«ءۇش الىپتىڭ» كۇش الۋى

ماسەلەن، تەڭىزدە قۇنى 45،2 ملرد دوللاردى قۇرايتىن كەڭەيتۋ جوباسى قولعا الىندى. ول 2023 جىلى اياقتالماق. جوبا ءوندىرىستى جىلىنا 12 ملن تونناعا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جوباداعى قازاقستاندىق قامتۋ – 36 پايىز، ونى 52 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ قاراستىرىلۋدا.
– وسى جىلى قاشاعاندا قۇنى 860 ملن دوللار، ال قۋاتى 1 ملرد تەكشە مەتر شيكى گازدى شىعارۋعا قاۋ­قارلى گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرى­لىسى باستالدى. جوبا 2041 جىلعا دەيىن مۇناي ءوندىرۋدى 8 ملن توننادان 10 ملن تونناعا دەيىن ۇلعايتۋعا جول اشادى. 2020 جىلدىڭ جەلتوقسانىڭدا قارا­شىعاناققا قاتىستى ءىرى ينۆەس­تيتسيالىق جوبانى ىسكە اسىرۋ تۋرالى ينۆەستيتسيالىق شەشىم قابىلداندى. ول شيكى گازدى كەرى ايداۋدىڭ قوسىمشا 5-ءشى كومپرەسسورىن ەنگىزىپ، سۇيىق كومىرسۋتەكتەردى ءوندىرۋ دەڭگەيىن جىلىنا 10، 11 ملن توننا شەگىندە قولداۋعا باعىتتالعان. جوبانىڭ بيۋدجەتى – 970 ملن دوللار. اياقتالاتىن مەرزىمى – 2025 جىل، – دەدى حالىق الدىندا ەسەپ بەرگەن ەنەرگەتيكا ءمينيسترى نۇرلان نوعاەۆ.
مينيستر قاراشىعاناق بو­يىنشا كوپجىلدىق كەلىسسوزدەر اياقتالعانىن اتاپ ءوتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە بىلتىر حالىقارالىق كونسورتسيۋم مەملەكەتكە 1،3 ملرد دوللار تولەپ، وندىرىلەتىن ءونىمدى ءبولۋ ادىستەمەسىنە وزگەرىستەر ەنگىزدى. بۇل كەلىسىمشارتتىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى اياقتالعانشا شامامەن 600 ملن دوللار تابىس اكەلمەك.
جالپى، پاندەميا كەزىندە مۇنايعا دەگەن سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ تەڭگەرىمى بۇزىلعانى بەلگىلى. سون­دىق­تان قازاقستان ءاۋ باستاعى جوسپار­دى قىسقارتۋعا ءماجبۇر بولدى. سونىڭ نا­تيجەسىندە 2020 جىلى مۇناي مەن كون­دەنسات ءوندىرۋ كولەمى 85،7 ملن تون­نانى قۇرادى. قولدانىستاعى شەك­تەۋ­لەردى ەسكەرە وتىرىپ جاسالعان بيىلعى بولجام – 85،3 ملن توننا.
وتكەن جىلعى مۇناي ەكسپورتى 68،6 ملن تونناعا تەڭ. ال 2021 جىلعى جوس­پار – 67،5 ملن توننا. بىلتىر مۇ­ناي وڭدەۋ كولەمى 15،8 ملن توننانى قۇرادى. بيىلعى مەجە بۇدان ءسال-ءپال جوعارى – 17 ملن توننا. سونداي-اق وتكەن جىلى 11،5 ملن توننا مۇناي ونىمدەرى ءوندىرىلدى. وسى جىلى اتالعان كورسەتكىش 12،4 ملن توننانى قۇرايدى دەپ كۇتىلۋدە.
ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، پاندەميا مۇناي ونىمدەرى نارىعىن قاتتى السىرەتكەن. سوندىقتان مينيسترلىك نارىقتى قولداۋعا ىقپال ەتەتىن شارالار قابىلداۋعا ءماجبۇر بولدى.
بىلتىر ەلىمىزدە 55،1 ملرد تەكشە مەتر گاز ءوندىرىلدى. بيىل مەجە بۇدان ءسال تومەن. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، مۇناي ءوندىرۋدى تومەندەتۋ گازعا دا اسەر ەتەدى. سوندىقتان بولجامدارعا ازداعان تۇزەتۋلەر ەنىپتى.
– وتكەن جىلى تاۋارلىق گاز ءوندىرىسى 30،5 ملرد تەكشە مەتردى قۇرا­دى. بيىلعى جوسپار دا وسى شامادا. ال گاز ەكسپورتىنىڭ كولەمى 10،7 ملرد تەكشە مەترگە تەڭ. وسى جىلعى مەجە دە وسى كولەمدە بولىپ وتىر. بىل­تىر 3،2 ملن توننا سۇيىتىلعان گاز ءوندىرىلدى، جوسپار دا وسىدان اسقان جوق. 2021 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي سۇيىتىلعان مۇناي گازى ەلەكتروندى ساۋدا الاڭدارى ارقىلى وتكىزۋگە تولىق كوشىرىلەدى. بۇل وسى سالانىڭ اشىق­تىعى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قامتا­ماسىز ەتەدى، سونداي-اق بيزنەس ءۇشىن اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى ازايتۋ ماقسا­تىندا «گاز جەلىسى ۇيىمدارىن» اككرە­ديتتەۋ ينستيتۋتى جويىلاتىن بولادى، – دەدى ەنەرگەتيكا ءمينيسترى.
ن.نوعاەۆتىڭ مالىمەتىنشە، 2020 جىلى 51 گازداندىرۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن 38،5 ملرد تەڭگە بولىنگەن. 19 جوبانى اياقتاۋدىڭ ناتيجەسىندە ەلدى گازداندىرۋ دەڭگەيى 53،07 پايىزدى قۇراپ، 9،84 ملن ادام گازعا قول جەتكىزدى. حالىقتى گازداندىرۋ ۇلەسى وسى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي 53،8 پايىزدى قۇرايدى دەپ كۇتىلۋدە نەمەسە قوسىمشا 140 مىڭ ادام گازدىڭ يگىلىگىن كورمەك.
– بىلتىر مۇناي-گاز-حيميا ونەر­كاسىبى سالاسىندا 360 مىڭ توننا ءونىم شىعارىلدى. بۇل 2016 جىلمەن سالىس­تىرعاندا 6 ەسە كوپ. 2020 جىلى مۇناي-گاز-حيميا ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ ءوسۋى 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا 155 پايىزعا ارتتى. ونىڭ 80 پايىزى ەكسپورتتالدى. وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا فرانتسيانىڭ Air Liquide Eastern S.A. كومپانياسى «قازمۇنايگازبەن» بىرلەسىپ، اتىراۋ وبلىسىندا قۇنى 16 ملن دوللارعا تەڭ تەحنيكالىق گاز ءوندىرۋ زاۋىتىن ىسكە قوستى. بۇگىنگى تاڭدا اتىراۋ وبلىسىندا پوليپرو­پيلەن، شىمكەنتتە مەتيل-ترەت-بۋتيل ەفير جانە ۇنتاق پوليپروپيلەن شىعاراتىن ەكى زاۋىت سالىنىپ جاتىر. پوليپروپيلەن ءوندىرۋ زاۋىتى ىس­كە قوسىلعاننان كەيىن ءبىرىنشى كەزەكتە 11 ءتۇرلى ءونىم شىعارىلىپ، كەيىننەن ونىڭ سانى 64 ءتۇرلى ونىمگە دەيىن كەڭەي­تىلەتىن بولادى، – دەدى نۇرلان نوعاەۆ.
ءمينيستردىڭ بايانداۋىنشا، قازاق­ستاندا ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن 181 ستانسا بار. بىلتىر ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ سەكتورىنا تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 82 ملرد تەڭگەدەن اسقان. 2020 جىلى ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ كولەمى 108 ملرد كۆت/ساعاتتى قۇرادى. بۇل رەتتە 107،3 ملرد كۆت/ساعات ەلەكتر ەنەرگياسى تۇتىنىلعان. بيىل 109 ملرد كۆت/ساعات ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ جوسپارلانعان.
رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ەسەبى­نەن 31،4 ملرد تەڭگەگە 24 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. ونىڭ التاۋى اياقتالدى. 6 جوبانىڭ ىسكە اسىرىلۋى شامامەن 120 مىڭ ادامدى سەنىمدى جانە ۇزدىكسىز ەلەكترمەن جابدىقتاۋعا، 18،1 مىڭ ادام­دى جانە 10 الەۋمەتتىك نىساندى جىلۋمەن جابدىقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى. قۇرىلىس كەزەڭىندە 902 جۇمىس ورنى قۇرىلدى.
– 2020 جىلى ءبىز «جاسىل ەكونوميكا» تۇجىرىمداماسى شەڭبەرىندە مىندەتتەمەلەردى ورىنداپ، ەلدىڭ جالپى ەنەرگيا تەڭگەرىمىندەگى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ۇلەسىن 3 پايىزعا دەيىن جەتكىزدىك. سوڭعى 5 جىلدا جاڭار­تىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى نىسان­دارىنىڭ بەلگىلەنگەن قۋاتى 7 ەسە، ياعني 2015 جىلعى 240 مۆت-تان 2020 جىلى 1635 مۆت-قا دەيىن ءوستى. 2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا رەسپۋبليكادا 115 نىسان جۇمىس ىستەيدى. جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا نىساندارى وندىرەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ كولەمى 3،2 ملرد كۆت/ساعاتتى قۇرادى. سەكتورعا شامامەن 1،5 ملرد دوللار ينۆەس­تيتسيا تارتىلىپ، 1 310 تۇراقتى جۇمىس ورنى قۇرىلدى. 2021 جىلى جال­پى قۋاتى 381،1 مۆت بولاتىن 23 جو­بانى ىسكە اسىرىپ، شامامەن 370 ملن دوللار ينۆەستيتسيا تارتۋ كۇتىلۋدە. بيىلعى جوسپار – شامامەن 3،5 ملرد كۆت/ساعات جاڭارتىلاتىن ەنەر­گيا كوزدەرىن ءوندىرۋ، – دەدى مينيستر.
قازاقستان تابيعي ۋراننىڭ الەمدىك نارىعىندا كوشباسشى ەكەنى بەلگىلى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ەل الەمدىك ۋراننىڭ 42 پايىزىن ءوندىرىپ وتىر. 2020 جىلى 19 586 توننا ۋران وندىرىلگەن.
– قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى ۇكىمەتتەرى اراسىن­داعى يادرولىق وق-دارىلەردى كادەگە جاراتۋ كەزىندەگى ءوزارا ەسەپ ايى­رىسۋلار تۋرالى كەلىسىم شەڭبەرىن­دەگى ماسەلە رەتتەلدى. اتوم ەنەرگيا­سىن پايدالانۋ سالاسىنداعى ازامات­تىق-قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىك ماسەلە­لەرى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبلي­كاسىنىڭ زاڭى قابىلداندى. وسىلايشا، ەلدە يادرولىق زالال ءۇشىن ازامات­تىق جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى ۆەنا كونۆەنتسياسى شەڭبەرىندە حالىق­ارالىق مىندەتتەمەلەر ىسكە اسىرىلاتىن بولادى. سونداي-اق بيىل بۇرىنعى سەمەي سىناق پوليگونىن كەشەندى ەكولو­گيالىق تەكسەرۋدى اياقتاۋ جوسپار­لانۋدا. زەرتتەۋ ناتيجەسىندە بۇرىن­عى سىناق الاڭىنىڭ بۇكىل اۋماعى­نىڭ راديوەكولوگيالىق جاعدايى انىق­تا­لادى. «سەمەي يادرولىق قاۋىپسىز­دىك ايماعى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋب­لي­كاسىنىڭ زاڭىن قابىلداۋ جوسپارلانۋدا، – دەدى ن.نوعاەۆ.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان تابيعي ۋراندى وندىرۋگە جانە جەتكىزۋگە عانا ەمەس، سونداي-اق قوسىلعان قۇنى جوعارى، قايتا وڭدەلەتىن ۋران ءونىمىن وندىرۋگە ءارى وتكىزۋگە دە مۇددەلى. ماسەلەن، ۋراندى قايتا وڭدەۋ بويىنشا ءۇلبى مەتاللۋرگيا زاۋىتىنىڭ بازاسىندا ۋران ديوكسيدىنىڭ ۇنتاقتارى ءونىمى، وتىن تابلەتكالارى شىعارىلادى جانە ارشىلۋى قيىن ۋرانى بار ماتەريالدار وڭدەلەدى. بۇدان بولەك، «قازاتومونەركاسىپ» ۇلتتىق اتوم كوم­پانياسى اتالعان كاسىپورىننىڭ بازا­سىندا دايىن يادرولىق وتىن شىعا­راتىن زاۋىت سالۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋدا.