تاياۋدا دۇنيەدەن وتكەن تارلانبوز تۇرسىن ءابدۋالي ۋنيۆەرسيتەتتى ەندى عانا بىتىرگەن ۋىزداي جاس كەزىمىزدە قاراماعىنا جۇمىسقا قابىلداعان, اكەلىك قامقورلىقپەن باسىمىزدان سيپاپ, باۋىرعا تارتقان, قالاعان كاسىبىمىزدىڭ قىر-سىرىنا قانىقتىرعان ۇلاعاتتى ۇستازىمىز بولاتىن. سول ءبىر جاريالىلىقتىڭ جالاۋى جەلبىرەپ, قايتا قۇرۋدىڭ قازانى بۇرق-سۇرق قايناعان قالايماقان زاماندا ول تىزگىنىن ۇستاعان تالدىقورعان وبلىستىق «وكتيابر تۋى» (كەيىننەن «جەرۇيىق») گازەتى ىلە-شالا وقىرماننىڭ ءىرى رۋحاني ولجاسىنا اينالدى. ماسكەۋدەگى قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىن تاۋىسىپ كەلگەن جاڭا رەداكتور باسىلىمنىڭ باعىتىن باسقا ارناعا بۇردى. دەسى ءجۇرىپ تۇرعان دەموكراتيانىڭ دەمىن دەر كەزىندە سەزىنە ءبىلدى. توڭى ءجىبي باستاعان توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ىرگەتاسى ابدەن ءىرىپ-شىرىگەنىن الدەبىر ىشكى تۇيسىكپەن تۇسىنگەندىكتەن ۋاقىتتىڭ ءوزى ۇسىنعان ۇتىمدى تاقىرىپتاردى كوتەرۋدەن تارتىنبادى. «جەرۇيىقتىڭ» بىرىنەن-ءبىرى وتكەن جۇيرىك جۋرناليستەرى كوشەلى كوشباسشىسىنا قاراپ قالام تۇزەدى. سونىڭ ارقاسىندا رەداكتسيا قوعامدىق وي-پىكىردىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدى. اكىرەڭباي اكىمدەردىڭ تىزەسى باتقان ءالسىز الەۋمەت ادىلەت ىزدەپ ءابدۋالي ۇلىنىڭ الدىنا كەلەتىن. بيلىكتىڭ بيشىگىنەن تاياق جەگەن تالاي جاندى جۇباتىپ قانا قويماي, كۇرمەۋى قيىن ماسەلەلەرىن كوپ كۇتتىرمەي شەشىپ بەرگەنىن كوزىمىز كوردى. استامسىنعان اتقامىنەرلەردى قالاي تاۋبەسىنە تۇسىرگەنىنە كۋا بولعان ساتتەرىمىز دە جەتەرلىك. ارىز-شاعىمداردىڭ اياعى كەيدە ۋلى-شۋلى ماقالالارعا ۇلاسىپ, توڭمويىن بيشىگەشتەردىڭ باسىنان باعى تايىپ قىزمەتتەن كەتۋىمەن اياقتالىپ جاتاتىن.
«جەرۇيىق» ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا-اق ەلدىك ماسەلەلەردى ەكشەپ, ۇلت ۇپايىن تۇگەندەۋگە ۇمتىلدى. اسىرەسە انا ءتىلىمىزدىڭ ايانىشتى ءحالىن ارقاۋ ەتكەن ءماندى ماقالالار كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندەگىسىن تاپ باسقانى تالاسسىز. مۇنى جوعارى جاقتاعىلار جاقتىرمادى. سودان قۇرىلتايشى مەن ونىڭ ءباسپاسوز ورگانى اراسىندا قاراما-قايشىلىق تۋىندادى. بۇعان دەيىن ونداي «سۇمدىقتى» كورمەگەن وبكومداعى دوكەيلەر جاعالارىن ۇستاپ, «بۇيرەكتەن سيراق شىعارۋشى» ب ۇلىكشىلەردى باسىپ تاستاۋعا تىرىستى. الايدا ت.ءابدۋالي باستاعان قالامگەرلەر قاۋىمى العان بەتتەرىنەن قايتپادى. ءىس ناسىرعا شاپقان سوڭ وبكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ا.جيگۋلين رەداكتسياعا كەلىسسوز جۇرگىزۋگە كەلدى. كەرگىلەسكەن كەزدەسۋ سوڭىندا اق ۇيدەگى اعزام امالسىز شەگىنىس جاساپ, جىلدار بويى پاتەر الا الماي پۇشايمان بولعان ارىپتەستەرىمىزگە جەدەلدەتىپ جەكە ءۇي سالۋ جونىندە شۇعىل شەشىم قابىلدادى. تىعىرىقتان جول تاپقانداي ەندى ەركىن تىنىستاي باستاعان «بىرىنشىگە» باس رەداكتورىمىز تاعى تاپ بەرسىن.
– اناتولي سەرگەەۆيچ, مىنا قامقورلىعىڭىزعا مىڭ قايىرا راحمەت. بىراق بۇل قۇرىلىستىڭ ءبىتۋىن كەيبىر قىزمەتكەرلەرىمىز كۇتە المايدى. ءسوزدىڭ قىسقاسى, بىزگە ەدەل-جەدەل ەكى-ءۇش ءۇي بەرمەسەڭىز بولاتىن ەمەس.
– بوپتى!
سول «سروچنىي» ءۇش پاتەردىڭ ءبىرى جاس مامان رەتىندە وسى جولداردىڭ اۆتورىنا تيگەنىن ايتۋعا ءتيىسپىن. ارادا از عانا ۋاقىت وتكەندە ۋادەلى ءۇي دە بوي كوتەرىپ ۇلگەردى.
ەل مۇددەسىن ەڭ باستى مۇرات ساناعان «جەرۇيىق» سايىپقىراندارى «توسىن سىيعا» الدانىپ توسىرقاي قويمادى. قازاقتىڭ جوعىن ىزدەۋ جولىنداعى ىزگى جورىقتارىن جالعاستىرا بەردى. باسىلىمدى ۇزاق جىلدار بويى باسقارعان عايىس ەگەمبەرديەۆ اقساقال جارق ەتكىزىپ «قالمايدى كىمدەر جاياۋ...» اتتى جانايقايىن جاريالادى. قالاداعى ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ازدىعىن اشىنا العا تارتىپ, وسىنداي سوراقىلىققا ساۋساق اراسىنان سىعالاي قاراپ وتىرعان ءوڭىر باسشىلىعىن ولتىرە سىنادى. بۇل ەندى ايعا اتىلعان ارىستاننىڭ كەبىن كيگەندەي كوزسىز ەرلىك ەدى. ءوز گازەتى وزىنە قاسقايا قارسى شاپقانىنا «جىنى» ۇستاعان ولكەنىڭ وكتەم قوجايىنى ا.جيگۋلين «كوتەرىلىس كوسەمدەرى» تۇرسىن ابدۋاليەۆ, كەمەل قۇسايىنوۆ جانە كامال ءابدىراحمانوۆتى كەڭسەسىنە شاقىرتىپ, ايعاي-اتتانعا باسادى. «بالەم, سەندەردى مە, سەڭ سوققانداي سەرگەلدەڭگە تۇسىرمەسەم بە... تەنتىرەتىپ تەزەك تەرگىزىپ جىبەرەم. كوزدەرىڭە كوك شىبىن ۇيمەلەتەم. ويناپسىڭدار, مەملەكەتتىك ماشينامەن...». ءبىر قىزىعى, ءدۇمى مىقتى مىرزانىڭ ءدوڭ-ايباتىنان انالار ىعا قويماپتى. ءتىپتى, كامال ءابدىراحمانوۆ «قولىڭنان كەلگەندى ىستەپ ال» دەپ قولىن ءبىر-اق سىلتەپ ەسىككە قاراي بەتتەيدى. مۇنداي مىنەزدى كۇتپەگەن حاتشى كارىن ەندى گازەت باسشىسىنا توگەدى. «قىزمەتكەرىڭىزدى دەرەۋ كەرى قايتارىڭىز!». سوندا عوي تۇكەڭنىڭ ساسىپ-سالبىراماي ء«وزىڭىز قىزىق ەكەنسىز, بۇكىل وبلىستى بيلەپ تۇرعان ءسىزدى تىڭداماعان «تەنتەك» مەنىڭ ءسوزىمدى قۇلاعىنا قايدان قىستىرسىن...» دەپ جايباراقات وتىرا بەرەتىنى.
وسى وقيعادان سوڭ ونسىز دا وڭىپ تۇرماعان جاعداي ودان سايىن ۋشىقتى. دەگەنمەن دەموكراتيا داۋىرلەگەن تۇس ەمەس پە, باس رەداكتوردىڭ باسىن قاعىپ تاستاۋعا داۋلەردىڭ ءداتى شىدامادى. ونىڭ ۇستىنە «قايسىسى جەڭەر ەكەن» دەپ قالىڭ جۇرت قاراپ وتىر. شايقاستىڭ شارىقتاۋ شەگى رەسپۋبليكانىڭ رەسمي ءۇنى – «Egemen Qazaqstan» بەتىندە «جەرۇيىقتىڭ» جامپوزدارى تاكەن الىپباەۆ, قانات اسقاروۆ, كەمەل قۇسايىنوۆ قول قويعان «قىلىعى قىڭىر, ءىسى جات» اتتى «بومبا» ماقالانىڭ جارىق كورۋى بولدى. سونىمەن قويشى, شەرحان (مۇرتازا) شەرى بىردەن باسقان سول ماقالا جيگۋليننىڭ تۇبىنە جەتتى. كەزەكتى ەسەپ-بەرۋ سايلاۋ كونفەرەنتسياسىندا شەكتەن شىققان شەنەۋنىك شەكپەنىن شەشتى.
ەڭ عاجابى, جەڭىسكە جەتكەن «جەرۇيىقتىڭ» رەداكتسياسىنا قىزمەتتىك امبيتسيانى جيىپ قويىپ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى, كەزىندە تالدىقورعان وبلىسىن باسقارعان ۆ.گ.انۋفريەۆتىڭ ءوزى كەلدى. تۇلكى بۇلعاڭعا سالىپ ءارتۇرلى اڭگىمە قوزعادى. كەتەرىندە «داۆايتە جيت درۋجنو» دەدى ءىشى قان جىلاپ تۇرسا دا وتىرىك كۇلگەن بولىپ.
سولاي... وقتا-تەكتە وسىناۋ وقيعالار ويعا ورالسا كەۋدەمىزدى ماقتانىش سەزىمى كەرنەيدى. ويتكەنى مۇنداي جەتىستىككە بىردە-ءبىر ءۇنجاريا جەتكەن جوق. وبلىستىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىن بىلاي قويىپ, تسك-نىڭ ەكىنشى سەكرەتارىن ءوز دارگەيىنە كەلتىرگەن باسىلىمدى التاي مەن اتىراۋ اراسىن التى اينالساڭىز دا تابا المايسىز.
ىرگەلى ىستەردىڭ ءبارىنىڭ باسىندا جۇرەك جۇتقان باس رەداكتورىمىز تۇرسىن ءابدۋالي تۇرعانىن ايتپاساق ارىمىزعا سىن. جارىقتىق جالپاق جۇرتتىڭ ءسوزىن سويلەۋگە كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىن. اقيقاتتىڭ اتىن قامشىلاپ, تۋراشىلدىقتىڭ تۋىن كوتەرەتىن. جوعارىداعىلارعا جالتاقتاپ, جاعىنۋدى بىلمەيتىن. سوندىقتان دا سويىل ۇستاپ سوڭىنان تۇسكەن ۇلىقتار «ۇستايتىن» جەرىن ىزدەپ ءتۇن ۇيقىلارىن ءتورت بولەتىن. باستىعىنىڭ باتىلدىعىنان ۇلگى العان باعىنىشتىلارى دا ەشتەڭەدەن قورىقپاي قوعامنىڭ قوتىرىن قانىن شىعارا قاسيتىن. بىردە وبلىستىق ساياسي اعارتۋ ۇيىندە وتكەن ۇلكەن جيىندا «جەرۇيىقتىڭ» وت اۋىزدى تىلشىلەرى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىن اتاقتى اقىنىمىز ولجاس سۇلەيمەنوۆكە ءتىل تيگىزگەن وبكومنىڭ ۇگىت جانە ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى پ.ي.مەتەلسكيدىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتادى. دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ تورىندە دوڭكيىپ وتىرعان كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى زاحارچەنكونىڭ مىسى ولاردى باسا المادى.
ەل-جۇرتىنا ەلەۋلى ەرەن تۇلعانىڭ ەڭبەگىنە كەڭىرەك توقتالۋدى ماقسات ەتپەدىك. سوندىقتان شىعارماشىلىق جەتىستىكتەرىن, العان ماراپاتتارىن, جازعان كىتاپتارىن تەگىس ءتىزىپ جاتپادىق. تەك, ءبىر-ەكى مىسالمەن عانا ادامي اسىل قاسيەتتەرىن اڭعارتقىمىز كەلدى. كەڭىنەن كوسىلۋدى كولەم كوتەرمەيدى. ابزال اعامىزدىڭ كەزىندە «ەگەمەننىڭ» مەنشىكتى ءتىلشىسى بولعانىن بۇگىندە بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەيدى.
...قازاقتىڭ ايگىلى جازۋشىسى ءانۋار ءالىمجانوۆ دۇنيەدەن قايتقاندا اقىن ءىنىسى ساكەن يماناسوۆ «اعام بار ەدى ءمىر ءتىلدى, جاعام بار ەدى جىرتىلدى» دەپ ازالى ولەڭ جازعانى ەستە. بۇگىن سول كەپتى ءبىز دە كەشىپ وتىرعاندايمىز. اقيقاتتىڭ الماس قىلىشىنداي وتكىر ءتىلدى وجەت كوكەمىزدىڭ جارقىن بەينەسى جادىمىزدا ءالى تالاي جاڭعىرارى انىق. جان جارى ءراش تاتەمىز بەن بالالارىنا قۇداي سابىر بەرۋىن تىلەيمىز. اردا رۋحتى ازاماتتى الدىنان جارىلقاسىن!
