اتامەكەنىن اڭساپ جەتكەندەر

– شەتتە جۇرگەندە اتاجۇرتتى اڭساۋمەن ءومىر سۇردىك. اكە-شەشەدەن بويعا سىڭگەن مۇڭلى اۋەن ءبىزدى ونەر ورتاسىنا اكەلدى. ولار سياقتى ءبىز دە انىمىزبەن اتامەكەنگە دەگەن ساعىنىشىمدى باستىق. 1991 جىلى 16 جەلتوق­سان­دا قازاقستاننىڭ جوعار­عى كەڭەسى «قازاقستان رەس­پۋب­لي­كاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» زاڭ قابىلدادى. جۇرەكتى تەبىرەنتكەن ءسات بولدى، – دەيدى ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان سوڭ كوپ ۇزاماي اتاجۇرتىنا وتباسىمەن بىرگە الىپ-ۇشىپ جەتكەن باقىت قىدىرحان ۇلى باقداۋلەت.

وسى جىلى ەلباسى ن.نازار­با­ەۆ «الىستاعى اعايىن­دار­عا اق تىلەك» اتتى ايگىلى حاتىن جاريالادى. حاتتا «اتامەكەنگە كەلەمىن دەۋشىلەرگە جول اشىق، اتا-بابا ارۋاعى الدارىڭنان جارىل­قاسىن» دەگەن اق تىلەكتەر ايتىلعان. وسى حات شەتەلدەگى بۇ­كىل قازاقتى رۋحتاندىردى. بايان-ولگەيگە، قوبدا ايماعىنا كەل­گەن جۇك كولىكتەرى ۇلى كوشتىڭ جۇگىن تيەپ، ۇشاقتار توقتاۋسىز ۇشىپ جاتتى. ەلىمىزدىڭ ءار وبلىسىنان بايان-ولگەيگە كەلىپ، شارت جاساپ، ءبارىمىزدى ەلگە قاراي اكەتىپ جات­تى.

– جۇرەك اۋىرتقانى – سول جاقتا قالىپ بارا جاتقان اتا-بابا بەيىتتەرى ەدى. موڭعولدار سالت-داستۇرلەرىنە ساي ءبىزدى سوڭى­­مىز­دان ءسۇت شاشىپ، شىعا­رىپ سالدى. اكە-شەشەمدى، ايە­لىم­دى، ءبىر جارىم جاستاعى گۇلنۇر، نۇربولات، نۇرگۇل اتتى ۇشەم پەرزەنتتەرىمدى، مەڭدى­كول دەگەن التى ايلىق نارەس­تە­مىزدى الىپ، ءبىز دە اتامەكەن­گە قاراي جولعا شىقتىق. ءدال سول جىلى ولگەيدە ءۇي سالىپ بىتىرگەن ەدىم. ەشتەڭەگە دە قاراعان جوقپىز. انامىزدىڭ ءوز قولىمەن جاسا­عان التى قانات اق كيىز ءۇيىن دە بۋىپ-ءتۇيىپ الىپ كەلدىك. تۋ­عان-تۋىس، قالعان اعا­يىن دا وسى­­لاي بىرىمىزدەن سوڭ ءبىرى­مىز كوش­كە ىلەسە ەلگە جەتتىك. بار باي­­لىعىمىز – قوس قارتىمىز، 4 بالامىز، پەرزەنت­تەرىمىزدىڭ بەسىك­تەرى، قولونە­رى­مىز، ءان-كۇي­لە­رى­مىز، كيىز ءۇيىمىز ەدى. بىزدەر ءۇشىن 1991-1992 جىلدار ماڭگى ەسىمىزدە قالدى، – دەيدى باقىت باۋىرىمىز.

سودان، اقسۋ قالاسىنا قاراس­تى قۇركول اۋىلىنا كەلىپ، قو­نىس­­تانادى. ورتا تولتىرىپ، موڭ­عوليادان كوپتەگەن وتباسى كو­شىپ كەلەدى. ەرلەر جاعى كەلە سالا قوي باعۋعا شىعادى. ايەلدەر ۇيدە وتىرىپ ويۋ ويىپ، سىرماق اشەكەيلەپ، ءىس تى­گە­دى. باقىتتىڭ اناسى كۇليلا سىبىز­عى­شىلار اۋلەتىندە وس­كەندىكتەن، سىبىز­عى­سىمەن كونە اۋەندەردى اۋەلە­تىپ، جەرگى­لىك­تى حالىقتى تاڭ­عالدى­را­دى.

جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قالاعا قاراي ۇدەرە كوشە باستاعان كەزى. باقىت قىدىرحان ۇلى اۋىل­دىڭ كلۋب مەڭگەرۋشىسى، ءارى وتىن جا­عۋ­شىسى، ءارى كۇزەتشىسى، ءارى ەدەن جۋشىسى بولادى. ايەلى كۇلان مەك­تەپتە قولونەر ۇيىر­مە­سىن اشىپ، بالالاردى وسى ونەرگە ۇي­رەتە باستادى.

– ءبىز كەلگەندە جەرگىلىكتى حا­لىق، بالا-شاعا ورىسشا سوي­لەي­دى ەكەن. مەكتەپ ورىس ءتىلدى. ولار ءبىزدىڭ تىرشىلىك ىرعاعىمىزعا تاڭىرقاي قارايدى. شەتتەگى قازاقپەن بىرگە بۇرىنعى سالت-ءداستۇر، ءان-كۇيىمىز، قازاق ءتىلى قاي­تا ورالدى. ءوزىم قۇرعان «اتا­مەكەن­نىڭ» العاشقى قادامى اۋىل تويىنان باستالدى. بىرنەشە ەسكى دومبىرا، بايان، داۋىس ۇلعايت­قىش اسپاپتار، ميكروفون­دار ساتىپ الدىق. تويلاردا ءان سال­دىق. ءبىر كۇنى اۋىل اكىمى قار­شى­عا اعامىز: ء«بىزدىڭ اۋىلعا نۇرسۇلتان نازارباەۆ كەلە جاتىر. اپامىزدىڭ اپپاق كيىز ءۇيىن قۇرۋىمىز كەرەك»، دەمەسى بار ما. سول 1993 جىلى ەلىمىزدە شارۋا قوجالىقتارى ەندى قۇرىلىپ جاتقان كەز. ءبىزدىڭ وبلىستا العاش رەت قۇركول اۋىلى جەكەمەنشىك شارۋا قوجالىقتارىنا بولىنگەن ەدى. كيىز ءۇيدى قۇردىق. اينالا قالىڭ كىسى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتا-بابالارىمىزدىڭ اماناتىن ارقا­لاپ جەتكەن قاسيەت­تى كيىز ءۇيدىڭ تابالدىرىعىن اتتادى. انامىزعا امانداستى، بارىمىزگە ارمان بولعان نۇر­سۇل­تان اعامىزدى كورىپ، اللا­­عا شۇكىر دەستىك، – دەيدى باقىت قى­دىر­حان ۇلى وتكەن كۇندەر­دى ەسكە الىپ.

ايتپاقشى، بۇعان دەيىن بۇل كيىز ۇيگە 1980 جىلى موڭعوليا باسشىسى يۋ.تسەدەنبال دا كىرىپ، دامنەن اۋىز ءتيىپتى. بايان-ولگەي جاعىندا سەرىكباي دەگەن سوتسيا­ليس­تىك ەڭبەك ەرى، اتاقتى مالشى بولعان ەكەن. اتقارۋشى بيلىك ادامدار «سەرىكبايمەن كەزدەسۋگە يۋ.تسەدەنبال كەلەدى» دەپ كۇليلا انامىزدان التى قانات كيىز ءۇيىن سۇراپ العان ەكەن...

– ءبىزدىڭ كيىز ۇيىمىزگە ەكى مەم­­لەكەت­تىڭ باسشىسى، كوپتەگەن جاق­سى مەن جايساڭ باس سۇققان، – دەيدى باقىت باۋىرىمىز اناسى­نىڭ قولىنان شىققان اپپاق كيىز ءۇيىن قادىر تۇتىپ.

بايان-ولگەي ايماعى، التان­تسوگتس سۇمىنى تساگاانتۇنگە دەگەن جەردە تۋىپ-وسكەن باقىت قىدىر­­حان ۇلى ەلگە ورالعان سوڭ «اقسۋىم»، «جاساي بەر، ەلىم تاۋەلسىز!»، «استانام»، «تۋعان جەرىم» جانە تاعى باسقا دا 20-عا جۋىق ءان جازادى. بىر­­نەشە كۇي شىعاردى. حالقى­مىز­دىڭ ۇمىت بولا باستاعان كونە ءان-كۇيلەرىن قايتا ورالتۋ ماقساتىندا «اتامەكەن» ءانسام­بلىن قۇردى. انسامبل اۋىل­دىق، اۋداندىق، وبلىستىق مادەني شا­رالارعا بەلسەنە قاتىسادى. العاشقى جىلدارى-اق وبلىس­تىق «حالىقتار دوستىعى فەستي­ۆالىنە»، «اۋىل» جىلىنا ار­نال­عان ايماقتىق بايقاۋدىڭ باس جۇلدەسىن يەلەندى. 2008 جىلى حالىقارالىق «تۇركىستاندى اڭساۋ» ەتنومادەني بايقاۋىندا پاۆلودار وبلىسى اتىنان قا­تى­­سىپ، 2-ورىن الدى. ال 2009 جىلى ەلوردادا وتكەن ەلىمىزدىڭ كو­ر­كەمونەرپازدار ۇجىم­دا­رى­نىڭ بايقاۋىندا «اتا­مە­كەن» ءانسامبلى «حالىق­تىق وتبا­سىلىق ءانسام­بلى» اتا­عىن ەنشى­لەدى.

رەپەرتۋارلارىندا «ياپۋ­راي»، «التىناي»، «پاي-پاي، كەرىم»، «جانايىم»، «كوكەم-اي»، «جەڭەشە-اي»، «قو­رعاش-اي» سياقتى 50-گە جۋىق ءان، «ات كەلدى»، «سارىالا قاز»، «بەي­بىت­شى­لىك قۇسى»، «سال تورى» سەكىلدى 10-نان اسا كۇي بار.

قازىر باقىت باقداۋلەت پەن كۇلان حويلىبايدىڭ وتباسى ۇشتەرەك اۋىلىندا تۇرا­دى. اۋىلداعى «دوستىق» مادە­ني ويىن-ساۋىق كەشەنىندە «اتا­مە­كەن» حالىقتىق وتباسىلىق ءان­سامبلىن باسقارادى. كۇلان باستاۋىش سىنىپتارعا ساباق بەرەدى. 1981-1985 جىلدارى موڭعوليا مەملەكەتتىك ۋني­­­ۆەرسيتەتىنىڭ موڭعول ءتىلى-جۋر­­ناليستيكا فاكۋل­تەتىندە وقى­عان باقىت تا مەكتەپتە مۋزى­كا پانىنەن قوسىم­شا ءدارىس جۇرگىزىپ، اۋىل بالالارىن ونەر­گە باۋلۋدا، ۇلتتىق اسپاپتاردا ويناۋعا ۇيرەتۋدە.

بۇل اۋىلدىڭ دەنى موڭ­عوليا­دان ەڭ العاشقى بولىپ ەلگە ورال­عان اعايىن. بارلىعى دا ەلگە ورالعاندارىنا، بۇل باقىتتى تاعدىرلارىنا تاۋەلسىزدىك سەبەپكەر بولعانىنا قۋانادى. اتامە­كەن­دەرىندە باقىت پەن كۇلاننىڭ اراي، نۇرايىم، دينارا، نۇر­مۇ­حاممەد، ارۋوزا، ءنۇرالي، نۇرتۋعان، اقتىلەك، بەكاسىل دەگەن نەمەرەلەرى ءوسىپ كەلەدى.

پاۆلودار وبلىسى،

اقسۋ قالاسى،

ۇشتەرەك اۋىلى