بەنزول – ەڭ قۇندى شيكىزات

زاۋىت ماماندارىنىڭ مالى­مە­تىنە سۇيەنسەك، حوش ءيىستى كو­مىر­­سۋتەكتەر شىعارۋ كەشە­نى­نىڭ قۇرىلىسى 2010-2014 جىل­دارعا ارنالعان ۇدەمەلى ين­دۋس­تريا­لىق-يننوۆاتسيالىق دا­مۋ باعدارلاماسى اياسىندا قولعا الىن­دى. كەشەن قۇرىلىسى 2010 جىلى باستالدى. جوباعا ساي­كەس كەشەن قۇرىلىسىنا 1 ملرد 40 ملن دوللاردى قۇراعان ين­ۆەستيتسيالىق قارجى سالىندى. بىراق بۇل جوبانى ىسكە اسىراتىن باس مەردىگەردى تاڭداۋ وڭايعا تۇسپەدى. ويتكەنى جوباعا قاتىسۋعا ەۋروپا ەلدەرىنەن، جاپونيادان، وڭتۇستىك كورەيا مەن قىتايدان بىرنەشە كومپانيا ىنتا تانىتتى. ءار كومپانيانىڭ ىسكەرلىك، وندىرىستىك تاجىريبەسى ساراپقا سالىنىپ، ۇشەۋىنىڭ عانا ۇسى­نىسىنا تالداۋ جاسالدى. بۇ­لار – جاپوندىق ماrubeni Corporation جانە JGC كومپانيالار توبى مەن قىتايلىق ءSىNOPEC ءEngىneerىng كومپانياسى.

ماسەلەن، جاپونيادان قاتىس­قان كومپانيالار توبى بۇدان بۇرىن دا ءاتموز-دە قايتا جاڭ­عىر­تۋ جوباسىن ىسكە اسىرعان ەدى. سول سەبەپتەن جاپوندىق كومپانيالار توبىنىڭ باسشىلارى سول تاجىريبەسىن ارتىقشىلىققا بالاعان بولۋى كەرەك. مۇنى اتالعان كومپانيالار توبىنىڭ جوبانى 3 ملرد 400 ملن دوللارعا باعالاۋىنا بايلانىستى ايتىپ وتىرمىز. الايدا باسەكەگە قابى­لەت­تىلىگىن دالەلدەۋدى كوزدە­گەن قىتايلىق كومپانيا بالاما با­عانى الدەقايدا تومەندەۋ ۇسىندى. وسىلايشا، ءSىNOPEC ءEngىneerىng كومپانياسىنىڭ ۇسىنىسى 1 ملرد 99 ملن دوللاردى قۇرادى. تاپسىرىس بەرۋشى تاراپ تومەن باعا ۇسىنعان قىتاي كومپانياسىمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. ءسويتىپ، تاراپتار جوبانى 1 ملرد 40 ملن دوللار كولەمىندە ىسكە اسىرۋعا ۋاعدالاستى.

الەمنىڭ ءار ەلىندەگى كومپانيا­لاردى ءبىر-بىرىمەن باسەكە­لەس­تىر­گەن جوبانىڭ نەندەي ەرەكشەلىگى بار؟ وتاندىق مۇناي-حيميا ونەر­كاسىبىن جانداندىرۋعا سەرپىن بەرە مە؟ ەنەرگەتيكا ءمينيسترى ماعزۇم مىرزاعاليەۆتىڭ مالى­مە­تىنشە، بۇل – تمد ەلدەرى اۋماعىنداعى ەڭ ءىرى جوبا. اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى قازاقستان ءۇشىن اسا ماڭىزدى بەنزول مەن پاراكسيلول ونىمدەرىن شىعارۋعا جول اشقان بىرەگەي جوبانى ىسكە اسىردى. جاڭا كەشەننىڭ ىسكە قوسىلۋى­مەن قازاقستاندا مۇ­ناي-حيميا ونەركاسىبىنىڭ نەگىزى قا­لاندى.

زاۋىت باسشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، حوش ءيىستى كومىرسۋتەكتەر كەشەنىندە بىرىنشىدەن، جىلىنا 133 مىڭ توننا بەنزول مەن 496 مىڭ توننا پاراكسيلول شىعارۋ ءىسى جولعا قويىلدى. ەكىنشىدەن، ءاتموز-دە شىعارىلاتىن تاۋارلى بەنزيندەردىڭ ساپاسىن ەۋرو-4 ستاندارتى دەڭگەيىنە جەتكىزۋگە جول اشىلدى. ۇشىنشىدەن، جانارماي تۇرلەرىندەگى بەنزولدىڭ مولشەرى 1 پايىزدان، حوش ءيىستى كومىرسۋتەكتەر 35 پايىزدان اسپايدى. تورتىنشىدەن، بەنزين تۇرلەرى مەن ديزەل قۇرامىنداعى كۇكىرت مولشەرى دە، جانار-جاعار­ماي­لار­دىڭ قورشاعان ورتاعا زياندى اسەرى دە ازايادى. بەسىنشىدەن، ديزەل مەن اۆياوتىن ءوندىرۋ كولەمى ۇلعايتىلاتىنى كوزدەلدى. ديزەل وتىنىن قوسىمشا سۋتەگى الۋ ەسەبىنەن مولايتۋعا مۇمكىندىك مول.

مۇناي وڭدەۋشىلەردىڭ تۇسىن­دىرۋىن­شە، حوش ءيىستى كومىر­سۋ­تەكتەر شىعارۋ كەشەنىنىڭ جوباسى ەكى تەحنولوگيالىق نىسان قۇرىلىسىن قامتىدى. ونىڭ ءبىرى – كاتاليزاتوردى ۇزدىكسىز قالپىنا كەل­تىرەتىن كاتاليزدىك ريفورمينگ، ەكىنشىسى – بەنزول الۋ مەن حوش ءيىستى كومىرسۋتەكتەر شىعارۋ قوندىرعىسى. ءىرى گاباريتتى 499 قوندىرعى ورناتىلعان كەشەن قۇرىلىسىنا 4 072 ادام جۇمىسقا تارتىلدى. بۇل كەشەن ەكى رەجىمدە جۇمىس ىستەيدى. العاشقىسىن جوعارى وكتاندى (اي-92، اي-95 جانە اي-98) تاۋارلى جانار­ماي ماركالارىن دايىنداۋ ءۇشىن جوعارى وكتاندى كومپونەنتتەر، ەكىنشىسىن مۇناي-حيميا ونەر­كاسىبى ءۇشىن بەنزول مەن پاراكسيلول ونىمدەرىن شىعارۋمەن باي­لانىستىرۋعا بولادى. ال بەن­زول – حيميا ونەركاسىبى ونىم­دە­رىنىڭ ماڭىزدى وندىعىنا كىرەتىن شيكىزات. ويتكەنى بەنزولدى پلاستماسسالار ءوندىرىسى مەن سينتەتيكالىق رەزەڭكە، ءدارى مەن بوياۋلار ءۇشىن باستاپقى شيكىزات رەتىندە قولدانادى. بەن­­زولدىڭ باستاۋى بولاتىن حوش ءيىستى كومىرسۋتەكتەر ءارتۇرلى پلاس­ت­­­ماسسانىڭ فيزيكالىق سال­ما­­­عىندا – 30، كاۋشىكتەر مەن رەزەڭكەلەردە – 66، سينتەتيكالىق تالشىقتاردا 80 پايىزدى قۇ­راي­دى ەكەن. اتىراۋ مۇناي وڭ­دەۋ زاۋىتىندا بەنزولدىڭ ال­عاش­­قى سىناماسى 2015 جىلعى شىلدەدە شىعارىلدى. سودان بەرى زاۋىتتاعى جۇمىس ىستەپ تۇر­عان كاتاليزدىك ريفورمينگ قون­­­دىرعىسىندا شىعارىلىپ كە­لە­دى. بۇل قوندىرعى 2016 جىلى بەنزولدى ءبولىپ الاتىن وتىندىق بالاماسىنا كوشىرىلدى. سول جىلى زاۋىتتا بەنزولدى ءبولىپ الۋ ار­قى­لى ساپاسى جاقسارتىلعان ءارى ەكولوگيالىق تازا جوعارى وكتان­دى بەنزين ءوندىرىسى 140 مىڭ تون­نا­عا ارتتى.

العاشىندا بەنزول شىعارۋ­دىڭ ايلىق جوسپارى 500 توننانى قۇرادى. قازىر جاڭا يندۋستريالاندىرۋ جوباسىمەن شىعارىلىپ جاتقان بەنزولعا رەسەي مەن قىتايدان سۇرانىس ارتىپ وتىر. ماسەلەن، 2016 جىلى بەنزولدىڭ العاشقى 300 تونناسى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تۋلا وبلىسىنا ەكسپورتقا جونەلتىلگەن ەدى. ال 2017 جىلى شىعارىلعان 8 951،2 توننا بەنزول رەسەيگە ەكسپورتتالدى. «تازارتىلعان بەنزول – 545» سەرتيفيكاتى بار تاۋار بارلىق حالىقارالىق تالاپتارعا تولىعىمەن سايكەس كەلەدى.

– بەنزول – مۇناي حيمياسىنا قاجەتتى ەڭ قۇندى شيكىزات. قازاقستان اۋماعىندا بەنزول تەك اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىندا قولعا الىندى. ءبىزدىڭ زاۋىتتا 2015 جىلدان بيىلعى قاراشاعا دەيىن بەنزولدىڭ 108،091 تونناسى شىعارىلدى. سوڭعى بەس جىلدا رەسەي فەدەراتسياسىنا 93 209،761 توننا، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا 11 821،054 توننا بەنزول ەكسپورتتالدى. سونداي-اق لاتۆيا رەسپۋبليكاسىنداعى تۇتىنۋشىلاردىڭ تاپسىرىسىنا سايكەس 296،154 توننا بەنزول جىبەرىلدى، – دەيدى زاۋىت باس ديرەكتورىنىڭ كورپوراتيۆتىك فۋنكتسيالار جونىندەگى ورىنباسارى ديار قازيم.