2019 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قىتايدىڭ ۋحان قالاسىندا كوروناۆيرۋس ين­فەك­تسياسى شىقتى دەگەندى جۇرە تىڭدا­عان­داي بولىپ، ەلەمەگەنبىز. حالقى سو­­­نىڭ كەسىرىنەن اۋرۋحانا توسەگىنە تاڭى­لىپ جاتقانىن بىلە تۇرا، اقىلعا قونىمدى-قونىمسىز بولجامدار ايتتىق. ول كەز­دەرى تىم جايباراقات ەدىك. يتاليانىڭ قارتتارى قىناداي قىرىلىپ جاتقان­دا عانا جاڭالىقتارعا قۇلاق تۇرگەن بول­دىق. دەسە دە شىنى سول، قىتايدىڭ سوناۋ شىعىسىنداعى قالاسىندا تۇتانعان دەرت­­تىڭ قازاقتىڭ دالاسىنا دەندەپ كى­رۋى تىرلىكتىڭ كۇيبەڭىمەن جۇرگەن بۇقا­رانىڭ ويىنا كىرىپ-شىقپاعان. بۇعان دەيىن دە كورشى ەلدە ورشىگەن «شوشقا تۇماۋى»، «قۇس تۇماۋى» سياقتى جۇقپالى اۋرۋلار ەلىمىزگە ايتارلىقتاي قاۋىپ تون­دىرمەگەن. جو-جوق، ءتوندىردى دە. بى­راق بۇگىنگىدەي شەكارالارعا شەكتەۋ قويى­لىپ، ەلدى مەكەندەردە جاپپاي كاران­تين جاريالانباعان. قاشىقتان جۇمىس ىستەپ، ونلاين وقۋ دەگەن مۇلدە بولماعان. ءدال وسىنداي جاعداي تاريحتا تۇڭعىش رەت.

اتى وشكىر Covid-19 عوي، دۇنيەنى دۇر­لىكتىرىپ، الاڭسىز كۇيدەگى حالىقتىڭ تىر­لىگىنە تۇساۋ بولدى. تۇساۋ بولعاننان بۇ­رىن قانشاما ازاماتتاردى الىپ ۇرىپ، كەلمەستىڭ كەمەسىنە مىنگىزدى. حالىقتىڭ بەرەكەسىن قاشىردى.

كوكتەم شىعىپ، جەر اياعى كەڭي باستا­عاندا كوزگە كورىنبەيتىن كوروناۆيرۋس ىندەتى قازاقستانعا دا جەتكەن. ەل شۋ ەتتى. كۇن سايىن ۆيرۋس جۇقتىرعانداردى قالت جىبەرمەي ساناۋمەن بولدى. العاشىندا بىرەۋ، ەكەۋ، توعىز، كەيىن وتىز، ءجۇز دەپ كەتە بەردى... جۇقتىرعاندار سانى ارت­قان سايىن كوپشىلىكتىڭ بويىن ۇرەي بي­لەي باستادى. كەيبىرەۋ كەرىسىنشە، كەسا­پات ەمەس، ساياسات دەسىپ، كۇمانمەن قا­رادى. بىرەۋدىڭ پىكىرىمەن ساناسىپ، كەڭ­سەدە كەڭىنەن كەڭەسىپ وتىراتىن ۋاقىت ەمەس. ءار مينۋت قىمبات ەدى. اۋدان، قالا قاق­­پالارىنا بلوك-بەكەتتەر قويىل­دى. اۆ­تومات اسىنعان اسكەريلەر، پوليتسەي­لەر، دارىگەرلەر كىرپىك قاقپاي جولاۋ­شى­لار­دىڭ دەنساۋلىقتارىن تەكسەردى.

وسكەمەننىڭ كوشەسىندەگى سابىلىستى ازايتۋ ءۇشىن «تاق، جۇپ» دەگەن ەرەجە ەن­گىزىلدى. تۇرعىندارعا اق جانە جاسىل ءتۇستى كارتا تاراتىلىپ، سول بويىنشا عانا دالاعا شىعۋعا رۇقسات ەتىلدى. ءسوي­­تىپ، اينالدىرعان ءبىر اي ىشىندە شى­عىس­­تا تەمىردەي ءتارتىپ ورنادى. ءبارى حا­لىق­تىڭ اماندىعى ءۇشىن. «ساقتانساڭ – ساق­­تايدى» دەيدى ەمەس پە؟! ءاي، بىراق، الەم­دى جايلاعان ۆيرۋس قويسىن با؟! كۇن­­­دەردىڭ كۇنى ىندەت جۇقتىرعاندار سە­مەي­دەن شىقتى. اراعا از ۋاقىت سالىپ، وس­­كەمەننەن انىقتالدى. اۋداندارعا، اۋىل­­دارعا تارادى. العاشىندا قالالىق جەر­­دە كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسى شىق­قان كوپ­قاباتتى ۇيلەردىڭ اينالاسىنا لەنتا تارتىلىپ، ءار تۇرعىننان پتر-تەست الىندى. ماڭايىن قيقۋلاتىپ جەدەل جاردەم كولىگى تورۋىلداپ، تۇمشالانا كيىن­گەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى كىرىپ-شى­عىپ جاتاتىن. ولاردىڭ قىزمەتتەگى قاۋىپ­سىزدىگىن وبلىستاعى ەپيدەميولوگ دارى­گەردىڭ ءبىرى ايدىن جۇماي قا­داعالاپ ءجۇر­دى. ويتكەنى ءار دارىگەردىڭ دەنساۋلىعى ماڭىزدى. ابزال جاندار اۋىرىپ جاتسا، حالىقتىڭ كۇنى كىمگە قارايدى؟! سول ءبىر كەزەڭدە اق حالات كيگەندەر قۇدايداي كورىنىپ، «دارىگەرلەرگە كۇنىمىزدى سالماسىن» دەگەندەر دە ساپ تىيىلعان.

ەڭ العاش ىندەت ىرگەگە كەلگەندە تۇم­شالانىپ جۇرگەن اق كيىمدىلەرگە بىلايعى جۇرت ۇركىپ، ۇرەيلەنىپ تە قاراعانى جاسىرىن ەمەس. ءتىپتى ۆيرۋس شىققان كوشەنى اينالىپ وتۋگە تىرىساتىن. ال ارتى قانداي جاعدايعا اكەلىپ سوقتىرارى بەلگىسىز ۆيرۋسپەن كۇرەستىڭ بەل ورتاسىدا جۇرگەن دارىگەرلەردىكى ەرلىك. سوعىستا كەۋدەسىن وققا توسقان ساربازداي دارىگەرلەر دە كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە بىلەك سىبانا كىرىستى. گيپپوكراتتىڭ انتىنا ادال ابزال جاندار كەرى شەگىنبەك ەمەس. كەرى شەگىنگەندى قويىپ، كەزەكتى ەڭبەك دەمالىستارىنا شىعۋ-شىقپاۋلارى ەكىتالاي بولعان. جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءبارى مەدي­تسينا سالاسى مايتالماندارىنىڭ موي­نىندا-تۇعىن ء(الى دە سولاي).

– الدىمەن بارلىق مەديتسينا قىز­مەتكەرلەرىمەن پاندەميا كەزىندە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن پىسىقتادىق. دارىگەرلەرگە قورعانىس قۇرالدارىن دۇرىس پايدالانۋدى ۇيرەتتىك. كۇندەلىكتى جاتتىعۋ جۇمىستارى تىڭعىلىقتى جۇرگىزىلدى. تەمپەراتۋراسى كوتەرىلىپ، جوتەل قى­سىپ كەلگەندەر ءۇشىن جەكە فيلترلەر ۇيىم­داستىرىلدى. سول جەردە پتر-تەست الىنىپ، وڭ ناتيجە كورسەتسە، وقشاۋ­لاۋعا الىپ وتىردىق، – دەدى ەپيدەميولوگ دارى­گەر ايدىن جۇماي.

ەپيدەميولوگ دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، جەدەل تۇردە مەديتسينالىق مەكەمەلەردە قوسىمشا پوستىلار ۇيىمداستىرىلعان. ناۋرىز ايىندا شەتەلدەن كەلگەندەردى وقشاۋلاپ، دەنساۋلىقتارىن تەكسەرۋ ءۇشىن وبسەرۆاتسيالىق ستاتسيونار اشىل­­دى. دارىگەرلەر 14 كۇن بويى ولار­­­دىڭ جاعدايلارىن باقىلاۋدا ۇس­تا­دى. سونىمەن قاتار كوروناۆيرۋس ين­فەكتسياسى بولۋى مۇمكىن ادامدار ءۇشىن 100 توسەكتىك ورىن جابدىقتالدى. ال ولار­­مەن بايلانىستا بولعان دارىگەرلەر قو­ناق­ۇيدە جاتىپ ءجۇردى. ءسويتىپ، مەديتسي­نا قىز­مەتكەرلەرى حالىقتى بارىنشا ­ساق­تان­دىرۋعا تىرىسقان.

اۋەلدە پروفيلاكتيكالىق جۇ­مىس جۇرگىزىپ، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىز­دە­گەن­­دەرىمەن، كەيىن ەم ىزدەۋگە تۋرا كەل­دى. جاز­عا سالىم پروۆيزورلىق ينفەك­تسيا­لىق بولىمدەردىڭ ەسىگىندە تىنىم بولما­دى. كۇنىنە ونداعان ادام تۇسەتىن. ناۋ­­­قاستاردى امان الىپ قالۋ ءۇشىن مىڭ­­­­داعان مەديتسينا قىزمەتكەرى جۇ­مىل­­­­دىرىلدى. قاۋىپتى ۆيرۋس جۇقتىر­عان­­­دارمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناستا جە­­­دەل جاردەم كولىگىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرى، فەلد­­شەرلەر، مەدبيكەلەر، تاماق بە­رۋ­شى­­لەر، دارىگەرلەر بولدى. ءبىرىنىڭ جۇ­مى­سى با­عالانىپ، ەندى بىرىنىكى ەلەنبەي جات­قا­نىمەن، ءبارىنىڭ ەڭبەكتەرى ەرەن.

ىندەت ءورشىپ، ەكى كۇننىڭ بىرىندە قا­رالى حابار ەستىپ جاتقان ۋاقىتتا الدىڭ­عى شەپتە جۇمىس ىستەگەن دارىگەر ناركەس ءادىلحانوۆانى اڭگىمەگە تارتىپ كورگەن ەدىك.

– پروۆيزور بولىمىندە ءومىر مۇلدەم باسقا ەدى. ناقتى ەمى تابىلماي تۇرعان ۆيرۋستى اياقاستى جۇقتىرىپ الساق، ارتى نەگە اپارىپ سوقتىرارىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ويتكەنى دەم جەتپەي، قينالىپ جاتقانداردى كۇندە كورىپ جۇردىك. بار ماقساتىمىز – ناۋقاستاردى قۇتقارۋ. بەينەبىر سوعىس كەزىندەگىدەي. جەدەل جاردەم ناۋقاستاردى ءۇستى-ۇستىنە اكەلىپ جاتتى. قايسىسىنا جۇگىرەرىمىزدى بىلمەدىك. دەمالۋ، ۇيىقتاۋ دەگەندى ۇمىت­تىق. دالاعا شىعۋعا دا رۇقسات جوق ەدى. رۇقسات بولعان كۇننىڭ وزىندە ۋاقىت جوق. قاپتانىپ كيىنىپ، بەتىمىزدى تۇمشالاپ جۇرۋگە ءماجبۇر بولدىق. ءبىر قىزىعى، جۇمىسقا كىرىسىپ كەتكەن سوڭ بويىمىزدا ۇرەي، قورقىنىشتى ءبىرجولا ۇمىتتىق. ناۋقاستار جازىلىپ، اۋرۋحانادان شى­عىپ جاتقانداعى ساتتەر ءبىز ءۇشىن باعا جەتپەس باقىت ەدى. ول ۋاقىتتارداعى قۋا­نىشىمىزدى ايتىپ جەتكىزە الماسپىن. اۋرۋلارىنان ايىعىپ كەتىپ بارا جاتسا، ءبىز ءۇشىن مەرەكە سول، – دەيدى دارىگەر ناركەس ءادىلحانوۆا. – دارىگەرلەردىڭ، مەدبيكەلەردىڭ، تازالىقشىلاردىڭ ەڭ­بەكتەرى ۇشان-تەڭىز. قاۋىپتى ۆيرۋستىڭ ءدال ورتاسىندا ءجۇردى. ولارمەن قاتار تاماق تاسۋشىلار دا تىنىم تاپپادى. ناۋقاستارعا تۋعان-تۋىستارى كىرۋگە بول­ماعاندىقتان، ولاردىڭ سالەم-ساۋقات­تارىن ءبىرىشى قاباتتان كۇتىپ الىپ، ۇستىڭگى قاباتتارعا جەتكىزۋ سولاردىڭ مويىندارىندا ەدى، – دەپ ساباقتادى دارىگەر اڭگىمەسىن.

قاۋىپتى ايماققا كىرۋدەن ەشكىم باس تارتپادى. كەرىسىنشە، كومەككە دايىن تۇردى. ويتكەنى ولار گيپپوكراتتىڭ انت-سۋىن ءىشتى. سول انتقا ادالدىقتارى ءۇشىن العىس ارقالاپ جاتىر. ونىڭ ۇس­تىنە مەملەكەتتەن قوماقتى كولەمدە ۇس­تەمە­­اقى تولەنۋدە. بىرقاتار دارىگەر «حا­لىق العىسى» مەدالىنە يە بولدى. راس، كۇن-ءتۇن دەمەي جۇگىرگەن دارىگەرلەرگە حا­­لىقتىڭ ريزاشىلىعى شەكسىز. اق حا­لات­تىلاردىڭ ارقاسىندا ءبىرىنشى تول­قىن­نىڭ بەتى قايتتى. بۇگىنگى تاڭدا وب­لىس­تا كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاندار ءۇشىن جاساقتالعان توسەكتىك ورىننىڭ 17 پا­يى­زىندا عانا ناۋقاستار جاتىر. قيىن كۇن­دەر ارتتا قالعانعا ۇقسايدى. دەي­ تۇر­عانمەن، ارقانى كەڭگە سالۋعا ءالى ەرتە. «ساقتىقتا قورلىق جوق». باس ساني­تا­ريالىق دارىگەردىڭ قويىپ وتىرعان تالاپ­تارىنا قۇلاق اسقان ابزال.