ەگەمەن ەل ءومىرىنىڭ بوياماسىز بەينەسى

«VHS فورماتىندا» كوپسەريالى دە­رەكتى ءفيلمى – كتك تەلەارناسى مون­تاجدىق دوكۋ­مەنتاليستيكاسىنىڭ تا­­بىس­تى تا­جىريبەسىنىڭ جالعاسى. ياعني ايتۋلى جوبادا ەلگە، قازاقستاندىقتار­عا دەگەن كوزقاراس ءھام ولاردىڭ تەلەۆيزيالىق حرونيكا پريزماسى ارقىلى وتكەن جولى جان-جاقتى قىرىنان سول كەزەڭدە تۇسىرىل­گەن شىنايى كادرلار ارقىلى بوياماسىز ­باياندالادى.

– «VHS فورماتىندا» دەپ اتا­لاتىن فيلمدەر تسيكلى تاۋەل­سىزدىكتىڭ 30 جىل­دىعىنا ارنايى دايىندالدى. مۇنى تا­ۋەلسىز قا­زاقستاندا ءومىر سۇرگەن 30 جىل ءومىرىمىزدىڭ تەلەۆيزيا تىلىندەگى بوياماسىز كورىنىسى دەسەك تە بولادى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، كتك ارناسى ەلىمىزدە ەڭ العاش قۇرىلعان كوممەرتسيالىق تەلەار­نالاردىڭ ءبىرى. سوندىقتان دا بولار، ءا دەگەننەن ارنانىڭ باعدارلامالارى مەن جاڭالىقتار قىزمەتى ەلدى ەلەڭ ەتكىزەر ەرەكشەلىكتەرىمەن اقپارات نارىعىنداعى وزگە تەلەارنالاردان دارالاندى. كتك باعدارلامالارى مازمۇندىق تۇرعىدان عانا ەمەس، اق­پاراتتى بەرۋ فورماسى، ءتىپ­تى ەفيردەگى جۋر­ناليستەردىڭ كيىم كيۋ ۇلگىسىمەن دە سول كەزەڭ كو­رەرمەندەرىنىڭ ەسىندە ەرەكشە جاتتالدى. ءبىر جاعىنان جاستىقتىڭ دا اسەرى بولار، ول ۋاقىتتا جاسالعان كتك-نىڭ باعدارلامالارى باتىل­­دىعىمەن، قوعام كورىنىسىن، حالىق تۇر­مىسىن بوياماسىز اشىق بەرە الۋمەن دە ەستە قالدى. شاڭ باسقان ارحيۆتەردى قايتا اقتارىپ، ءبىر ءسات تاريحقا كەرى شەگىنىس جاساپ كوردىك. ءبىزدىڭ مىندەت ارحيۆ اشىپ، بار دەرەكتى جۇيەلەۋ بولدى. قالعانىن، ياعني تاۋەلسىزدىك العان­نان بەرگى 30 جىل ۋاقىت ىشىندەگى حالىقتىڭ تۇرمىسى مەن ءجۇرىپ وتكەن جولىن تاسپادا قالعان تاريحي كادرلاردىڭ ءوزى تاپتىشتەپ بايانداپ بەردى. سول كەزەڭدى كوزىمەن كورگەن ادامدار ءۇشىن بۇل فيلم نوستالگيا سەزىمىن سىيلار، جاستىق شاقتارىن كوز الدىنا اكەلەر ەرەكشە اسەر بولسا، ال تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە تۋعان جاستار ءۇشىن زامانا تىنىسىن تانىپ-بىلۋگە تاماشا مۇمكىندىك دەپ ويلايمىن، – دەدى جوبا پروديۋسەرى ناتاليا فازىلجانوۆا ءتۇسىرىلىم بارىسى مەن ماقساتى تۋراسىندا اعىنان جارىلىپ.

فيلم جەتەكشىسىنىڭ ايتۋىنشا، دە­رەكتى تۋىندىنىڭ «VHS فور­ماتىندا» دەپ اتالۋى دا بەكەر ەمەس. ويتكەنى ول زامان بۇگىنگىدەي بارلىق اقپارات الاقانىڭداعى اياداي قۇرىلعى ارقىلى سايراي جونەلە­تىن كەز كەلگەن دەرەكتىڭ قول جەتىمدى ءھام سۇراۋى جوق كەزەڭى ەمەس، جۋرناليستيكا تىكەلەي VHS فورماتىندا ساقتالعان تاسپالارعا تاۋەلدى ۋاقىت بولاتىن. دەمەك، VHS فورماتىندا ساقتالعان دەرەكتەر – ءجۇرىپ وتكەن 30 جىلدىق تاريحىمىز­دىڭ بوياماسىز كورىنىسى مەن دامۋ ساتىلارىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن باياندايتىن تاريحي فاكتىلەر تىزبەگى. اتالعان فورماتتا تاسپالانعان تاريح سونىسىمەن دە قۇندى، بىزدىڭشە.

سونىمەن بەس بولىمنەن تۇرا­تىن دە­رەكتى تۋىندىدا 90-شى جى­لدارداعى كتك ارناسى بىرەگەي مۇ­راعاتتىق ماتەريال­دارىنىڭ نەگىزىندە ەل ءومىرىنىڭ حروني­كاسى قايتا جاسالدى. اتاپ ايتساق، تۇڭ­عىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازار­باەۆپەن بىرگە سيرەك كادرلار، العاشقى كوممەرتسيالىق دۇ­كەندەر، شەتەلدىكتەرمەن العاشقى باي­لا­نىس، الەۋمەتتىك سالاداعى كول­لاپس جانە سونىمەن ءبىر مەزگىل­دە تاۋەل­سىزدىككە قول جەتكىزۋ ءھام ەل دامۋىنىڭ جاڭا ۆەكتورىمەن بايلانىستى ۇلكەن ءۇمىت – مۇنىڭ بارلىعى ايتۋلى دەرەكتى فيلم سيۋجەتىن قامتىعان تاقىرىپ تەتىك­تەرى. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، تۋىن­دى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك ا­ل­عان كۇننەن باس­تاپ بۇگىنگە دە­يىنگى ءجۇرىپ وتكەن وتىز جىل­دىق تاريحىنىڭ جان-جاقتى قىرىنان قامتىلعان جىلناماسى.

– VHS فورماتىندا ساقتالعان تاس­پا­داعى تاريحپەن قاتار، سون­داي-اق سول كەزەڭدى كوزىمەن كور­گەن، قوعاممەن ەتە­نە بايلانىس­تا بولعان، تاريحي شەشىم­دەردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ءھام جا­لىن­­داپ تۇرعان جاستىق شاقتارى سول كە­زەڭ­مەن تۇسپا-تۇس كەلگەن كەيىپكەرلەردى اڭگىمەگە تارتىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى قو­عام بەينەسىن سول كىسى­لەردىڭ ەستە­لىك­تەرى مەن سەزىمدەرى ارقىلى دا جەت­كىزگىمىز كەلدى. ەۋرازيالىق بانك­تىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى لا­ريسا كوكوۆينەتس، قازاقستاننىڭ حا­لىق ارتىستەرى – روزا رىمباەۆا مەن ماقپال ءجۇنىسوۆا، دي-دجەي نۇربەرگەن ماحامبەتوۆ، تەلە­راديو جۇرگىزۋشىسى نوەل شاياح­مەتوۆ، رەپ­رو­دۋكتيۆتى مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى تا­مارا جۇسىباليەۆا، مەملەكەت قاي­راتكەرى قۋانىش سۇلتانوۆ باس­تاعان ەلى­مىزگە بەلگىلى تۇلعالار تاۋەل­سىزدىك العان ۋاقىت پەن بۇگىنىمىزدى سالىستىرا وتىرىپ، باعدارلاما ماز­مۇنىن ودان ءارى بايىتا ءتۇستى دەپ سەنىممەن ايتا الامىن. ءتىپتى ءفيلمدى جۇرگىزۋگە سول كەزدە جاڭا­لىقتار قىزمەتىن تىزگىندەگەن جۋرناليست-ديكتور ەۆگەنيا ساكە­نوۆانى تارتۋىمىزدىڭ ءوزى دەرەكتى فيلم اتموسفەراسىن 90-شى جىلدارعا بارىنشا جاقىنداتا تۇس­كەندەي اسەر بەردى. ارينە، ول ۋاقىت پەن بۇ­گىنگى كەزەڭنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. وسىن­داي باقىت­تى كۇندەرگە جەتكىزگەن، مەملەكەت كوشىن باستاپ، ۇلتتى العا سۇي­رەگەن ەلباسىمىز باستاعان ەل اعا­لارىنا ەرەكشە العىس بىلدىرگىم كەلەدى. بۇل 30 جىلدىق تاريح – قازاقستاننىڭ التىن ءداۋىرى. كەلەشەكتەگى جەتىستىكتەرىمىز بۇدان دا زور بولعاي، – دەپ پروديۋسەر نا­تاليا فازىلجانوۆا ءتۇسىرىلىم جۇ­مىستارىن ءجىتى بايانداعان اڭ­گىمەسىن ارى قاراي ەلباسى نۇرسۇل­تان نازارباەۆ، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ باستاعان قايراتكەر تۇلعالارعا دەگەن ريزا­شىلىق سوزىمەن تۇيىندەدى.

ءيا، ەسكى پلەنكالاردى قاي­تارا تىز­بەكتەي وتىرىپ 30 جىل ىشىندە بارلى­عى دەرلىك وزگەرگەنىن جانە قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە كوپ نارسەگە قول جەتكىز­گەنىن مويىنداماۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق بۇل جول قانداي بولدى؟ ول تەك VHS فورماتىنداعى ەسكى تەلەديدار كاسسە­تا­لارىندا قالدى.

«VHS فورماتىندا» جوبا­سى­نىڭ اۆتور­لارى 300 ساعاتقا جۋىق بىرەگەي بەي­نە­ماتەريالدى قاراپ، تاريحي باي مۇرا­نى تسيفر­لى فورماتقا اۋىستىرىپ، قوعام ءومىرىنىڭ ءار سالاسىن جەكەلەي 5 بو­لىمگە جۇيەلەپتى. فيلمدە جاپپاي تاپ­شىلىق پەن بانديتتىك زاڭ­سىز­دىقتى قالاي جەڭگەندەرىنە، جاڭا استانانىڭ قالاي وسكەنىنە، مە­ديتسينا دەڭگەيى قانداي بول­عانىنا، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جى­ل­دا­رىنداعى قازاقستاندىق شوۋ-بيزنەستىڭ قالاي وزگەرگەنىنە وقيعانىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن سول سالا وكىلدەرىمەن تىكەلەي سۇح­بات جاساي وتىرىپ باعا بە­رىلەدى. رەۆو­ليۋتسيالىق گادجەتتەر، العاشقى شە­تەلدىك اۆتوموبيلدەر، كومپيۋتەرلەر، فيتنەس-كلۋبتار، فيرمالىق زاتتاردىڭ قو­عام ومىرىنە بىرتىندەپ قالاي ەن­گەنى دە دەرەكتى جۇمىستا جان-جاق­تى كورسە­تى­لەدى. وسىلايشا، كتك ارناسىنىڭ شىعار­ما­شىلىق ءتۇ­سىرىلىم توبى كوركەم ءسوز بەن پافوس ەمەس، تەك تاريحي فاكتىلەر سوي­لەگەن، يرونيالىق بوياۋدان دا ادا ەمەس رەاليستىك باعىت­تاعى تانىمدىق جاقسى دۇنيەنى ومىر­گە اكە­لىپتى. «VHS فورماتىندا» – ەگە­مەندى ەل ءومىرىنىڭ بوياماسىز كورىنىسى.