ال اكتەرلىك فاكۋلتەتىن بىتىر­گەن جاس مامان نەنى ارمانداۋى مۇمكىن؟ ارينە، ءرول، ساحنادا جالت ەتىپ كورىنىپ، كورەرمەننىڭ نازارىن وزىنە بىردەن اۋداراتىن وبراز جاساۋ. ول ءۇشىن باستى كەيىپكەردىڭ ءرولىن ويناۋىڭ كەرەك. وقۋ ورنىن جاڭا بىتىرگەن جاس جىگىتكە قاي رەجيسسەر باستى ءرولدى سەنىپ تاپسىرا قويسىن. اۋەلى ەپيزودتىق رولدەر مەن قوسالقى كەيىپكەرلەردى ويناپ، رەجيسسەردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، سەنىمىنە، يە بولۋىڭ كەرەك.

ءتۇرى دە، تۇرقى دا، اتى دا اراب تەكتەس جاس اكتەر حۇسەين س.سەي­فۋل­لين اتىنداعى قاراعاندى وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتادى. ءبىلىم ورداسى تەاتر الەمى­مەن الماستى. بەس جىل بويى جادى­نا سىڭىرگەن تەوريالىق ءبىلىمىڭ مەن شە­بەرلىك كلاسىندا ۇيرەنگەن، ۇيرەتكەن قابىلەت-مۇمكىندىكتەرىڭدى سىنعا سا­لا­تىن «ساحنا» دەگەن سيقىرلى الەم­نىڭ ەسىگى اشىلدى.

كۇرىشتى اۋىلدىڭ بالاسى كو­مىرلى ايماقتىڭ استاناسى – قارا­عاندى تەاترىنان ءبىر-اق شىقتى. قا­را­عاندىلىقتار ونى جاتسىنعان جوق. ارينە، اۋەلگىدە ەپيزودتىق، سونان سوڭ ءۇشىنشى، ەكىنشى پلانداعى رولدەردى سەنىپ تاپسىرا باستادى. جاڭا ورتادا اقىلشى اعالار، مەيىربان اپكەلەر، جاڭا دوستار تاپ­تى. بىراق... ۋاقىت وتكەن سايىن ەلىنە دەگەن ساعىنىشى ۇدەي ءتۇستى. «اڭساتسا سىر ءوڭىرى، ءان تەربەر جۇ­رەگىڭدى... جايقالعان اق كۇرىشىڭ، جارالعان شاتتىق ءۇشىن» دەگەن ءان­نىڭ ءسوزىن ءجيى-ءجيى ەسكە الاتىن بول­دى. وسىلايشا، الاڭ كوڭىل بوپ جۇر­گەن كەزدە قىزىلوردا وبلىستىق ما­دە­نيەت باسقارماسى ونى قياندا جۇر­گەن جەرىنەن ن.بەكەجانوۆ اتىن­داعى قىزىلوردا وبلىستىق دراما تەاترىنا شاقىرىپ الدى. اۋەلگىدە اكتەر، سونان سوڭ رەجيسسەر.

حۇسەين تەمىروۆتىڭ شىعارما­شىلىق ءومىرىنىڭ جاڭا كەزەڭى – رە­جيسسەرلىك كەزەڭى باستالدى. قۇ­رىلىس ينجەنەرى بولۋ ءۇشىن ينستي­تۋت­تىڭ تەوريالىق ءبىلىمى ازدىق ەتە­دى. ينجەنەر تاس قالاۋشىنىڭ، بە­تون قۇيۋشىنىڭ، ءتىپتى سول بەتون مەن كىرپىشتىڭ قۇرامىنا دەيىن ءبىلىپ وتىرۋى قاجەت. رەجيسسەر دا سولاي. ول دا اكتەر تابيعاتىن، ونىڭ ىشكى پوتەنتسيالىن، شەبەرلىك شەڭبەرىنە قانداي رولدەردىڭ بەيىم ەكەنىن، ءاربىر ەپيزود، ءاربىر دەتال، ءاربىر ميزانستسەنادا اكتەر مۇمكىندىگى قالاي اشىلاتىنىن تاپ باسىپ تانۋى كەرەك. وبراز نانىمدىلىعى مەن جالعاندىعى قاي ساتتە قالاي كورىنىس تاپتى، كەمشىلىك بولسا، ونىڭ ورىن الۋ سەبەبى نەدەن؟ ىشكى مۇمكىندىكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن بە، الدە نەمقۇرايدىلىقتان با، جوق وبراز تابيعاتىن تەرەڭ تۇسىن­بەگەندىكتەن بە؟ ونىڭ ءاربىر ارەكەتى مەن رەپليكاسى سپەكتاكلدىڭ تۇتاس­تاي يدەياسى مەن ءمانىن اشا تۇسۋگە قالاي ىقپال ەتۋدە؟ مىنە، رەجيسسەر وسىنىڭ ءبارىن كورە ءبىلۋى، تاپ باسىپ تاني ءبىلۋى كەرەك. «رەجيسسەر بولۋ ءۇشىن الدىمەن اكتەر بولا ءبىلۋ كەرەك» دەگەن پىكىردىڭ اۋىق-اۋىق ايتىلىپ قالىپ جاتاتىنى دا سوندىقتان.

حۇسەين الدىمەن جاقسى اكتەر بولدى. ءوزى دە اكتەر مەكتەبىنىڭ تالاي وتكەلدەرىن «جاياۋ» كەشىپ ءوتتى. سپەكتاكل شىعارۋ ۇستىندە اكتەرگە قويىلاتىن تالاپتى ىشىنەن بىلەدى. رەجيسسەر ءۇشىن «ولاي ەتپە» دەپ ايتۋ از، ول «بىلاي ەت» دەپ اكتەرگە ءاربىر رەپليكا مەن قيمىل-ارەكەتتى كورسەتىپ جاتسا دا تاڭعالماڭىز. ءاربىر ءرولدىڭ ءمان-مازمۇنىن الدىمەن رەجيسسەردىڭ ءوزى باستان-اياق تولىعىمەن ءتۇسىنىپ، بۇكىل سپەك­تاكلدىڭ ساحنالىق نۇسقاسى ونىڭ كوز الدىندا سايراپ تۇرۋى قاجەت. «رەجيسسەر بولۋ ءۇشىن ول اكتەر بولا ءبىلۋى كەرەك» دەگەن تالاپ وسىدان ­تۋىندايدى.

قىزىلوردا تەاترىندا ءبىراز جىل اكتەر، سونان سوڭ رەجيسسەر بولىپ «بىلەگىن سىبانىپ» بارىن سالىپ قىزمەت ەتكەن حۇ­سەين رەجيسسەرلىك ماماندىقتىڭ قىر-سىرىن مەڭگە­رىپ الىپ كەتۋگە اكتەرلىك مەكتەپ­تىڭ بەرگەنى ازدىق ەتەتىنىن سەزىنە باس­تادى. اكتەرلىك ونەر مەن رەجيسسەر­لىك ونەردىڭ ەكەۋى ەكى باسقا ەكەنىن، اكتەر ءوزىن ءوز ءرولىنىڭ جاراتۋشىسىنداي سەزىنسە، رەجيسسەر ءوزىن بۇ­كىل سپەكتاكلدىڭ جاراتۋشىسىن­داي سەزىنۋى ءتيىس ەكەنىن ۇعا باس­تادى. ءار قويىلىم سايىن وسى قاجەتتىلىك ۇدەي ءتۇستى. 1972 جى­لى ماسكەۋدىڭ ا.ۆ.لۋناچارسكي اتىنداعى تەاتر ينستيتۋتىنىڭ جو­عارى رەجيسسەرلىك كۋرسىنا ء«شۇۋ» دەپ تارتىپ بەرگەنى سودان ەدى. وقۋ بىتىرگەن سوڭ تەاترعا قايتا كەلىپ، جاڭا ەكپىنمەن، جاڭا ەنەرگەتيكامەن بەل شەشىپ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى. ءسويتىپ، 1974 جىلى تەاتردىڭ باس رەجيسسەرى بولىپ تا­عا­يىندالدى.

ول بىردەن تەاتر رەپەرتۋارىن جاڭارتۋعا كۇش سالدى. ءبىر سپەك­تاك­لدى قويىپ، ەكىنشىسىنە دايىن­دالىپ، ىڭ-شىڭسىز، تىنىش جات­قان تەاتر ومىرىندە دۇربەلەڭ باس­تالدى. الماتىدان بەلگىلى تەاتر سىنشىلارىن شاقىرىپ، ولار­دىڭ اقىل-كەڭەستەرى مەن ۇسىنىس­تارىن تىڭداۋ جاڭا ۇردىسكە اينالدى. ب.قۇنداقباەۆ، ءا.سىعاي، س.قابديەۆا، م. بايسەركەنوۆ سياق­تى تەاتر الەمىنىڭ بىلگىر مامان­دارىنىڭ تەاتردىڭ بىرنەشە سپەك­تاكلىن كورىپ، ءار سپەكتاكلگە جو­عارى پروفەسسيونالدىق تۇرعىدان پىكىر ايتىپ، جەتىستىكتەرى مەن كەم­­شىلىكتەرىن جاسقانباي جاريا ەتۋ­­لەرى تەاتر ومىرىنە ەرەكشە وز­گە­رىس ەنگىزدى. تەاتر ءومىرى جاندان­دى. اك­تەرلەر شابىتتاندى. ءوز ونەر­لە­رىنىڭ حالىققا اۋاداي قاجەت ەكە­نىن ۇعىندى. بەلگىلى تەاتر مامان­دارىنىڭ پىكىرلەرىنەن سوڭ تەاتر ۇجىمى جاڭا قويىلىمدارعا ەرەكشە ىقىلاسپەن، ەرەكشە شابىتپەن كىرىسە باستادى.

گاسترولدەر. فەستيۆالدار. وز­­گەنى دە كورۋ، ءوزىن دە تانىتۋ. ماس­­كەۋ، ريگا، بەرلين، كيشينەۆ، مينسك. قىزىلوردا تەاترى جارتى الەم­دى شارلاپ شىقتى دەسە دە بولار­لىقتاي. بۇلاردىڭ بارىنەن دە تەاتر قۇرالاقان قايتقان جوق، ءارتۇرلى ماراپاتپەن ورالىپ جاتتى.

شەكسپير، شيللەر، گوگول، چە­­­حوۆ، اۋەزوۆ، ايماۋىتوۆ، ماي­­لين، مۇسىرەپوۆ، احتانوۆ، ادام­­بە­­­كوۆ، مۇحامەدجانوۆ. قىس­قا­سى، ەسحيل­دەن ەسەنجولعا، سو­فوكل­دەن سوفىعا دەيىن تالاي-تالاي دراماتۋرگتەر حۇسەيننىڭ نەمە­سە شاقىرىلعان رەجيسسەردىڭ قو­يىلىمىمەن ساح­نا­عا شىقتى. ولاردىڭ بارىنە توقتا­لىپ جاتۋ، ءۇندى جازۋشىسى م.ر.اناند­تىڭ سوزىمەن ايتقاندا، «شىرشا اعا­شىنىڭ جاپىراعىن ساناۋمەن بىر­دەي». سونداعى ەستەن كەتپەس جىلى لەبىز سەركە قوجامقۇلوۆتىڭ پىكىرى بولىپتى. قىزىلوردا تەاترى الماتىدا وتكەن كەزەكتى ءبىر گاسترولىندە م.اۋەزوۆتىڭ «تۇنگى سارىن» سپەكتاكلىن كورسەتكەن ەكەن. سپەكتاكلدى كورىپ بولعان سوڭ سەركە قوجامقۇلوۆ ءدان ريزا بوپ اقتارىلا سويلەپتى.

«سەن حۇسەين، قازاق تەاترىنىڭ قاراشاڭىراعى بولعان قىزىلوردا تەاترىن باسقارىپ وتىرسىڭ. مۇح­تاردىڭ پەساسى بويىنشا قويىلعان بۇگىنگى كورگەن ويىندا جەكە-جەكە كەيىپكەرلەردىڭ وبرازىن ەمەس، حالىقتىڭ وبرازىن جاساپسىڭ. كە­يىپكەردىڭ تراگەدياسىن ەمەس، حا­­-
ل­ىقتىڭ تراگەدياسىن كورسەتىپسىڭ. مۇح­تاردىڭ پەساسىن جاڭا قىرى­نان، ءدال مۇحتاردىڭ وزىندەي ءتۇسىنىپ قويىپسىڭ» دەگەن ەكەن سوندا. قا­زاق تەاترىنىڭ كوريفەيى ايتقان بۇل ماداق حۇسەيننىڭ جادىندا وش­پەستەي بولىپ ساقتالىپ قالىپتى.

رەجيسسەر دەگەن ول كەزدە ما­دە­­نيەت مينيسترلىگىنىڭ باسىباي­لى كادرى بولىپ سانالاتىن. قا­زاق تەاتر­لارىنىڭ قايسىسى «اقساڭ­قىراپ» جاتىر، قاي تەاتردىڭ ىشكى «دراماسى» اسقىنىپ بارادى، جاقسى رەجيسسەر، مىنە، سوندا بارادى. 1992 جىلى كۇرىشتى اۋىل جىگىتىنىڭ قانت قىزىلشاسىنىڭ «استاناسى» – تال­دىقورعاننان ءبىر-اق شىققان ءبىر سەبەبى سودان ەدى.

بۇل جاققا ول جاي عانا حۇسەين تەمىروۆ بولىپ كەلگەن جوق، اتىنان ادام قايمىعاتىنداي حۇسەين ءامىر-تەمىر ءجۇسىپ ۇلى بولىپ قاھار­لانىپ كەلدى. بيكەن ريموۆا اتىن­داعى الماتى وبلىستىق دراما تەات­رىنىڭ ۇجىمى مۇنداي وقىس وزگەرىسكە اۋەلگىدە وق­شىرا­يىڭ­قى­راپ قاراعانمەن، كوپ ۇزاماي-اق ونى ەجەلگى سىرلاس-دوستارىنداي قابىلداپ، ءبىر ۇجىم، ءبىر تەاتر بولىپ، ءبىر وتباسىنا اينالىپ شىعا كەلدى. ء«امىر-تەمىر» بولىپ وزگەرگەن اتى-جونىنەن العاشقىدا بەيتانىس كەيبىر اكتەرلەر وعان ۇركەكتەي قاراپ ەدى، ونىمەن تانىسا كەلە، پىكىرلەسە كەلە، قىلىشى اعاش، قىنابى ماساتى، ياعني قارۋ-جاراعى تەاتر تىلىمەن ايتقاندا بۋتافوريا بولىپ شىقتى. بىراق ءتارتىبى قاتال، تالابى قيامەت، داۋىسى زور، ءتىلى مايدا، كوڭىلىنەن شىقپاسا، ءبىر ميزانستسەنانى مىڭ مارتە قايتالاتىپ، اكتەردىڭ قان-ءسولىن سورىپ الاتىن «قاتىگەز»، ءتىپتى پرەمەرادان سوڭ دا سپەكتاكلدى «وڭدەي» بەرەتىن تىنىمسىز رەجيسسەر بولىپ شىقتى. اكتەرلەر دە بۇنداي تەمىر تارتىپكە ۇيرەنە باستادى. «اتى-ءجونىن ءامىر-تەمىر» دەپ بەكەر وزگەرتپەپتى عوي» دەگەن ساحنا سىرتىنداعى ءازىلدىڭ دە شىعاتىنى وسى كەز.

وسى قارقىنمەن حۇسەين ءامىر-تەمىر تالدىقورعان تەاترىندا ون ءبىر جىل قىزمەت ەتىپتى. ءوز تەات­رىندا، باسقا تەاترلاردا قويعان سپەكتاكلدەرىنىڭ جالپى سانى 150-دەن اسىپتى. سونىڭ ىشىندە رەس­پۋبليكالىق فەستيۆالداردا جۇل­دەلى بولعاندارى دا از ەمەس. قا­راعاندى قالاسىندا وتكەن رەس­پۋب­ليكالىق فەستيۆالدا ول ساح­نالاعان م.اۋەزوۆتىڭ «بايبىشە-تو­قال» پەساسى بويىنشا قويىلعان سپەك­تاكل باس جۇلدەگە يە بولدى.

ول قايدا جۇرسە دە الماتىدان ­ارنايى تەاتر ماماندارىن شاقى­رىپ، قويىلىمدارىن كورسەتىپ، پى­كىرلەرىن تىڭداپ، وتكەنگە ساراپتاما جاساتىپ، الداعى باعىتتارى­نا باعدار تاڭداپ الۋدى داستۇرگە اي­نالدىرىپ ەدى. سونداعى شاقى­راتىندارى اشىربەك سىعاي، ما­مان بايسەركەنوۆ، تۇڭعىشباي جامان­قۇلوۆ، ەسمۇقان وباەۆ، اراسىندا مەن دە بارمىن. ءۇش-ءتورت كۇندە 5-6 سپەكتاكل كورىپ، قويىلىمدار جايلى اسەرلەرىمىزدى تەاتر ۇجىمىنىڭ الدىنا جايىپ سالاتىنبىز. اسىرەسە اشىربەك ايتقان شەگەدەي پىكىرلەر­گە ءبارى ءدان رازى بولىپ، كوڭىلدەرى كو­تەرىلىپ قالاتىن-دى. قازىر ونداي ءداستۇر اتىمەن جوق.

ءامىر-تەمىر قاراعاندى، تالدى­قورعان تەاترلارىن ءبىراز ۇشپاققا شىعارىپ تاستادى دەسەك، ەش ارتىعى جوق. سودان سوڭ ىرىستى، كۇرىشتى ەلىنە قايتا ورالىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ن.بەكەجانوۆ اتىنداعى وب­لىستىق تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەك­شىسى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. سەك­سەننىڭ سەڭگىرىندە دە تۇعىرىنان تاي­ماعان تۇلعا قايدا جۇرسە دە اتاق-ابىرويدان كەندە بولعان جوق. ەلى دە ونى وسىلاي الاقانىنا سالىپ كەلەدى. مەرەيلى جاسىڭ قۇتتى بولسىن، ساحنا ساردارى!

دۋلات يسابەكوۆ،

جازۋشى