىرلىك ەمەس. بىرلىك مالعا ساتىلسا، انتۇرعاندىقتىڭ باسى وسى» دەيدى. اباي اتامىز ايتىپ وتىرعان بۇل تۇسىنىكتى تاپسىرلەسەك، اقىلعا باعىنباعان بىرلىكتى ءناپسى بيلەپ الادى.

اقىرىندا بىرلىگىن ءناپسى قالاۋىنا ايىر­باس­تاعان قاۋىم – جامان مەن جاقسىنى، زياندى مەن زيانسىزدى اجىراتا المايدى. ناتيجەسىندە، ءبۇتىن قوعام ب ۇلىنەدى. وسىنداي الماعايىپ وقيعا تۋعان جاعدايدا، حالىق اق پەن قارانى اجىراتىپ تۇسىنسە – پايداسى وزىنە، ەگەر دە اجىراتا الماسا، پايداسى جاۋىنا. بەرەكەسىزدىك نەمەسە ب ۇلىككە قۇمارتۋشىلاردىڭ دەنى – جۇيە وزگەرسە، باقىتقا كەنەلەمىز دەپ ارماندايدى. تۇك تە ولاي ەمەس.

جالپى ب ۇلىكتىڭ تامىر جايا باستاعانىن اڭ­عارۋ ادامداردىڭ سۇڭعىلالىعى مەن اڭعارىم­­پاز­دىعىنا بايلانىستى. ابايدىڭ سوزىمەن ايت­قان­دا، «جۇرەك كوزى» بارلار ەرتەرەك اڭعارا الادى. ياعني ب ۇلىك تۇمان باسقان بيىك تاۋ سياقتى، ونى كورمەي قالۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. بۇل ماسە­لە جايلى ۇلكەن عالىمدار «ب ۇلىك اقيقات پەن جال­عاندى ايىرا المايتىن ادامدارعا كەلەدى» دەيدى.

ءسويتىپ، ادامدار اسىعىستىق تانىتىپ، كۇمان­دى باستامالارعا ەرىپ كەتەدى دە، تىنىش­تىقتان ايىرىلادى. ادام اياعىنا نىق تۇرىپ، اسىعىستىق تانىتپاسا جانە كۇمانسىز دۇرىس شەشىمدەر قابىلداسا، سول قوعام، سول ورتا، سول قاۋىم، سول مەملەكەت ناعىز جەتىستىككە جەتەدى.

اباي اتامىز 14-ءشى قاراسوزىندە: «وسى جۇرت­تىڭ كوبىنىڭ ايتىپ جۇرگەن مىقتى جىگىت، ەر جىگىت، پىسىق جىگىت دەپ ات قويىپ جۇرگەن كىسىلەرىنىڭ ءبارى – پالەگە، جامانشىلىققا ەلىرتپەك ءۇشىن، ءبىرىن-ءبىرى «ايدا، باتىرلاپ!» قىزدىرىپ الادى دا، ارتىن ويلاتپاي، ازعىراتۇعىن ءىسى» دەپتى. بابامىزدىڭ وسى پايىمىن قازىرگى كۇن احۋالىنا قاراي تاپسىرلەسەك، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا» باعىتتالعان ايقاي-سۇرەڭ، بۇگىنگى ومىرىنە رازى-قوش ەمەس اسىرە «باتىرلار» ارە­كەتى ءسوز جوق «ايدا، باتىرلاتۋلار». باسقا ەش­تەڭە ەمەس. ءسويتىپ، ايدا باتىرلاتامىز دەپ ءجۇرىپ «جامانشىلىققا ءبىر ەلىگىپ كەتكەن سوڭ، بويىن جيىپ الىپ كەتەرلىك قايرات قازاقتا كەم بولادى» (اباي).

ءسوزىمىزدى تۇيىندەپ ايتار بولساق، بەرەكە­سىزدىك، ب ۇلىك ەشقاشان جاقسىلىققا اپارمايدى. اتاقتى ايتەكە ءبيدىڭ ء«بىز ءۇش ءجۇزدىڭ با­لاسى، كەرىسپەيىك، كەلىسەيىك، ەگەر كەرىسەر بول­ساق، وندا بىزگە حاندىق تۇگىل، وندىق تا بۇيىر­مايدى» دەگەنى سياقتى الاش بالاسى اقىلعا كەلگەنى ءجون.