باستاپقىدا ۇلتتىق اسكەري-پاتريوتتىق ورتالىعىنىڭ قۇرامىندا بولعان مۋزەي, مىنە, ەندى مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولىپ, ەنشىسىن الىپ جاتىر. بۇدان بىلاي ول «قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك اسكەري-تاريحي مۋزەيى» دەپ اتالادى. بۇل قورعانىس ۆەدومستۆوسىنىڭ مادەني مۇرا مەن تاريحي جادىمىزعا قاتىستى وڭ كوزقاراسىن بىلدىرسە كەرەك.
مۋزەي قورىندا ەجەلگى كەزەڭنەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن اسكەري تاريحىنان سىر شەرتەتىن ەسكەرتكىشتەر, وتە سيرەك كەزدەسەتىن جادىگەرلەر بار. مۇنداعى ەكسپوناتتاردىڭ جالپى سانى 15 مىڭنان اسادى جانە ولاردىڭ قاتارى كۇن وتكەن سايىن مولىعا تۇسۋدە.
ەكسپوزيتسيالىق زالدار عيماراتتىڭ ساۋلەتتىك جانە قۇرىلىمدىق بەينەسىنە قوسىمشا ەرەكشەلىك بەرىپ تۇر. اتاپ ايتقاندا, مۋزەيدە قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ زالى, مەرزىمدى كورمەلەر زالى, ەجەلگى ءداۋىر – XIX عاسىر زالى, XX عاسىرداعى اسكەري تاريح زالى, XX-XXI عاسىرلارداعى قارۋ-جاراق زالى, بەينەلەۋ ونەرى زالى, سونداي-اق «قازاقستان اسكەري ءىسىنىڭ تاريحى» اتريۋمى بار.
«اتريۋمدا قورعانىس قابىلەتتىلىگى سالاسىنداعى زاماناۋي جەتىستىكتەر مەن وتكەن ءداۋىردى ۇشتاستىراتىن تاريح ساباقتاستىعىن سيپاتتايتىن بارەلەفتەر سەرياسى ۇسىنىلعان. بارەلەفتەر ءارتۇرلى تاريحي داۋىردەگى كوشپەلى قازاق جاۋىنگەرلەرى قارۋ-جاراق تۇرلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن سيپاتتايدى. ەلىمىزدىڭ قازاق باتىرلارى مەن زاماناۋي جاۋىنگەرلەردىڭ ورتاسىنداعى ەلباسى ن.نازارباەۆ بەينەلەنگەن «ماڭگىلىك ەل» ورتالىق كومپوزيتسياسى – داڭقتى داستۇرگە دەگەن ادالدىقتىڭ نىشانى», دەيدى مەملەكەتتىك اسكەري-تاريحي مۋزەيىنىڭ باستىعى, فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى (PhD), پولكوۆنيك نۇرتازا اسىلوۆ.
مەرزىمدى كورمەلەر زالىنىڭ ەكسپوزيتسياسىنا «امپير» ەليتالىق انتيكۆاريات سالونىنىڭ كوللەكتسياسى قويىلعان. ول قازاقستاننىڭ مادەني مۇراسىندا تاريحي مازمۇنعا يە ۇلتتىق بۇيىمداردان جانە اۆتورلىق مۇسىندەر, تۇركسوي تاريحى مۇراجايى – ارحەولوگيا ەسكەرتكىشتەرى (ب.ز.د IV-III مىڭجىلدىقتار) جانە ەتنوگرافيا (XIX – XX عع. باسى), تۇركى حالىقتارىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن بەينەلەيتىن ەكسپوناتتاردان تۇرادى.
مۇراجاي قازاقستان حالقىنىڭ اسكەري-تاريحي مۇراسىن زەرتتەۋ سالاسىنداعى ستراتەگيالىق باستامالاردى دامىتۋ ماقساتىندا الەمدىك مۋزەي تاجىريبەسىنىڭ وزىق عىلىمي تاسىلدەرىن, زاماناۋي ۇردىستەرى مەن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارىن پايدالانۋعا باعىتتالعان.
ەكسپوناتتاردىڭ, ماكەتتەردىڭ, ديورامالاردىڭ, ينستاللياتسيالاردىڭ, اقپاراتتىق تەحنولوگيا قۇرالدارىنىڭ, مۋلتيمەديالىق جابدىقتاردىڭ (گولوگراممالار, LED ەكراندار, سەنسورلىق ەكران, كارتا ءتۇسىرۋ) كومەگىمەن تاريحي وقيعالاردىڭ ەپيزودتارى, مەيلى ول كونە تاريح قويىلىمى بولسىن, مەيلى ازامات سوعىسى, ۇلى وتان سوعىسى نەمەسە بەرتىندەگى اۋعان سوعىسى, قازاقستاندىق اسكەريلەردىڭ بۇۇ بىتىمگەرشىلىك ميسسيالارىنا قاتىسۋى, قازىرگى زامانعى اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ وتان قورعاۋداعى كۇندەلىكتى قىزمەتى بولسىن كەلۋشىلەرگە شىنايى تۇردە ۇسىنىلادى.
التى جىل ۋاقىتتا مۋزەيدە 100 مىڭنان استام ادام بولىپ, قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسكەري تاريحىمەن تانىسقان, ونىڭ ىشىندە الىس-جاقىن شەتەلدەردەن كەلگەن قوناقتار دا بار. مۇراجايعا كەلۋشىلەر سانى پاندەمياعا بايلانىستى كارانتين كەزىندە بولماسا, باسقا ۋاقىتتا ەش تولاستاعان ەمەس.
ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا حابار-وشارسىز كەتكەن جاۋىنگەرلەردى ىزدەستىرۋ, تابۋ جانە قايتا جەرلەۋ, سونداي-اق ۇمىت بولعان حالىق باتىرلارىن تاريحي تۇرعىدان زەرتتەۋ باعىتىندا دا اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلۋدا.
2022 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل تولادى. وسى اتاۋلى داتاعا تاريحشى عالىمدار مەن اسكەري مامانداردان قۇرالعان دەربەس جۇمىس توپتارى ءۇش ءىرى جوبانى باسپاعا ازىرلەپ جاتىر. ولار وسى ۋاقىتقا دەيىن جەتە زەرتتەلمەگەن تاريحي وقيعالاردىڭ بارلىق قاباتتارىن قامتيدى.
ءبىرىنشى جوبا «قازاقستاننىڭ اسكەري تاريحىنىڭ اتلاسى» دەپ اتالادى, ول وقىرماندى كونە داۋىردەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى كەزەڭگە اسكەري تاريح تۇرعىسىنان قاراۋعا شاقىرادى. اتلاس ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى ەكىنشى مىڭجىلدىقتان, ساقتار مەن عۇندار داۋىرىنەن, تۇركىلەردىڭ جانە ونىڭ اسكەري ونەرىنىڭ پايدا بولۋىنان باستالادى.
پارسى پاتشاسى كيردىڭ, ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ, سونداي-اق شىڭعىس حان اسكەرلەرىنىڭ كونە قازاق دالاسى ارقىلى جاساعان جورىقتارى جەكە-جەكە كورسەتىلەدى. بارلىق بولعان تاريحي شايقاستار سحەمالىق كارتالارمەن بەينەلەنگەن. اتلاستا قازاق حاندىعىنىڭ XV-XIX عاسىرلارداعى سوعىستارى, قازاق وفيتسەرلەرىنىڭ پاتشالىق رەسەي ارمياسىنداعى اسكەري قىزمەت اتقارۋى, قازاقستان جەرىندەگى ازامات سوعىسى دا نازاردان تىس قالماعان.
ەكى سوعىس اراسىنداعى ەلىمىزدەگى اسكەري قۇرىلىس, قازاقستاندىق اسكەري قۇرامالاردىڭ ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى شايقاستارى جانە وتانداستارىمىزدىڭ حح عاسىرداعى اۋماقتىق سوعىستارعا قاتىسۋى جەكە بولىمدەردە كورسەتىلگەن. ءبارىن قورىتىندىلاي كەلە, اتلاس قازاقستاننىڭ قازىرگى ارمياسىنىڭ دامۋى, ونىڭ بۇۇ قامقورلىعىنداعى بىتىمگەرشىلىك ميسسياسى تۋرالى دا باياندايدى. مۇنداي كولەمدى كىتاپ العاش رەت باسپا بەتىن كورمەكشى.
ەكىنشى جوبا قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان. كىتاپتا ءتول ارميامىزدىڭ قۇرىلۋ, قالىپتاسۋ جانە دامۋ تاريحى جانە ونداعى تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسىنىڭ ءرولى ايتىلادى. ول كوپشىلىك وقىرمانعا ارنالعان, جاقسى بەزەندىرىلگەن جانە ىشىندە سيرەك كەزدەسەتىن تاريحي فوتوسۋرەتتەر دە بار.
ءۇشىنشى جوبا دەرەكتى تاقىرىپقا ارنالعان. كىتاپ – «قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ تاريحى. قۇجاتتار مەن ماتەريالدار» دەپ اتالادى. وندا كوپتەگەن مۇراعات ماتەريالى, مەملەكەت باسشىسىنىڭ, مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆو باسشىلارىنىڭ جارلىقتارى, وكىمدەرى جيناقتالعان. ول قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىن قۇرۋدىڭ بۇكىل جولىن تۇتاس حرونولوگيالىق تۇردە كورسەتەدى. كىتاپ وسى سالانى زەرتتەيتىن ماماندار مەن مۇراعات قۇجاتتارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن وقىرماندارعا ارنالعان.
مۋزەي ءارتۇرلى مادەنيەت جانە ونەر مەكەمەسىمەن, سونىڭ ىشىندە تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايلارىمەن, كىتاپحانالارمەن, مۇراعاتتارمەن, تاريح جانە مەملەكەت ينستيتۋتتارىمەن, جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىمەن, سونداي-اق ءارتۇرلى شەتەلدىك مادەني ۇيىمدارمەن تىعىز ىنتىماقتاستىق جاسايدى.
ماسەلەن, جاقىندا پولشا رەسپۋبليكاسىنان دەلەگاتسيا كەلدى. ۆارشاۆاداعى «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس مۇراجايىنىڭ» باسشىلىعىمەن كەزدەسۋدە بىرلەسكەن جوبالاردى اتقارۋعا, ونىڭ ىشىندە پولشا جەرىندە قازا تاپقان جاۋىنگەرلەردى ىزدەستىرۋ, بەلگىسىز ەرلەردىڭ ەسىمىن جاڭعىرتۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى.
بۇگىنگى كۇن – ەرتەڭگى تاريح. ءبىر قۋانتاتىنى, مۋزەيگە كەلۋشىلەردىڭ دەنى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ەكەن. اسكەري-پاتريوتتىق تاربيە ارقىلى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىندا وتاندى قورعاۋعا قاجەتتى تۇلعالىق قاسيەتتەر قالىپتاساتىنىن ەسكەرسەك, مەملەكەتتىك اسكەري-تاريحي مۋزەيىنىڭ اتقارىپ وتىرعان ءرولى وراسان زور.
